ORAL HISTORY ARCHIVE
Name (Ονοματεπώνυμο): Clerides Glafcos / Κληρίδης Γλαύκος
Sex (Φύλο): Male (Άνδρας)
Year of Birth (Έτος Γέννησης): Before (Πριν το) 1960
Place of Birth (Τόπος Γέννησης): Nicosia (Λευκωσία)
Nationality (Ιθαγένεια): Cypriot (Κυπριακή)
Community (Κοινότητα): Greek-Cypriot (Ελληνοκυπριακή)
Occupation (Επάγγελμα): Politician (Πολιτικός)
Refugee (Πρόσφυγας): No (Όχι)
Language (Γλώσσα Καταγραφής): Greek (Ελληνική)
Related to Killed or Enclaved or Missing persons (Σχετίζεται με Σκοτωμένους ή Εγκλωβισμένους ή Αγνοούμενους): No (Όχι)
Serving the army in some capacity at the time (Υπηρετούσε στο στρατό με κάποια ιδιότητα κατά την περίοδο εκείνη): No (Όχι)
Lived in Refugee Camp (Έζησε σε Προσφυγικό Καταυλισμό): No (Όχι)
Νικολέττα Χριστοδούλου: Τι γνωρίζετε για το 1974;
Γλαύκος Κληρίδης: Το 1974 όταν έγινε το πραξικόπημα ήμουν στο Νοσοκομείο Λευκωσίας. Είχα δύο σπόνδυλους οι οποίοι είχαν ενωθεί και με ένα μηχάνημα προσπαθούσαν να με κρατούν τεντωμένο, αφού οι πόνοι ήταν αφόρητοι. Ενώ εγώ βρισκόμουν στο νοσοκομείο, απέναντι είναι η Βουλή, ήρθαν οι φρουροί της Βουλής, με άρπαξαν, αφαίρεσαν ότι είχα πάνω μου και μου είπαν ‘πραξικόπημα’... Πήγα στο γραφείο μου στη Βουλή, άνοιξα εκεί όπου ήταν τα εμπιστευτικά έγγραφα, τα πήρα όλα και πήγα σπίτι μου. Μετά από λίγη ώρα, έφθασε ένα στρατιωτικό απόσπασμα, έβαλαν συρματοπλέγματα και δεν άφηναν κανέναν ούτε να μπει ούτε να βγει. Αφόπλισαν τη φρουρά μου, την οποία είχα ως Πρόεδρος της Βουλής, έκαναν έρευνα στο σπίτι μου, πήραν το κυνηγετικό μου όπλο και έμεινα στο σπίτι μου περιορισμένος.
ΝΧ: Πώς νιώσατε εσείς με αυτό το περιστατικό;
ΓΚ: Κοιτάξετε, η ... κατάσταση ... άρχισε να επιδεινώνεται όταν ο Αρχιεπίσκοπος και Πρόεδρος Μακάριος έγραψε μία επιστολή προς την ηγεσία της χούντας και ζητούσε να αποσύρουν τους Έλληνες αξιωματικούς. Εγώ δεν ήξερα ότι γράφτηκε αυτή η επιστολή, αλλά όταν την είδα στην εφημερίδα είπα ότι είτε πραξικόπημα θα έχουμε είτε κάτι πολύ σοβαρό. Ε, όταν έγινε το πραξικόπημα, ... εκεί που ήμουν στο σπίτι, μετά από λίγες μέρες ήρθε ο στρατηγός επικεφαλής της ειρηνευτικής δύναμης• ήταν ένα παιδί με ένα μήνυμα από τον Γενικό Γραμματέα. Το μήνυμα ήταν ότι εάν συνεχίσει ο Σαμψών να είναι πρόεδρος, η Τουρκία θα καταλάβει όλη την Κύπρο. Δεν πέρασε πολλή ώρα, φαίνεται το ίδιο μήνυμα στάληκε και στον Σαμψών, ο οποίος ήρθε και μου είπε θα παραιτηθεί και να αναλάβω σαν πρόεδρος. Του είπα σαν πρόεδρος δεν μπορώ να αναλάβω, ως προεδρεύων μπορώ. Και ανέλαβα ως προεδρεύων της Δημοκρατίας... [Έπρεπε] να δω τι ... μπορεί να γίνει υπό τις περιστάσεις, για να παύσει η προέλαση των τουρκικών στρατευμάτων που δεν είχαμε την δύναμη να τους αντικόψουμε. Εκείνοι είχαν άρματα μάχης, εμείς είχαμε τρία ή τέσσερα παλιά ρωσικά άρματα, κι εκείνα δεν δούλευαν. Η Εθνική Φρουρά τότε ήταν οπλισμένη με ... ό,τι είχε η Ελλάδα μόλις έγινε ο Παγκόσμιος Πόλεμος. Υπήρχε έλλειψη πυρομαχικών, ... δυσκολίες πολλές..., αλλά υπήρχε και πάρα πολύς οπλισμός τον οποίο είχαν μέλη της ΕΟΚΑ Β’ και Μακαριακές δυνάμεις. Το πρώτο πρόβλημα [που έπρεπε να αντιμετωπιστεί] ήταν πώς αυτές οι δυνάμεις να μην συγκρουστούν, διότι εάν συγκρούονταν θα έδιδαν ευκαιρία στον τουρκικό στρατό, ότι δήθεν θα επιβάλει την τάξη, να καταλάβει όλη την Κύπρο. Το δεύτερο πρόβλημα ήταν πώς να σταματήσει η προέλαση των τουρκικών στρατευμάτων... Προτού παραιτηθεί ο Σαμψών, ... δύο ανώτεροι αξιωματικοί του ελληνικού ναυτικού, ήρθαν στο σπίτι μου και μου ζήτησαν να συνεχίσω τις ενδοκυπριακές συνομιλίες που είχαν διακοπεί... Τους είπα ότι δεν μπορώ να τις συνεχίσω χωρίς την άδεια του Μακαριοτάτου και ότι ‘εάν μου πει ο Σαμψών να τις συνεχίσω θα του πω δεν θα τις συνεχίσω εγώ, γιατί δεν έχω διαταγή από τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας’. Έτσι λοιπόν έφυγαν... Όταν ανέλαβα την εξουσία οι περισσότεροι δημόσιοι υπάλληλοι είχαν φύγει από την Λευκωσία. Είχαν πάει με τις οικογένειές τους στα χωριά τους... Τηλεφωνούσες και δεν ... απαντούσαν τα τηλέφωνα...
ΝΧ: Λόγω των γεγονότων;
ΓΚ: Λόγω των γεγονότων και λόγω της προελάσεως των τουρκικών στρατευμάτων. Τότε έκανα μία δήλωση ... από τον μόνο[!] ραδιοφωνικό σταθμό που υπήρχε τότε ... Το Ρ.Ι.Κ.. Και είπα ότι αν δεν επιστρέψουν στις θέσεις τους εντός 24 ωρών θα παυθούν και θα διοριστούν νέοι. Έτσι σε δυο μέρες περίπου κατέβηκαν όλοι στα γραφεία τους. Εγώ δεν ήμουνα στο σπίτι μου. Το... Προεδρικό είχε καεί και ήμουν...
ΝΧ: ... Είχε βομβαρδιστεί το Προεδρικό;
ΓΚ: Το είχαν ... βομβαρδίσει όταν έγινε το πραξικόπημα και ο Μακάριος σώθηκε διότι έφυγε από την πίσω πόρτα, [...] πέρασε από την άλλη μεριά και σταμάτησε ένα βαν, το οποίο … τον πήρε πάνω στα βουνά στον Κύκκο... Λοιπόν.. το θέμα τώρα ήταν πρώτον να λειτουργήσουμε, διότι όπως ήταν η κατάσταση οι πραξικοπηματίες είχαν αφοπλίσει όλους τους αστυνομικούς, ακόμα και το περίστροφο του Αρχηγού της Αστυνομίας του το πήραν και δεν υπήρχε αστυνομική δύναμη. Και το δεύτερο, ήταν αναγκαίο να μην κονταροχτυπηθούν οι... πραξικοπηματίες, οι ένοπλοι, με τις ... προμακαριακές ομάδες που ήταν κι εκείνες ένοπλες, διότι αυτό θα έδινε δικαιολογία στην Τουρκία να πει ότι εγώ πάω για να σταματήσω ... τους ... αλληλοσκοτωμούς... Και ... το τρίτο ήταν πώς μέσω των Ηνωμένων Εθνών ... να φανεί ότι άρχισε μία διαπραγμάτευση για να πούμε ότι ‘εντάξει, να σταματήσουν τα στρατεύματα εκεί που είναι και οι δικοί μας και να συνεχίσουμε να συνομιλούμε και να βρούμε μια κοινά αποδεκτή λύση του Κυπριακού προβλήματος’. Εντωμεταξύ η χούντα είχε πέσει, επέστρεψε ο Καραμανλής και η άποψη του Καραμανλή, ο οποίος είχε μιλήσει τηλεφωνικώς μαζί μου, ήταν, «Γλαύκο, κάνε ό,τι μπορείς να κάνεις να αρχίσουν διαπραγματεύσεις• εμείς δεν μπορούμε να σας βοηθήσουμε και οι Τούρκοι θα προελάσουν να καταλάβουν όλην την Κύπρο»...
