ORAL HISTORY ARCHIVE
Download here
Name (Ονοματεπώνυμο): Eleftheriou Athos / Ελευθερίου Άθως
Sex (Φύλο): Male (Άνδρας)
Year of Birth (Έτος Γέννησης): Before (Πριν το) 1960
Place of Birth (Τόπος Γέννησης): Kyrenia (Κερύνεια)
Nationality (Ιθαγένεια): Cypriot (Κυπριακή)
Community (Κοινότητα): Greek-Cypriot (Ελληνοκυπριακή)
Occupation (Επάγγελμα): Other (Άλλο)
Refugee (Πρόσφυγας): Yes (Ναι)
Language (Γλώσσα Καταγραφής): Greek (Ελληνική)
Related to Killed or Enclaved or Missing persons (Σχετίζεται με Σκοτωμένους ή Εγκλωβισμένους ή Αγνοούμενους): Yes (Ναι)
Serving the army in some capacity at the time (Υπηρετούσε στο στρατό με κάποια ιδιότητα κατά την περίοδο εκείνη): No (Όχι)
Lived in Refugee Camp (Έζησε σε Προσφυγικό Καταυλισμό): No (Όχι)
Νικολέττα Χριστοδούλου: Θα ήθελα να μάθω από σας τι και πώς βιώσατε το 1974. Οπότε το ερώτημά μου είναι κάπως γενικό. Τι γνωρίζετε για το 1974 κατ’ αρχήν, τι σας φέρνει στο μυαλό η λέξη 1974;
Άθως Ελευθερίου: Σίγουρα την καταστροφή η οποία έγινε στον τόπο μετά το... προδοτικό πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου και της βάρβαρης τούρκικης εισβολής που ακολούθησε. Το 1974 εγώ ήμουν μαθητής Α’ Λυκείου, στο οικονομικό, στο γυμνάσιο της Κερύνειας και ήμουν 15,5 χρονών περίπου... Μετά που τελείωσε το σχολείο, όντας από φτωχή οικογένεια, υποχρεωτικά έπρεπε να βρούμε κάπου δουλειά για να πάρουμε κάποια χρήματα, να βοηθήσουμε και τον εαυτό μας και την υπόλοιπη οικογένεια. Οπότε στις 15 Ιουλίου εργαζόμουν ... μαζί με άλλους σε ένα περιβόλι με λεμονόδεντρα, όπου καθαρίζαμε έναν λάκκο. ...Ήρθε η ιδιοκτήτρια η οποία μας ενημέρωσε ότι έγινε πραξικόπημα και ότι σκοτώθηκε ο Μακάριος. Αμέσως, τότε, οι πιο μεγάλοι σε ηλικία τα μάζεψαν όλα και έτρεξαν να μάθουν ακριβώς τι έγινε...