ΝΧ: Οπότε παρότι έπεσε η χούντα οι Τούρκοι θα προχωρούσαν;
ΓΚ: Θα προχωρούσαν, ναι. Διότι θεωρούσαν ότι δεν υπήρχε κυβέρνηση σύμφωνα με το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας και ότι θα επέβαλλαν το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας... Αυτό ήταν το πρόσχημα. Ο Καραμανλής είχε την άποψη ότι έπρεπε να κάνουμε οτιδήποτε μπορούμε ν’ αρχίσουν συνομιλίες, αφού συμφωνηθεί ότι θα σταματήσουν οι εχθροπραξίες... Προσπαθούσε και εκείνος ... να πείσει τα Ηνωμένα Έθνη να αναλάβουν κάποια πρωτοβουλία για ν’ αρχίσουν οι συνομιλίες μεταξύ των δύο πλευρών. Όμως η Τουρκία επέμενε[!] ... να γίνει μία σύσκεψη στη Γενεύη για να συζητήσουν το Κυπριακό. Στην πρώτη σύσκεψη δεν δέχθηκαν να είμαστε παρόντες είτε εμείς είτε οι Τουρκοκύπριοι. Η πρώτη σύσκεψη που έγινε ήταν μεταξύ Ελλάδος, Τουρκίας, Βρετανίας, [δηλαδή] μεταξύ των τριών εγγυητριών δυνάμεων... Την Ελλάδα την εκπροσωπούσε ο Υπουργός Εξωτερικών που ήταν τότε ο Μαύρος, την Τουρκία ... την εκπροσωπούσε ο απεσταλμένος Υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας και την Βρετανία ο τότε Υπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας. Στη σύσκεψη εκείνη κατέληξαν σε μια συμφωνία. Η συμφωνία τους ήταν ότι τα τουρκικά στρατεύματα θα έπρεπε ν’ αφεθούν να πάνε σε όλα τα τουρκοκυπριακά χωριά για να προστατεύσουν τους Τούρκους. Αυτό το πράγμα ήταν θανάσιμο σφάλμα, εκ μέρους της ελληνικής πλευράς, του Μαύρου, διότι με αυτό δε θα μπορούσες να επικαλεστείς ότι ήταν εισβολείς, αφού βλέπεις ότι χρειάζονται[!] για να πάνε να προστατεύσουν τους Τουρκοκύπριους. Έγινε δεύτερη[!] σύσκεψη στην οποία συμμετείχαμε και εμείς. Είχα πάει εγώ τότε, ήταν μαζί μου ο Τάσσος Παπαδόπουλος, ήταν ο Μαρκίδης[;] σαν νομικός σύμβουλος και δυο-τρεις άλλοι...
ΝΧ: Για ποιο λόγο στην πρώτη σύσκεψη δεν ήταν η Κυπριακή Δημοκρατία;
ΓΚ: Ήταν σύσκεψη των εγγυητριών δυνάμεων... Στην δεύτερη πήγαμε και εμείς, αλλά δέχθηκαν και αντιπροσωπεία από την τουρκοκυπριακή πλευρά. Μπορεί να πει κανείς ότι μας χαρακτήρισαν σαν δύο κοινότητες, διότι δεν είχε ακόμα σχηματιστεί νόμιμη[!] κυβέρνηση μετά από το πραξικόπημα. Εκεί [βέβαια] φάνηκε ξεκάθαρα ότι οι Τούρκοι υπέβαλλαν τρία σχέδια, ως λύση που υπέβαλλε η τουρκική πλευρά. Το ένα αφορούσε ... από την Αμμόχωστο μέχρι την Λευκωσία, περνούσε μέσω του τουρκικού τομέα της Λευκωσίας και κατέληγε πέραν της Μόρφου προς την Πάφο. Στο δεύτερο σχέδιο ήταν λίγο μικρότερο το βόρειο τμήμα, αλλά είχε και περιφέρειες, μια γύρω από την Λεμεσό, μια γύρω από την Πάφο και μια στην Καρπασία. Αυτό το σχέδιο το απορρίψαμε. Ότι θα υπάρχει μια μεγάλη περιοχή η οποία θα είναι υπό τουρκοκυπριακή διοίκηση και μικρότερες περιφέρειες προς την Αμμόχωστο, προς την Καρπασία, γύρω στην Λεμεσό και γύρω στην Πάφο.
ΝΧ: Όλες αυτές οι συσκέψεις ήταν μετά την εισβολή;
ΓΚ: Ήταν όλες μετά την εισβολή... Και η πρώτη σύσκεψη στην Γενεύη ήταν μετά την εισβολή και η δεύτερη σύσκεψη, στην οποία συμμετείχαμε, ήταν μετά την εισβολή... Ενώ βρισκόμασταν εκεί κατέρρευσε η σύσκεψη, ... διότι οι Τούρκοι επέμεναν στην πρότασή τους, την οποία ούτε εμείς ούτε και ο Μαύρος, ο εκπρόσωπος της Ελλάδος, την δεχόμασταν, οπότε και άρχισε η προέλαση των τουρκικών στρατευμάτων. Όταν έφτασαν τα τουρκικά στρατεύματα σ’ ένα σημείο, από την Αμμόχωστο μέχρι πέραν του Μόρφου, δέχθηκαν κατάπαυση του πυρός, κατόπιν επέμβασης του Γενικού Γραμματέα του Συμβουλίου Ασφαλείας και εκεί να αρχίσουμε συνομιλίες μεταξύ των δύο πλευρών ... για να βρούμε λύση του Κυπριακού προβλήματος.
ΝΧ: Οι δυο πλευρές ήταν η ελληνοκυπριακή και η τουρκοκυπριακή;
ΓΚ: Οι συνομιλίες πάντοτε γίνονταν όχι η Κυπριακή Δημοκρατία με την τουρκοκυπριακή κοινότητα, αλλά[!] οι δύο[!] κοινότητες. Η Κυπριακή Δημοκρατία δεν ανεμιγνύετο θεωρητικά. Πρακτικά, φυσικά, ήταν ... εκπρόσωποι του Μακαρίου, εγώ ήμουν που ζήτησε ο Μακάριος να ... συνεχίσω τις συνομιλίες, αλλά πάντοτε[!] και τα Ηνωμένα Έθνη ήταν συνομιλίες μεταξύ των δύο κοινοτήτων, όχι μεταξύ της Κυπριακής Δημοκρατίας και της τουρκοκυπριακής κοινότητας, .... οι οποίες συνομιλίες στο τέλος οδήγησαν στην συμφωνία που έκανε ο Μακάριος για διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία. Αυτές οι συνομιλίες διήρκησαν, αρχή με μέσα του ’75, και κατόπιν διακόπηκαν.
ΝΧ: Η οποία διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία τι ακριβώς σημαίνει; Δύο ομόσπονδα κράτη;
ΓΚ: Όχι. Δύο ομόσπονδα κράτη είναι συν[!]-ομοσπονδία. Οι Τούρκοι ήθελαν την συν[!]-ομοσπονδία. Εμείς δεν δεχόμασταν την συνομοσπονδία, δεχόμασταν την ομοσπονδία. Ο Μακάριος με τον ηγέτη της τουρκοκυπριακής κοινότητας, τον Ραούφ Ντενκτάς, συμφώνησαν ομοσπονδία με δύο αυτοδιοικούμενες [περιοχές], όπως είναι οι αυτοδύναμες πολιτείες στις Ηνωμένες Πολιτείες... Το ίδιο περίπου πράγμα... Υπάρχει η κεντρική κυβέρνηση και τα καντόνια. Τα καντόνια αυτοδιοικούνται, εκτός για θέματα κοινωνικής ασφάλειας και ... εξωτερικής πολιτικής, αλλά όσο αφορά την εσωτερική διοίκηση είναι ... αυτοδιοίκητα και το κάθε ένα έχει την βουλή του, έχει το ανώτατό του δικαστήριο, την αστυνομία του.