ΝΧ: Ήταν κάτι το αναπάντεχο δηλαδή; Δεν περιμένατε μια τέτοια είδηση ή το πραξικόπημα;
ΑΕ: Παρακολουθούσαμε τις εξελίξεις από ...το ραδιόφωνο, από τις εφημερίδες. Υπήρχαν οι προειδοποιήσεις ότι θα γινόταν πραξικόπημα, αλλά θέλαμε να πιστεύουμε ότι δεν θα υπήρχαν Κύπριοι οι οποίοι θα έφταναν μέχρι ...αυτό το σημείο. [Δηλαδή] να κάνουν πραξικόπημα, γνωρίζοντας ότι οι Τούρκοι ήταν προετοιμασμένοι και περίμεναν την αφορμή για να εισβάλουν στην Κύπρο. Δυστυχώς αυτό έγινε και για μένα είναι καταδικαστέο. Καταδικαστέα η ενέργεια της χούντας των Αθηνών, καταδικαστέα η ενέργεια των εδώ εγκάθετών της ΕΟΚΑ Β’ και σίγουρα της CIA και της Αμερικής, η οποία ήταν πίσω από αυτήν την ενέργεια. ...Μερικά πράγματα που έρχονται στη μνήμη μου [για το διάστημα] αμέσως μετά το πραξικόπημα, είναι το γεγονός ότι Λαπηθιώτες πραξικοπηματίες κατέλαβαν τον αστυνομικό σταθμό. Είχαν έρθει και στρατιώτες και είχαν ξεκινήσει να επισκέπτονται σπίτια αριστερών και δημοκρατικών Λαπιθιωτών, έναν αριθμό από τους οποίους είχαν ήδη συλλάβει και φυλακίσει είτε στον αστυνομικό σταθμό ή τους έστειλαν στο Κάστρο της Κερύνειας. ...Φυσικά ...τον αστυνομικό σταθμό τον είχαν καταλάβει πολίτες, οι οποίοι είχαν αναλάβει ευθύνες αστυνομικών και οι αστυνομικοί, οι κανονικοί, οι νόμιμοι, ... είχαν συλληφθεί και σταλεί στο Κάστρο της Κερύνειας. Θυμάμαι το γεγονός ότι μετά από κάποια ώρα, αργά το απόγευμα, περνούσαν οι πραξικοπηματίες και επέβαλαν κατ’ οίκον περιορισμό. Μιλούμε για τις 15 Ιουλίου μέχρι 19 Ιουλίου. Ήταν ...τέσσερις μέρες, από Δευτέρα μέχρι Παρασκευή όπου το σκηνικό ήταν περίπου ...το ίδιο. Οι περισσότεροι της οικογένειάς [μου], αλλά και άλλοι της γειτονιάς, που τους βλέπαμε, δεν[!] πήγαιναν [στη] δουλειά. Υπήρχε μια ανήσυχη [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] ηρεμία. Και φτάσαμε στο πρωινό της 20ης Ιουλίου, όπου ...μας είχε ξυπνήσει ο θόρυβος των αεροπλάνων. Όλη η οικογένεια [ήταν] στο πόδι... Θυμάμαι που βγήκαμε στη βεράντα του σπιτιού μας και είδαμε πρώτα τα πλοία, τα οποία υπήρχαν στη θάλασσα μπροστά μας και στη συνέχεια [ακούσαμε] το βουητό των αεροπλάνων. Ο πατέρας μου ήταν βετεράνος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Έτσι γνωρίζοντας από ζητήματα που αφορούν τον πόλεμο, ξεκίνησε να μας εξηγεί κάποιες κινήσεις και πώς ενεργούσαν, για παράδειγμα, τα πλοία. Τα πλοία τα βλέπαμε. Και εδώ είναι [το σημείο] που θα έλεγα [ότι] εμείς ζήσαμε από πρώτο χέρι την προδοσία. Όχι μόνο της 15ης Ιουλίου, αλλά και όταν ο εχθρός εισέβαλλε στην... Κύπρο. Εγώ θα μιλήσω για τα προσωπικά μου βιώματα. Αν χρειαστεί στη συνέχεια πολύ ευχαρίστως να ενημερώσω και για [ό,τι] άλλο έχω ακούσει [ή] έχω ενημερωθεί. Τα πλοία ... πηγαινοέρχονταν πολύ κοντά στην παραλία. Και από τις εξηγήσεις που μου έδινε ο πατέρας μου κατάλαβα ότι έκαναν αναγνώριση της περιοχής, [δηλαδή] της πεδιάδας της Λαπήθου, του Καραβά μέχρι και τον Πενταδάκτυλο. Εκείνη την ώρα που μπορούσαν οι δικοί μας με τα κανόνια και τον άλλο οπλισμό που είχαν να τους χτυπήσουν, βλέπαμε ότι κανένας δεν τους χτυπούσε. Στην συνέχεια τα πλοία πήγαιναν μέσα, δηλαδή ...μέχρι ένα σημείο, στα [ανοιχτά] ...της θάλασσας. Και πάλι με τις εξηγήσεις του πατέρα μου, κατάλαβα ότι πήγαιναν γνωρίζοντας πού είναι οι θέσεις οι δικές μας, πού είναι τα όπλα τα δικά μας, πόσο είναι το βεληνεκές τους, πήγαιναν σε σημείο που να μην μπορούν να [τους] χτυπήσουν. Και μετά βλέπαμε ότι άρχισαν ...να τα χτυπούν [τα πλοία], αλλά οι οβίδες δεν τα έφταναν. Τις βλέπαμε που έπεφταν μέσα στη θάλασσα. Ενώ τα πλοία τα βλέπαμε που χτυπούσαν και μετά βλέπαμε τον Πενταδάκτυλο ...να καίγεται.