ΝΧ: Εσείς νομίζετε αυτή ήταν η πιο καλή λύση;
ΓΚ: Δεν υπήρχε άλλη λύση την οποίαν μπορούσαν να δεχτούν οι Τούρκοι... Και ο λόγος που την δέχτηκε κι ο Μακάριος ήταν για να βρεθεί μια λύση να φύγουν τα τουρκικά στρατεύματα εισβολής. Αλλά, δυστυχώς, ο Μακάριος πέθανε. Ήρθε ο Σπύρος Κυπριανού στην εξουσία και διαρκούσης της δεκαετούς προεδρίας του με διάφορους συνομιλητές—εγώ είχα πάψει να είμαι συνομιλητής—οι διάφοροι συνομιλητές δεν κατόρθωσαν να βρουν κοινό έδαφος μέσα στα πλαίσια μιας ομοσπονδιακής λύσης.
ΝΧ: Οπότε, το γεγονός ότι έγινε μια αρχική συμφωνία, μετά απεβίωσε ο Μακάριος, ο οποίος είχε κάνει την συμφωνία, και ακολούθησαν άλλοι, αποτέλεσε πρόβλημα στο να τηρηθεί...
ΓΚ: ... ε... όχι. Όσοι ακολούθησαν συμπεριλαμβανομένου και του Σπύρου Κυπριανού δέχθηκαν και οι συνομιλίες γίνονταν με βάση ομοσπονδιακή λύση, όπως είχε συμφωνήσει ο Μακάριος. Τα προβλήματα όμως που εγέρθηκαν μέσα στην ομοσπονδιακή λύση ήταν οι αξιώσεις όσον αφορά την ομόσπονδη κυβέρνηση, στην οποίαν θα συμμετείχαν και οι δύο κοινότητες, ήταν τα θέματα της εκ περιτροπής προεδρίας, ήταν τα θέματα των υπουργείων διότι και με την Ζυρίχη οι Τουρκοκύπριοι δικαιούνταν τρία υπουργεία, εκ των οποίων το ένα θα ήταν είτε το Υπουργείο Οικονομικών είτε το Υπουργείο Εξωτερικών είτε το Υπουργείο Εσωτερικής Ασφάλειας. Αυτά τα θέματα συζητήθηκαν επανειλημμένα και δεν κατορθώθηκε να βρεθεί κοινή[!] συναντίληψη ως προς τις αρμοδιότητες της ομόσπονδης[!] κυβέρνησης, τις αρμοδιότητες των καντονίων, το θέμα της αποχώρησης των τουρκικών στρατευμάτων τα οποία θέλαμε σε μικρή χρονική περίοδο. Οι Τούρκοι δεν δεσμεύονταν ως το πότε θα σηκώσουν τα στρατεύματα κι έτσι δεν βρέθηκε λύση.
ΝΧ: Γνωρίζοντάς τα όλα αυτά, δηλαδή σκέφτεστε ότι το 1974 ήταν η φυσική κατάληξη κάποιας κατάστασης;
ΓΚ: Ασφαλώς [αυτό που έγινε] δεν έπρεπε να γίνει. Ασφαλώς δεν έπρεπε να γίνει, αλλά ήταν η διαφοροποίηση των σκέψεων της ελληνικής χούντας από ... τις αντιλήψεις της ... κυπριακής πλευράς, ειδικά του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου. Και φαίνεται ότι θα προσπαθούσαν να δημιουργήσουν κλίμα, ομάδες, οι οποίες θα αντιτίθεντο σε λύση του Κυπριακού, εκτός από την ένωση με την Ελλάδα.
ΝΧ: Ήταν η επιθυμία κάποιων να γίνει η ένωση με την Ελλάδα, οπότε αυτό προκάλεσε την Τουρκία;
ΓΚ: Η Τουρκία... όταν έγινε το πραξικόπημα, ζήτησε από την Βρετανία, ως εγγυήτρια δύναμη, να επέμβει μαζί με την Τουρκία. Η Βρετανία αρνήθηκε και η Τουρκία εξάσκησε το δικαίωμα της μονομερούς επέμβασης και μπήκε στην Κύπρο, διότι ήξερε ότι εάν δεν[!] επενέβαινε θα εκηρύσσετο από το ... πραξικόπημα, διότι τότε και στην Ελλάδα ... αρχηγός της χούντας ήταν ενωτικός, η ένωση με την Ελλάδα. Έτσι, μπήκε για να παρεμποδίσει αυτό το πράγμα.
ΝΧ: Γιατί, όμως έπρεπε να υπάρχουν εγγυήτριες δυνάμεις στην Κύπρο;
ΓΚ: Διότι το ζητούσε η Τουρκία και μέσα στη συμφωνία που έγινε στο Λονδίνο ... περιείχε ότι απαγόρευε[!] την ένωση και απαγόρευε τη διχοτόμηση. Επομένως, ... έπρεπε αυτό να το προστατεύσουν οι εγγυήτριες δυνάμεις, ότι ούτε το ένα θα γινόταν ούτε το άλλο...
ΝΧ: Εννοείται την ένωση με την Ελλάδα και την διχοτόμηση του νησιού; Όμως υπήρχε και η ομάδα στην Τουρκία που ζητούσε την ένωση της Κύπρου με την Τουρκία...
ΓΚ: Ναι, αλλά η πραγματική τους [επιδίωξη] ήταν η διχοτόμηση. Να μοιραστεί η Κύπρος στα δύο, ένα κομμάτι να πάρει η Τουρκία και ένα κομμάτι να πάρει η Ελλάδα.
ΝΧ: Άρα βασικά ήταν θέμα καθαρά πολιτικής και συμφερόντων; Η Τουρκία απλά βρήκε μια καλή αφορμή και εισέβαλε στην Κύπρο;
ΓΚ: Ναι... Κατά τα γεγονότα του ’63 όπου άρχισαν οι ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ των δύο κοινοτήτων, ... η Τουρκία δεν είχε επέμβει, παρότι εμείς είχαμε περιορίσει τους Τούρκους ... στις περιοχές τους. Η Τουρκία απείλησε[!] ότι θα επενέβαινε, αλλά δεν επενέβηκε. Επενέβηκε μετά που έγινε το πραξικόπημα και επενέβηκε διότι ήξερε ότι θα κηρυσσόταν η ένωση.
ΝΧ: Νομίζετε ότι οι Τουρκοκύπριοι και οι Ελληνοκύπριοι δεν θα μπορούσαν να ζήσουν μαζί;
ΓΚ: Εγώ ξέρω ότι ζούσαν στα ίδια χωριά, γιόρταζαν οι μεν τις γιορτές τις δικές μας, τις χριστιανικές γιορτές, εμείς τις δικές τους... Όταν εγίνετο γάμος προσκαλούσαν τους δικούς μας... και οι δικοί μας προσκαλούσαν τους Τούρκους. Είχαν σχέσεις, φιλίας μεταξύ τους, δεν είχαν προβλήματα στα περισσότερα μεικτά χωριά.
ΝΧ: Αλλά, κάποιοι ήθελαν να δημιουργήσουν την αντίθετη εικόνα, ότι υπήρχε πρόβλημα;
ΓΚ: Κοίταξε... Το πρώτο πράγμα που συνέβηκε, που έδωσε την εντύπωση ότι οι δύο κοινότητες σκοτώνονταν μεταξύ τους, ήταν τα γεγονότα που έγιναν το ’63. Μέχρι το ’68 υπήρχαν διαρκώς μικροσυγκρούσεις. Οι μεγάλες συγκρούσεις ήταν το ’63.
ΝΧ: Γιατί έγιναν οι συγκρούσεις; Τι ήταν εκείνο που προκάλεσε τις μεγάλες συγκρούσεις το ’63;
ΓΚ: Ήταν γεγονός ότι και οι δύο πλευρές είχαν οπλισμούς, εκπαίδευαν ανθρώπους, η κάθε μια φοβούμενη ότι θα δεχθεί επίθεση από την άλλη. Μάλιστα έγιναν και μυστικές στρατιωτικές ασκήσεις και απ’ εδώ και απ’ εκεί.
ΝΧ: Ο απλός κόσμος τα έβλεπε αυτά;
ΓΚ: Ο απλός κόσμος πρέπει να γνώριζε... Αρκετό μέρος του απλού κόσμου, διότι και οι δύο είχαν αρκετές ένοπλες ομάδες τόσο στην ύπαιθρο όσο και στις πόλεις που δεν γίνεται να μην το ήξεραν οι συγγενείς τους, οι γείτονές τους. Αλλά η κάθε μια νόμιζε ότι ήταν μία μυστική οργάνωση που θα τους υπεράσπιζε εάν δεχόταν επίθεση από την άλλη πλευρά. Και οι δύο ήξεραν ότι εξοπλίζονταν οι πλευρές τους, ... αλλά το θεωρούσαν ότι ήταν [αναγκαίο]... Φοβούνταν ότι σε κάποια στιγμή θα γίνει σύγκρουση μεταξύ των δύο κοινοτήτων και ότι πρέπει να έχουμε δυνάμεις για να απαντήσουμε στη σύγκρουση. Το ίδιο ίσχυε και από την άλλη πλευρά. Στο βιβλίο μου «Η Κατάθεσή μου» το περιγράφω αυτό και λέω ότι ήταν περίπου σαν να υπήρχε ένα βαρέλι γεμάτο πυρίτιδα και πλησιάζαμε με κεριά αναμμένα να δούμε πόσο κοντά θα πλησιάσουμε προτού γίνει η έκρηξη. Διότι και οι δύο πλευρές ετοιμάζονταν[!] ότι θα δεχθούν επίθεση[!]. Και έκαμαν και σχέδια οι μεν Τουρκοκύπριοι με βοήθεια της ΤΟΥΡ.ΔΥ.Κ. οι δε Ελληνοκύπριοι με τη βοήθεια της ΕΛ.ΔΥ.Κ.
ΝΧ: Εσείς πώς νιώθετε για όλα αυτά; Δηλαδή βλέποντας τώρα και σκεφτόμενος το ’74 πώς νιώθετε; Ξέρετε ότι μπορεί να υπάρξει δίκαιη λύση για αυτούς που έχασαν τα σπίτια τους και για τον απλό κόσμο που για διάφορους λόγους είναι αυτός που υφίσταται τις συνέπειες;
ΓΚ: Κοιτάξετε. Εμείς μάθαμε να σκεφτόμαστε ότι έχουμε το δίκαιο κι ότι πρέπει να δικαιωθούμε. Και τα Ηνωμένα Έθνη μας δικαίωσαν στο ότι είπαν να γίνει σεβαστή η μία κυριαρχία, να γίνει σεβαστή η εδαφική ακεραιότητα της Κύπρου, να επιστρέψουν οι πρόσφυγες πίσω στις εστίες τους υπό συνθήκες ασφάλειας, να αποσυρθούν τα ξένα στρατεύματα από την Κύπρο. Σε όλα αυτά θεωρητικά[!] μας δικαίωσαν, αλλά όλες αυτές οι αποφάσεις δεν λήφθηκαν κάτω από το Κεφάλαιο 7 του Καταστατικού Χάρτη. Διότι αν λαμβάνονταν κάτω από το Κεφάλαιο 7 θα μπορούσε το Συμβούλιο Ασφαλείας να επιβάλλει κυρώσεις εναντίον εκείνου που δεν συμορφώνεται με τα ψηφίσματα του διεθνούς οργανισμού. Όμως δεν κατορθώσαμε ούτε επί προεδρίας Μακαρίου, ούτε επί προεδρίας Σπύρου Κυπριανού, ούτε κατά την περίοδο που ήταν ο Βασιλείου, ή κατά τη δεκαετία που ήταν ο Γλαύκος Κληρίδης να πάρουμε ψήφισμα κάτω από το Κεφάλαιο 7. Διότι οι μεγάλες[!] δυνάμεις, για να πάρεις ένα τέτοιο ψήφισμα... Ε, τότε όπως ήταν η διεθνής κατάσταση εάν σε υπεστήριζαν οι δυτικές δυνάμεις θα αρνούνταν οι αντίθετες δυνάμεις• εάν σε υποστήριζαν οι κομμουνιστικές δυνάμεις θα αρνούνταν οι δυτικές δυνάμεις και γι’ αυτό δεν πήραμε ψήφισμα κάτω από το Κεφάλαιο 7.
ΝΧ: Εμείς θεωρούμε ότι πρέπει να δικαιωθούμε και δεν βλέπουμε την άλλη πλευρά. Και η άλλη πλευρά πολλές φορές σκέφτεται το ίδιο.
ΓΚ: Ναι. Και το πρόβλημα είναι το εξής: Ότι δεν αντιλαμβανόμαστε ότι με την πάροδο[!] του χρόνου χωρίς λύση του Κυπριακού τα πράγματα δεν θα μείνουν ως έχουν. Υπάρχουν πολλοί οι οποίοι λένε ‘καλά είμαστε έτσι, εμείς απ’ εδώ εκείνοι απ’ εκεί’, αλλά δεν είναι ποτέ[!] δυνατόν τα πράγματα να μείνουν ως έχουν. Και είναι εδώ ένα μεγάλο λάθος που κάνουν όσοι λένε, ‘καλύτερα εμείς απ’ εδώ κι εκείνοι απ’ εκεί, όπως είμαστε’, διότι δεν θα μείνουν όπως είμαστε... Ο χρόνος δεν εργάζεται υπέρ μας. Εκτός εάν υποθέταμε ότι η Τουρκία βρίσκεται σε μια δύσκολη θέση... Σήμερα κάθε άλλο παρά ότι η Τουρκία βρίσκεται σε δύσκολη θέση, αφού παρακάθεται και στο Συμβούλιο Ασφαλείας!
ΝΧ: Άρα το πιο καλό για μας τι είναι; Τι είναι καλύτερο για τους νέους; Υπάρχει ένα κομμάτι της ιστορίας το οποίο δεν το μαθαίνουμε και ειδικά αυτοί που δεν έχουν ζήσει τα γεγονότα.
ΓΚ: Διδάσκουμε εκείνο που θέλουμε να ξέρουμε. Δεν διδάσκουμε το πόσα λάθη έγιναν από πλευράς μας και πόσα λάθη έγιναν από τουρκικής πλευράς. Εμείς λέμε ότι δεν φταίμε, ... φταίνε οι Τουρκοκύπριοι για όσα συνέβηκαν και οι Τουρκοκύπριοι λένε δεν φταίμε εμείς, φταίει η ελληνοκυπριακή πλευρά. Δυστυχώς, μπερδεύουμε την πολιτική μας σκέψη με το να πιστεύουμε ότι μπορεί[!] να δικαιωθούμε και να πάρουμε ό,τι θέλουμε ή αν δεν μπορούμε να τα πάρουμε, καλύτερα να μείνουμε εμείς απ’ εδώ και οι Τούρκοι απ’ εκεί. Αλλά δεν είναι έτσι τα πράγματα, δυστυχώς, δεν είναι έτσι τα πράγματα.