ΝΧ: Δεν τα έφταναν επειδή ήταν μακριά ή σκόπιμα δεν ήθελαν να τα φτάσουν και να τους χτυπήσουν;
ΑΕ: Δεν έφταναν γιατί ήταν μακριά. Διότι υπήρχαν πυροβολαρχείες στον Πενταδάκτυλο, οι οποίες [όμως] είχαν ένα συγκεκριμένο βεληνεκές. Τα πλοία είχαν πάει μέχρι ένα σημείο που ήξεραν [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] ότι δεν μπορούσαν να τα φτάσουν και [από] εκεί, με ασφάλεια πλέον, χτυπούσαν τις θέσεις που είχαν προηγουμένως αναγνωρίσει και εντοπίσει. ... Ήταν πολύ διαβασμένοι, ήξεραν τι να κάνουν, ήξεραν πού να χτυπήσουν. ... Το βράδυ της 20ης Ιουλίου, έξω από το σπίτι μας, είχαν περάσει εκατοντάδες έφεδροι στρατιώτες. Θυμάμαι χαρακτηριστικά που είμασταν στην αυλή του σπιτιού και τους βλέπαμε να περνούν από το δρόμο, από την πλευρά δυτικά της Λαπήθου για να πάνε προς Καραβά και στην περιοχή που έγινε η εισβολή. Εμείς διαπιστώσαμε ότι ένας αριθμός από αυτούς δεν κρατούσε όπλα, οπότε από περιέργεια ρωτήσαμε κάποιους ποιοι είναι, πού πάνε και γιατί δεν κρατούν όλοι όπλα. Και από τις απαντήσεις διαπιστώσαμε ότι ...ήταν έφεδροι. Η πολύ μεγάλη πλειοψηφία [τους ήταν] άτομα τα οποία ήταν στις κεντρικές φυλακές, [καθώς] είχαν συλληφθεί ...μετά το πραξικόπημα. Τους είχαν αφήσει αργά το απόγευμα από τις κεντρικές φυλακές [και] τους έδωσαν έναν αριθμόν όπλων, βασικά Μαρτίνια. ...Στο ερώτημά μας ...γιατί δεν έχουν όλοι [όπλα] και τι θα πάνε να κάνουν, πώς θα πολεμήσουν αυτοί που δεν είχαν όπλα, μας είπαν ότι ο οπλισμός που είχαν ήταν αυτός που τους έδωσαν και οι εντολές που είχαν ήταν οι [εξής]: αυτοί που δεν είχαν όπλα να είναι δίπλα από αυτούς που έχουν ...και όταν θα ...σκοτώνονται αυτοί που έχουν όπλα, τότε να [τα] παίρνουν ...αυτοί που δεν είχαν για να συνεχίσουν να πολεμούν. [Αυτό συνέβαινε] τη στιγμή που οι πραξικοπηματίες εξακολουθούσαν να κυκλοφορούν στο χωριό ...με αυτόματα και αυτοί που πήγαιναν να πολεμήσουν, ένας αριθμός, πήγαινε χωρίς οπλισμό. Οι... Τούρκοι είχαν κάνει την απόβασή τους από πολύ νωρίς, πριν ξημερώσει το πρωινό του Σαββάτου 20 Ιουλίου. ...Ένας αριθμός από αυτούς είχε περάσει τον παραλιακό δρόμο... που ένωνε τη Λάπηθο με την Κερύνεια και ήταν στα περιβόλια απέναντι. Οι... Λαπηθιώτες, που... αμέσως ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα της πατρίδας για να την υπερασπιστούν, πήγαν στον αστυνομικό σταθμό για να πάρουν οπλισμό. Τους είπαν ότι δήθεν δεν υπήρχε οπλισμός και αν δεν υπήρχε ήταν γιατί τον κρατούσαν οι πραξικοπηματίες. Κάποιοι ιδιώτες τους έβαλαν σε αυτοκίνητα και τους πήραν στη Γλυκιώτισσα, που υπήρχε στρατόπεδο, για να πάρουν από εκεί οπλισμό. Και πέρασαν κανονικά από το δρόμο. Δεν είχαν διαπιστώσει ...