ΝΧ: Ποια θα ήταν η κατάσταση εκείνη με βάση την οποία θα ήταν και οι δύο πλευρές κερδισμένες;
ΓΚ: Μία συμβιβαστική λύση, η οποία θα βασίζεται πάνω στα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας. Αυτά τα ψηφίσματα όμως, περιέχουν και το στοιχείο της πολιτικής ισότητας μεταξύ των δύο κοινοτήτων. Δεν ισχύει το ότι ‘εμείς είμαστε η πλειοψηφία, [άρα] εμείς έχουμε ελευθερία να κάνουμε ό,τι θέλουμε. Υπήρχε και στην Ζυρίχη η ισοτιμία των δύο κοινοτήτων, διότι ό,τι εξουσίες είχε ο πρόεδρος της δημοκρατίας τις ίδιες εξουσίες είχε και ο αντιπρόεδρος. Επομένως, η πολιτική ισότητα σήμερα είναι μια ιδεολογία που είναι διεθνώς αποδεκτή. Αν κοιτάξετε στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών ο αριθμός των εκπροσώπων του κάθε κράτους είναι ανάλογα με τον πληθυσμό του. Όμως όταν υπάρχει ψηφοφορία, ένας[!] ψηφίζει από την κάθε χώρα, ανεξάρτητα από το μέγεθος της χώρας. Στην Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών πολιτική ισότητα είναι ότι εμείς, η Κύπρος, έχουμε μία[!] ψήφο και η Αμερική έχει μία ψήφον και η Αγλλία μία ψήφο και η Γαλλία και η Μάλτα. Όταν όμως έρθεις στην Ευρώπη η πολιτική ισότητα είναι ακόμα πιο δυνατή, γιατί τίποτε δεν μπορεί να γίνει εάν η κάθε χώρα δεν συμφωνεί. Οποιαδήποτε χώρα έχει το ίδιο βέτο. Όπως εμείς έχουμε βέτο αν θα μπει η Τουρκία ή όχι το έχουν και άλλες χώρες πολύ μεγαλύτερες από εμάς, αλλά η κάθε χώρα έχει ένα βέτο. Και αυτό είναι όχι η αριθμητική πλευρά, διότι στην αριθμητική πλευρά ανάλογα του αριθμού είναι και η εκπροσώπηση, ανάλογα με τον πληθυσμό σου είναι και η εκπροσώπηση στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών ή και στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αλλά[!] όταν έρθει η ψηφοφορία, μία ψήφο έχει η κάθε χώρα. Η αριθμητική ανισότητα καλύπτεται. Μπορεί να έχεις όσους σου επιτρέπουν αντιπροσώπους, ανάλογα με τον πληθυσμό σου, αλλά την ώρα της ψηφοφορίας ένας θα ψηφίσει εκ μέρους της χώρας.
ΝΧ: Τούτο σημαίνει ότι και η τουρκοκυπριακή πλευρά, η οποία αριθμητικά είναι μικρότερη σε σχέση με την ελληνοκυπριακή, θα έπρεπε να συμμετέχει χωρίς διακρίσεις εις βάρος είτε της μιας πλευράς είτε της άλλης, ισότιμα σε όλα;
ΓΚ: Ισότιμα... όχι αριθμητικά... Σε όλα τα σχέδια που υποβλήθηκαν εμείς είχαμε την πλειοψηφία στους αντιπροσώπους[!], όμως για να περάσεις μια απόφαση θα έπρεπε να έχεις και ένα ποσοστό ψήφων από την άλλη μεριά. Αυτή ήταν η πολιτική ισότητα. Εάν διακηρύττεις όπως κάναμε εμείς για χρόνια, ότι θέλουμε λύση βάσει των ψηφισμάτων, τα ψηφίσματα περιέχουν και το στοιχείο της πολιτικής—όχι της αριθμητικής—της πολιτικής ισότητας. Εις μεν την Ζυρίχη αυτό εκφράζετο, διότι για πολλά θέματα δεν μπορούσε μόνο ο ... πρόεδρος ν’ αποφασίσει. Παραδείγματος χάρη, για να διορίσει υπουργούς, ούτε ο Τουρκοκύπριος αντιπρόεδρος μόνος του μπορούσε να διορίσει υπουργούς, ούτε ο Ελληνοκύπριος πρόεδρος μπορούσε. Έπρεπε να συμφωνήσουν και οι δύο. Αυτό ήταν το νόημα της πολιτικής ισότητας. Ό,τι βέτο[!] είχε ο πρόεδρος, τα ίδιο βέτο είχε και ο αντιπρόεδρος. Ακόμη, σε πολλά θέματα, παραδείγματος χάρη ήταν οι διορισμοί των δικαστών του ανωτάτου δικαστηρίου, για τους οποίους έπρεπε να συμφωνήσει ο πρόεδρος με τον αντιπρόεδρο ποιους θα διορίσουν, είτε Έλληνες είτε Τουρκοκύπριους. Ο διορισμός του γενικού εισαγγελέα το ίδιο, ο διορισμός ανεξαρτήτων αξιωματούχων του κυπριακού συντάγματος έπρεπε να είναι κατόπιν συμφωνίας προέδρου και αντιπροέδρου. Υπήρχε το θέμα της πολιτικής ισότητας έμφυτο[!] στις Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου. Έπρεπε να υπάρχει πολιτική ισότητα, διότι η Κυπριακή Δημοκρατία τον καιρό που έγινε με τις Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου δεν αναγνώριζε την τουρκοκυπριακή κοινότητα ως μειονότητα... Εξου και στην πραγματικότητα[!] υπήρχαν[!] πρόεδρος και αντιπρόεδρος με ακριβώς[!] τις ίδιες εξουσίες... Ο πρόεδρος ήταν Ελληνοκύπριος, ... ο αντιπρόεδρος Τουρκοκύπριος• ο ένας εκλέγετο από την ελληνική κοινότητα, ο άλλος από την τουρκοκυπριακή κοινότητα. Όμως είχαν τις ίδιες[!] εξουσίες.
ΝΧ: Λειτούργησαν ποτέ αυτές οι συμφωνίες;
ΓΚ: Ε... λειτούργησαν τα τρία πρώτα χρόνια. Μέχρι τα γεγονότα του ’63, αυτό το σύστημα ήταν που λειτουργούσε. Πρόεδρος τότε ήταν ο Μακάριος και αντιπρόεδρος ο Κιουτσούκ.
ΝΧ: Τώρα τι μπορούμε να περιμένουμε;
ΓΚ: Υπάρχουν ακόμα αρκετά δύσκολα θέματα τα οποία τώρα θα συζητήσουν και είναι επίσης [θέμα] χρόνου, διότι αν αλλάξουν τα πράγματα τώρα με τις εκλογές που έχουν, και ... ειδικά εάν ο Ταλάτ χάσει τις εκλογές και έρθει ο Έρογλου, τα πράγματα θα είναι ... πολύ πιο δύσκολα. Εάν ο Ερντογάν αλλάξει πολιτική επί του Κυπριακού, απ’ αυτήν που έχει, ... μπορεί να υπάρξει άνοιγμα για λύση. Αν όμως η Τουρκία εμμένει στις παλιές της θέσεις, τότε οι Τουρκοκύπριοι ό,τι κι αν θέλουν δεν μπορούν να το κάνουν χωρίς την έγκριση της Τουρκίας. Η Τουρκία σήμερα προσπαθεί να δείξει μία άλλη πολιτική και ... ο βασικός λόγος που το κάνει αυτό είναι κυρίως για να πείσει την Ευρώπη ότι δεν ευθύνεται εκείνη για την μη λύση του κυπριακού προβλήματος κι ότι όπως κάναμε εμείς και μπήκαμε στην Ευρώπη, που πείσαμε την Ευρώπη τότε ότι ‘είναι εμείς[!] που ζητούμε τη λύση και η Τουρκία την εμποδίζει και δεν πρέπει να μας αποκλείσετε από το να μπούμε στην Ευρώπη’ και το πετύχαμε, τώρα το ίδιο κάνει και η Τουρκία. Η Τουρκία προσπαθεί να παρουσιάσει ότι είναι έτοιμη[!] να τα συζητήσει όλα, ακόμα και το θέμα των εγγυήσεων. Και δημιουργεί μια εικόνα, επειδή εμείς απορρίψαμε και το σχέδιο του Κόφι Ανάν και η τουρκική πλευρά το υποστήριξε, ότι περίπου είναι εμείς που έχουμε την ευθύνη για τη μη λύση του κυπριακού προβλήματος.
ΝΧ: Νομίζετε ότι άλλαξε ο κόσμος; Δηλαδή, τώρα είμαστε πιο έτοιμοι, πιο δεκτικοί σε καινούριες καταστάσεις και στο να δεχτούμε ο ένας τον άλλο;
ΓΚ: Δεν... μμμμ πάνω σ’ αυτό το θέμα είναι δύσκολο να εκφέρεις γνώμη, γιατί υπάρχουν πολλοί, οι οποίοι λένε ‘καλύτερα να μείνουμε όπως είμαστε, εμείς απ’ εδώ κι εκείνοι απ’ εκεί’. Αλλά αυτή είναι η σκέψη ενός απλοϊκού, ο οποίος σου λέει ‘καλά την έχουμε, πού να πάμε τώρα να εμπλακούμε σε ... συνεργασία με τους Τουρκοκυπρίους’. [Αυτοί] στερούνται της πολιτικής γνώσης, ότι τα πράγματα δεν[!] μένουν όπως τα θέλεις να μείνουν. Εξαρτώνται από πολλούς διεθνείς παράγοντες. Πρέπει να αντιληφθούμε, αυτό που αντιλήφθηκαν οι Ευρωπαίοι... Προηγουμένως, οι Γερμανοί εκβίασαν σχεδόν όλη την Ευρώπη, επέβαλαν τον ... ναζισμό και τα έχασαν όλα. Τώρα έμαθαν[!] και η Ευρώπη έμαθε, αφού σκοτώθηκε εκατομμύρια κόσμος, ότι δεν είναι τρόπος να έχεις στρατούς και να προσπαθήσεις να πάρεις τις εξουσίες από άλλα κράτη, αλλά πρέπει να βρεις τρόπο[!] να συζήσεις. Και αυτό είναι που κάνει σήμερα η Ευρωπαϊκή Ένωση που [προσπαθεί] να αποφύγει πλέον ... όχι τους εξοπλισμούς, αλλά τις ... πολεμικές αντιπαραθέσεις. Και γι’ αυτό προχωρούν, σταδιακά μεν και προσεκτικά, αλλά στην πραγματικότητα, εάν συνεχίσει έτσι, θα υπάρχει μία ομοσπονδία ή ακόμα και συνομοσπονδία ευρωπαϊκή.
ΝΧ: Εννοείτε ότι ενώ τώρα διαφέρει από το σύστημα της Αμερικής σε κάποια φάση μπορεί να γίνει όπως αυτό;
ΓΚ: Ο ... ο ... μπορεί να μην είναι το ίδιο σύστημα, αλλά να είναι ... ένα σύστημα που οι διαφορές μεταξύ των μελών της Ενωμένης Ευρώπης θα λύονται από ... την κεντρική κυβέρνηση, ας πούμε, με διαπραγματεύσεις[!] και όχι με στρατιωτικές αντιπαραθέσεις. Αυτή είναι η εικόνα που έχει ενώπιόν της η Ευρώπη και για να εξασφαλίσει αυτή την ιδέα, βλέπετε, προχωρεί σταδιακά. Τώρα όλη η Ευρώπη έχει το ίδιο νόμισμα. Εάν μία από τις χώρες βρίσκεται σε δύσκολη οικονομική κατάσταση προσπαθούν να τη βοηθήσουν να βγει από εκείνη την κατάσταση, εκτός εάν φτάσει στο απροχώρητο. Σήμερα βλέπει κανένας πράγματα τα οποία εγώ τα έζησα. Όταν έγινε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος πήγα εθελοντής στην Βρετανική Αεροπορία. Κι εκείνο το οποίο λέγαμε ήταν ‘the good German is the dead German [ο καλός Γερμανός είναι ο νεκρός Γερμανός]’. Σήμερα οι Γάλλοι, οι οποίοι έλεγαν το ίδιο κατά της Γερμανίας, είναι οι μεγαλύτεροι συνεργάτες τους στην Ευρώπη και αν σκεφτεί κανείς το τι έκαναν[!] οι Ναζί σε όλες τις χώρες που κυρίευσαν, το πόσους σκότωσαν, το πόσους βασάνισαν, αυτά ξεχάστηκαν[!] και κινούνται ελεύθερα[!] σε όλη την Ευρώπη οι Γερμανοί, οι οποίοι ... καταδυνάστευσαν[!] τις χώρες της Ευρώπης και έκαναν τα χειρότερα[!] εγκλήματα που μπορεί να ... φανταστείς. Σε μία περιοχή στην Γαλλία μπήκαν οι Ναζί, έκλεισαν τις γυναίκες και τα παιδιά μέσα στην εκκλησία, πήραν όλους τους άνδρες και τους σκότωσαν, ύστερα έβαλαν φωτιά και έκαψαν τα γυναικόπαιδα μέσα στην εκκλησία. Σήμερα πάνε οι Γερμανοί και καταθέτουν στεφάνι, εκεί που έγινε αυτό το έγκλημα. Ο κόσμος πρέπει να εξελίσσεται, αλλά να εξελίσσεται με τρόπο[!] που, ναι μεν, να ξέρει ‘είμαι Γάλλος, αλλά επειδή είμαι Γάλλος δεν [σημαίνει ότι] μπορώ να καταδυναστεύσω τον άλλο. Θα πρέπει να συνεργαστώ για να βρούμε κοινά αποδεκτές λύσεις των προβλημάτων μας’. Προηγουμένως ... έφτιαχναν κανόνια, αεροπλάνα, άρματα μάχης και πού οδήγησε; Σε εκατομμύρια[!] κόσμο να σκοτωθεί. Γιατί; Χωρίς να λύσουν τίποτα στο τέλος. Ο πόλεμος δεν[!] λύει προβλήματα, δημιουργεί προβλήματα.
ΝΧ: Πόσο σημαντική θεωρείτε ότι είναι η παιδεία; Είναι ίσως αυτό που τελικά θα μπορούσε να μας σώσει;
ΓΚ: ... Αρχίζουν και το διδάσκουν από τα σχολεία, ότι ήμαστε μία μεγάλη ... οικογένεια κρατών που συνεργαζόμαστε. Τις λύσεις θα τις βρίσκουμε με αμοιβαίες υποχωρήσεις και όχι με στρατιωτικές δυνάμεις. Οι νέες γενιές στην Ευρώπη ... που δεν έζησαν[!] τον πόλεμο, για να πεις ότι έζησαν τον πόλεμο και γι’ αυτό, αναζητούν την ειρήνη. Οι νέες γενιές σήμερα στην Ευρώπη δεν έχουν ... την ίδια επιθυμία για να παν να κυριεύσουν άλλες χώρες... Είναι ... ένας νέος τρόπος σκέψης και [είναι με βάση αυτό] τον νέο τρόπο σκέψης [που] μπορεί να διαμορφωθεί η συνέχιση της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
ΝΧ: Ίσως να οφείλεται και στον τρόπο με τον οποίο διδάσκουν στα σχολεία σήμερα;
ΓΚ: Κοίταξε, ... έχει και αυτό σημασία. Και στην Ευρώπη απ’ ό,τι ξέρω έχουν κάνει μία προσπάθεια να μην αναφέρονται πολύ στο παρελθόν, στον Ναζισμό στον Φασισμό. Απλώς να δίνουν μια εικόναν των καταστροφών που έγιναν, αλλά ότι τώρα[!] υπάρχει τρόπος να αποφευχθούν.
ΝΧ: Να μαθαίνουμε μεν, αλλά να σκεφτόμαστε πιο κριτικά και τις συνέπειες;
ΓΚ: Ε, βεβαίως. Κοίταξε, όλοι[!] οι άνθρωποι, εκτός μερικών σε κάθε χώρα, αγαπούν τον τόπον τους, αγαπούν την πατρίδαν τους, αγαπούν τον τρόπο ζωής που κάνουν, ... σ’ αυτά δεν προσπαθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση να επέμβει. Αλλά προσπαθεί να διαμορφώσει μια νέα σκέψη, ότι δεν χρειάζεται πόλεμος για να λύσεις προβλήματα, ότι μπορεί να τα λύσεις με αναγνώριση ισοτιμίας[!] μεταξύ όλων των κρατών. Εξ ου και βλέπεις η Κύπρος, μπήκε στην Ευρώπη. Εάν δεν θέλει να μπει μια χώρα και δεν ψηφίσει, δεν μπαίνει. Μία ψήφος εναντίον όλων των ψήφων.
ΝΧ: Ποιο είναι το πιο μεγάλο σας μάθημα, ως προεδρεύων της Δημοκρατίας πιο παλιά, μετά ως πρόεδρος για δύο θητείες;
ΓΚ: Το μεγαλύτερο μάθημα είναι αυτό ... που μας έφερε όλα τα βάσανα. Η έλλειψη εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο κοινοτήτων και περισσότερο η έλλειψη εμπιστοσύνης μεταξύ ... των ηγετών της ελληνικής-κυπριακής κοινότητας και των τουρκοκυπριακών ηγεσιών που οδήγησαν και τις δύο κοινότητες να εξοπλίζονται. Και ο εξοπλισμός, ... φέρνει στο τέλος τη σύγκρουση... Επομένως, υπάρχει ένα μάθημα το οποίο ακόμα ίσως να μην το έχουμε μάθει. Ότι το να προσπαθείς να πάρεις εκείνα που θέλεις όχι λόγω συμφωνίας, αλλά διότι μπορείς να επιβληθείς σε μία μικρή χώρα ή σε μία μεγάλη χώρα είναι καταστροφικό• σε μία μικρή χώρα είναι κα-τα-στρο-φι-κό-τα-το[!].