ότι έγινε ...ήδη η απόβαση. ...Πήγαν στο στρατόπεδο [για να πάρουν] ...οπλισμό, [αλλά] ...κι αυτό [ήταν] επεισοδιακό από διηγήσεις που είχαμε αργότερα. Οι αποθήκες ήταν κλειστές και οι υπεύθυνοι δεν τις άνοιγαν να τους δώσουν οπλισμό. Κάποιοι τις έσπασαν, πήραν οπλισμό και μπήκαν σε αυτοκίνητα και πάλι για να επιστρέψουν πίσω. ...Επιστρέφοντας πίσω φαίνεται ότι ...από κινήσεις που είδαν στη θάλασσα υποψιάστηκαν ότι μάλλον μπορούσε να έγινε κάποια απόβαση, οπότε αποφάσισαν να μην περάσουν από τον κύριο δρόμο, να περάσουν από χωματόδρομο, μέσα από λεμονόδεντρα. Και εκεί είναι που έγινε ενέδρα [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] και αρκετοί [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] Λαπηθιώτες [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] πιάστηκαν αιχμάλωτοι, άλλοι [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] τραυματίστηκαν και ένας αριθμός [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] σκοτώθηκε ή αγνοούνται από τότε.
ΝΧ: Πώς αποφάσισαν να αλλάξουν πορεία;
ΑΕ: ...Επειδή ...όλοι, λίγο-πολύ, έχουμε συγγενείς, γνωστούς, οπότε από τις ιστορίες που μας διηγήθηκαν αμέσως μετά, αυτοί που αφέθηκαν πρώτα ελεύθεροι, αυτή ήταν περίπου ...η διήγηση η οποία είχε γίνει. Όταν είδαν στρατιώτες [δεν] ...αντιλήφθηκαν ότι ήταν Τούρκοι. Διότι είδαν κάποιους με στρατιωτικά, νόμιζαν ότι είναι Ελληνοκύπριοι, όταν όμως πλησίασαν, άρχισαν να τους βάλλουν, και αυτός ο αιφνιδιασμός ήταν που οδήγησε σε αυτό που ανέφερα προηγουμένως. Τώρα στην ίδια τη Λάπηθο, εγώ θυμάμαι, ότι βλέπαμε τα πλοία από μακριά, όπως ανέφερα. Θυμάμαι ότι το Ραδιοφωνικό Ίδρυμα Κύπρου μετέδιδε ότι [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] τον εχθρό τον έχουμε ρίξει στη θάλασσα, ότι δεν ...τους αφήσαμε να πατήσουν πόδι στην Κύπρο κλπ. Και αυτό ήταν ...προδοτικό και εγκληματικό, διότι είχαν ξεγελαστεί και αρκετοί άμαχοι, οι οποίοι προσπάθησαν είτε από την Κερύνεια να έρθουν προς τη Λάπηθο, είτε από τη Λάπηθο να πάνε προς την Κερύνεια και έπεσαν πάνω... [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] στην περιοχή που έγινε η εισβολή με αποτέλεσμα αρκετοί να συλληφθούν και άλλοι να αγνοούνται [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] μέχρι σήμερα. ...