ΝΧ: Θα ήθελα ν’ ακούσω περισσότερα από σας, από τον άνθρωπο Κληρίδη παρά από τον πολιτικό και τον πρόεδρο Κληρίδη, για αυτά που διαδραματίζονταν στην κοινωνία το 1974 και τα οποία γνωρίζετε. Πείτε μου κατ’ αρχήν για το που βρισκόταν η οικογένειά σας ενόσω εσείς προσπαθούσατε να δείτε τι θα γίνει με το πολιτικό πρόβλημα.
ΓΚ: Η οικογένειά μου ήταν στη Λευκωσία τόσο η γυναίκα μου όσο και η κόρη μου. Αυτά που θέλετε ν’ ακούσετε δεν τα είδα ο ίδιος, αλλά τα έχω ακούσει. Εκείνο το οποίο ... μου προκάλεσε κατάθλιψη είναι το μίσος, το οποίο υπήρχε μεταξύ των δύο κοινοτήτων και η ευκολία με την οποία Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι σκοτώνονταν μεταξύ τους. Έφθασε σ’ ένα σημείο που μπορεί να πει κανείς ότι μέλη και των δύο κοινοτήτων έδρασαν σαν απάνθρωποι και όχι σαν άνθρωποι... Και οι δύο πλευρές διέπραξαν εγκλήματα. Δεν πίστευα ποτέ ότι Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι θα διέπρατταν αυτού του είδους τα εγκλήματα. Και δεν έδειχναν ... να έχουν καμιά τύψη συνείδησης γι’ αυτά που έκαναν και οι μεν και οι δε.
ΝΧ: Μπορείτε να μου αναφέρετε κάποια παραδείγματα;
ΓΚ: Ένα παράδειγμα ήταν που πήγανε σ’ ένα μεικτό χωριό, βγάλανε τους Τουρκοκύπριους άνδρες, τους πήρανε, τους έβαλαν σε χαράκωμα που άνοιξαν και [αφού] τους σκότωσαν, τους έθαψαν. Παράλληλα έκαναν και οι Τούρκοι... [Σε] μια περίπτωση που ερχόταν εδώ από το Ριζοκάρπασο, ένα αυτοκίνητο με Ελληνοκυπρίους μέσα στο οποίο υπήρχαν και μωρά παιδιά, σταμάτησαν το αυτοκίνητο και τους σκότωσαν όλους. Είναι λοιπόν λυπηρό, για μένα τουλάχιστον, ο τρόπος που εύκολα σκοτώναν ανθρώπους. Είχαμε μια άλλη περίπτωση όπου μια οικογένεια, ... μια γυναίκα Τούρκισσα με τρία ... μωρά, προσπάθησε να έρθει εδώ από την Πάφο και πλήρωσε κάποιον ο οποίος παρουσιάστηκε ως οδηγός ταξί και ο οποίος τους πήρε δήθεν από ... πιο ασφαλισμένο δρόμο και σκότωσε τη γυναίκα και τα τρία της μωρά. Αυτός συνελήφθηκε[!] και καταδικάστηκε. Ήταν Ελληνοκύπριος του οποίου σκότωσαν κάποιον συγγενή... Δηλαδή είχε αρχίσει πλέον ένας πόλεμος μεταξύ ... [χτυπάει επανειλλημένα το χέρι του στο τραπέζι] ... ‘Μου σκότωσαν τον συγγενή μου, θα σκοτώσω τους συγγενείς του’.
ΝΧ: Πώς μπόρεσε τόσο εύκολα να μετατραπεί η κάποτε ειρηνική συμβίωση των μελών των δύο κοινοτήτων, σε τόσο μίσος και αλληλοσκοτωμό;
ΓΚ: Δεν νομίζω ότι το μίσος ήταν γενικό. Ήταν οπλισμένες ομάδες και από την μία πλευρά και από την άλλη, που δεν ήταν πειθαρχημένος στρατός, και οι οποίοι κρατούσαν τα όπλα και νόμιζαν ότι το καθήκον τους είναι να σκοτώσουν Τουρκοκύπριους και εκείνοι να σκοτώσουν Ελληνοκύπριους ή εκείνοι να σκοτώσουν Ελληνοκύπριους και οι Ελληνοκύπριοι να σκοτώσουν Τουρκοκύπριους... Ήταν μια εποχή που νόμιζαν ότι το καθήκον τους ήταν να σκοτώσει ο ένας τον άλλον.
ΝΧ: Αυτό εσάς ως πρόεδρος τότε πόσο σας προβλημάτιζε, δεδομένου βέβαια ότι έπρεπε να κινηθείτε και σε άλλους χώρους, σε πολιτικό επίπεδο και σε επίπεδο διεθνών σχέσεων και εξωτερικής πολιτικής. Υπήρχε κάποιος που προσπαθούσε να βάλει μια τάξη σε όλα αυτά που συνέβαιναν στο εσωτερικό;
ΓΚ: Όταν ανέλαβα σαν προεδρεύων, η αστυνομία είχε αφοπλιστεί... Του Αρχηγού της Αστυνομίας του είχαν πάρει και το περίστροφό του. Εγώ δεν είχα φρουρούς οπλισμένους και ... ο μόνος τρόπος που μπορούσε να ... εφαρμοστεί για να καθησυχάσουν τα πράγματα—και δεν ήταν εύκολο να καθησυχάσουν—ήταν, πρώτα, να επιστρέψουν οι δημόσιοι υπάλληλοι στα καθήκοντά τους. Είχαν φύγει όλοι... Όλοι πήραν τις οικογένειές τους στα βουνά. Η Λευκωσία εκκενώθηκε. Δεν υπήρχε αστυνομική δύναμη οπλισμένη και χρησιμοποιούσαμε περισσότερο την ΕΛ.ΔΥ.Κ. για να αποτρέπει οπλισμένους να κυκλοφορούν ελεύθερα.
ΝΧ: Είχατε καθημερινή επαφή με την οικογένειά σας; Κάνατε κάποιες συζητήσεις;
ΓΚ: Δεν είχα δει την οικογένειά μου για περίπου τριάντα μέρες. Μέσα στο Γραφείο ... Πληροφοριών, είχα βάλει ένα κρεβάτι, απ’ αυτά τα λυόμενα [camp bed], και κοιμόμουν εκεί. Δεν πήγαινα σπίτι μου το βράδυ, διότι κάθε λίγο γίνονταν συγκρούσεις, υπήρχαν συναγερμοί [και] έπρεπε να είμαι κάπου που να μπορώ να επικοινωνώ.
ΝΧ: Το P.I.O. [Press and Information Office—Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών] ήταν το πιο ασφαλισμένο μέρος αφού το Προεδρικό είχε βομβαρδιστεί;
ΓΚ: Ασφαλισμένο δεν ήταν, αλλά ήταν ένα κτίριο τουλάχιστον στο οποίο μπορούσες να δουλέψεις. Το Προεδρικό είχε καεί...
ΝΧ: Είχατε διακινηθεί καθόλου στους δρόμους τότε ή απλά προτιμούσατε...
ΓΚ: Όχι, είχα κινηθεί στους δρόμους. Είχα πάει προς τις γραμμές και είχα δει τι κατάσταση επικρατούσε, είχα επισκεφθεί τις...
ΝΧ: Και τι διαπιστώσατε ιδίοις όμμασι;
ΓΚ: Διαπίστωνα ότι ο οπλισμός της Εθνικής Φρουράς δεν ήταν εκείνος που έπρεπε να ήταν, υπό την έννοια του ότι δεν υπήρχαν τα ... όπλα, δεν υπήρχαν άρματα μάχης και δεν υπήρχαν αρκετά εφόδια, ... σφαίρες, ακόμα και για τον οπλισμό που είχαν ... δεν υπήρχαν αρκετά εφόδια.
ΝΧ: Στους δρόμους κινούνταν άνθρωποι; Είχατε δει κόσμο που είχε ήδη φύγει κι έμενε σε αντίσκηνα;
ΓΚ: Όταν ήρθαν τα πρώτα κύματα, τους βάλαμε μέσα στα σχολεία και εντωμεταξύ ήρθαν αντίσκηνα και δημιουργήσαμε ... στρατόπεδα με ... αντίσκηνα. Κάθε αντίσκηνο στέγαζε μια ολόκληρη οικογένεια. Είχα πάει στους καταυλισμούς που ήταν όλοι μέσα στα αντίσκηνα και το μόνο που είχαν ήταν το ... ξύλινο πάτωμα που τους είχαν δώσει για να μην είναι πάνω στο έδαφος. Απ’ εκεί και πέρα υπήρχαν συσσίτια. Τους έπαιρναν έτοιμο φαγητό και το μοίραζαν στους πρόσφυγες.
ΝΧ: Ανησυχούσατε για την οικογένειά σας; Μου είχατε πει ότι για περίπου τριάντα μέρες δεν την είχατε δει. Ξέρατε ότι ήταν ασφαλισμένη εκεί που ήταν;
ΓΚ: Όχι. Μιλούσα στο τηλέφωνο κάθε μέρα μαζί της, αλλά το βράδυ δεν πήγαινα σπίτι. Την ημέρα ήμουν στο γραφείο και το βράδυ ... έμενα μέσα στο γραφείο, πάνω σε ένα απ’ αυτά τα στρατιωτικά [κρεβάτια] ... και δίπλα μου το τηλέφωνο.
ΝΧ: Και με την κόρη σας μιλούσατε;
ΓΚ: Ναι. Η κόρη μου τότε δεν ήταν και μεγάλη, ... ήταν μαθήτρια ακόμα. Και έμενε με την μητέρα της, ... της κρατούσε συντροφιά. Κοίταξε, ναι, ανησυχούσα για την οικογένειά μου, αλλά ανησυχούσα και για τις οικογένειες πολλών άλλων. Ήταν και καθήκον μου να μην σκέφτομαι μόνο την οικογένειά μου και να είμαι δίπλα της, αλλά έπρεπε να πάω σε όλους τους προσφυγικούς καταυλισμούς [χτυπάει επανειλλημένα το χέρι του στο τραπέζι] να δω την κατάσταση, να δω τους ανθρώπους, να μιλήσω με τους ανθρώπους. Και αυτό το θεωρούσα ως ένα καθήκον, το οποίο είχα απέναντι στον κυπριακό λαό, απέναντι στους Κυπρίους, κι ότι θα έπρεπε να θυσιάσω και από τον χρόνο που θα έπρεπε να ήμουν παρά τω πλευρώ της οικογένειάς μου. Αλλιώς δεν θα μπορούσα να κάνω τίποτε.
ΝΧ: Τι πιστεύετε για την Κύπρο και το θέμα της ένωσης ή της διχοτόμησης;
ΓΚ: Κοιτάξετε, όταν το 82% μίας χώρας είναι ελληνικής προέλευσης, ... είναι Ελληνοκύπριοι, ... είναι φυσικό να θεωρούν ότι η χώρα είναι ελληνική. Δεν είναι αφύσικο πράγμα. Αλλά ο αγώνας έγινε και αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν για να επιτευχθεί η ένωση. Όμως ο ίδιος ο Μακάριος, ο οποίος ηγήθηκε της πολιτικής πλευράς του αγώνα για την ένωση, είδε ότι αν συνεχιζόταν η κατάσταση αυτό που θα συνέβαινε ήταν η διχοτόμηση. Γι’ αυτό αναγκάστηκε να δεχτεί μια κολοβή ανεξαρτησία, με δικαιώματα εξωτερικής επέμβασης, με πολιτική ισότητα μεταξύ των δύο κοινοτήτων για να αποφύγει την διχοτόμηση.
ΝΧ: Τι είναι αυτό που ιστορικά προσέλκυε τους κατακτητές στο νησί; Η γεωγραφική του θέση;
ΓΚ: Όχι... Είναι ότι στην παλαιά ιστορία της Κύπρου ήρθαν Έλληνες από την Ελλάδα, έζησαν εδώ, απορρόφησαν τον τότε κυπριακό ελληνισμό και μεγάλωσαν πλέον ως ... Έλληνες. Είναι γεγονός ότι υπήρξαν κατακτητές, οι οποίοι άφησαν τα σημάδια τους στην Κύπρο και ειδικά η Οθωμανική Αυτοκρατορία... [Αυτοί οι κατακτητές] ... δεν δημιούργησαν πολιτισμό, διότι θεωρούνταν πάντα από τον λαό ως ξένοι κατακτητές. Μπορεί [βέβαια] σε θέματα τρόπων, συμπεριφοράς, ... αλλά δεν επηρέασαν ή δεν κατόρθωσαν, αν θέλετε, να επηρεάσουν, ... παρά τις προσπάθειές τους, και να μετατρέψουν τον κυπριακό ελληνισμό σε κάτι άλλο. Τώρα αν το δούμε γενικά και αν πάρουμε την κατάσταση στην Ευρώπη, γιατί αν πάρεις την κατάσταση στην Αφρική είναι κάτι άλλο, στην Ασίαν είναι κάτι άλλο, αλλά μιλώ για την Ευρώπη: Οι Ευρωπαίοι κατέληξαν σ’ ένα συμπέρασμα μετά από δύο παγκόσμιους πολέμους και εκατομμύρια που σκοτώθησαν, άμαχοι και μαχητές, ότι πλέον πρέπει να βρουν ένα ... τρόπο συμβίωσης! Και ο τρόπος αυτός που βρήκαν είναι ότι ανεξάρτητα από τον πληθυσμό της κάθε χώρας, θα έχει μεν αριθμητική εκπροσώπηση ανάλογα με τον πληθυσμό, αλλά θα έχει μία[!] ψήφο, [που είναι η] πολιτική ισότητα. Αυτό το πράγμα δεν άρχισε από την Ευρώπη, [αλλά] από τα Ηνωμένα Έθνη, όπου στη Γενική Συνέλευση η κάθε χώρα είχε [μεν] αντιπροσωπείες ανάλογα με τον πληθυσμό της, αλλά στην ψηφοφορία η κάθε χώρα είχε μία ψήφο. [Έτσι] η Κύπρος είχε μία ψήφο, η Αμερική μία ψήφο, όλοι από μία ψήφο. Και αυτό ήταν η αρχή της πολιτικής ισότητας, όχι όμως της αριθμητικής ισότητας... Ανεξαρτήτως δύναμης και μεγέθους... Για να δώσω ένα παράδειγμα. Αν όλοι ψηφίσουν ‘ναι’ για την Τουρκία να ενταχθεί στην Ευρώπη, και η Ελλάς και όλοι, ... ενώ η Κύπρος ‘όχι’, η ψήφος της είναι [καθοριστική]... Πόσος [είναι] ο πληθυσμός μας; Δεν είναι ούτε ένα εκατομμύριο. Έχει[!] όμως το ένα βέτο, όπως το έχει και η Γερμανία και η Γαλλία και η Αγγλία. Αυτό είναι η νέα διεθνής αντίληψη της πολιτικής ισότητας. Στον αριθμό εκπροσωπείται η κάθε χώρα ανάλογα με τον πληθυσμό της, στην ψήφο[!] όμως όλες οι χώρες έχουν από μία ψήφο.
ΝΧ: Τι είναι αυτό που ακούγατε από τις επισκέψεις σας στους καταυλισμούς, μιλώντας με τον κόσμο;
ΓΚ: Όλοι έλεγαν ότι θέλουν να επιστρέψουν στα σπίτια τους και όλοι πίστευαν ότι αν επέστρεφε ο Μακάριος θα πήγαιναν όλοι στα σπίτια τους. Σήμερα μπορεί να υπάρχει [διαφορετική αντίληψη από κάποιους ή πολλούς], τότε [όμως] υπήρχε ο κίνδυνος ότι υπήρχε οπλισμός τόσο από την ΕΟΚΑ Β’ όσο και από τους μακαριακούς και μπορούσε να οδηγήσει σε αλληλοσκοτωμό, οπότε θα δινόταν η ευκαιρία στην Τουρκία, η οποία είχε εισβάλει ήδη στην Κύπρο, να επεκταθεί υπό το πρόσχημα ότι πάει για να ... σταματήσει τις συγκρούσεις μεταξύ των Ελλήνων.
ΝΧ: Σας ευχαριστώ πολύ.