Ο χώρος που έγινε η απόβαση φαινόταν από μακριά... Τώρα στη Λάπηθο...τα πλοία, αλλά και τα αεροπλάνα, είχαν χτυπήσει περιοχές εντός της κωμόπολης της Λαπήθου, κάποιες από τις οβίδες έπεσαν και στην περιοχή που ...ήταν το σπίτι μας. Θυμάμαι που υπήρχε συσκότιση κάθε βράδυ, θυμάμαι που αρκετοί δεν έμεναν στα σπίτια τους, έμεναν στα περιβόλια γιατί έτσι ένιωθαν περισσότερη [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] ασφάλεια. Εμείς, η οικογένειά μας συγκεκριμένα, με την καθοδήγηση του πατέρα μου αντί να διανυκτερεύουμε στα περιβόλια, προτιμήσαμε να μείνουμε στο σπίτι, γιατί, όπως ο ίδιος μας εξηγούσε, ήταν πιο ασφαλές. Για να πάθουμε κάτι έπρεπε να πέσει η οβίδα πάνω στο σπίτι, ενώ στα περιβόλια αν έπεφτε κάποια οβίδα στην ευρύτερη περιοχή [θα] μπορούσε κάποιοι να τραυματίζονταν. Ε, το μέγεθος ...της τραγωδίας εμείς αρχίσαμε να το ζούμε από την Κυριακή, από τις 21 Ιουλίου, όταν σταδιακά, όπως και τις επόμενες μέρες, έφθαναν στρατιώτες και έφεδροι που είχαν γλιτώσει από την περιοχή των μαχών. Και θυμάμαι χαρακτηριστικά όταν είμασταν στο καφενείο, νέοι εμείς, ...μη στρατεύσιμοι, αλλά και άλλοι μεγαλύτερης ηλικίας που και πάλι δεν ήταν στρατεύσιμοι, [πως] ...όταν ήρθαν δύο στρατιώτες δεν μπορούσαν να μας διηγηθούν επακριβώς πώς κατάφεραν να φτάσουν στην Λάπηθο. Αυτό τον οποίο θυμόντουσαν είναι ότι πολεμούσαν τους αττίλες, [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] για να μην μπορέσουν να προχωρήσουν [πιο πέρα] από εκεί που έκαναν [την] απόβαση. Σε κάποια στιγμή διαπίστωσαν ότι είχαν μείνει μόνοι τους. Στην προσπάθειά τους να οπισθοχωρήσουν, διότι κανένας δεν τους ενημέρωσε ότι οι άλλοι οπισθοχώρησαν, ...βρέθηκαν μεταξύ δύο πυρών. Τους έβαλλαν και οι δικοί μας, τους έβαλλαν και οι Τούρκοι. Και διηγόντουσαν ότι δεν μπορούν να σκεφτούν ότι γλίτωσαν μέσα από αυτά τα διασταυρούμενα πυρά. Προσπάθησαν [και] ανέβηκαν πάνω στον Πενταδάκτυλο και απ’ εκεί κατέβηκαν μετά κάτω στην Λάπηθο, προς τα δυτικά της Κερύνειας. ...Να προχωρήσω λίγο πιο γοργά για να φτάσω [στα γεγονότα] περί τα τέλη Ιουλίου-αρχές Αυγούστου στην Λάπηθο. ...Στην διάρκεια της μέρας [οι] σφαίρες έφταναν μέχρι τα σπίτια μας που ...ήταν στην ενορία του Αγίου Θεοδώρου, που είναι παραλιακά προς την Βασίλεια. Οι πληροφορίες που έρχονταν από τους μεγαλύτερους ήταν ότι οι Τούρκοι από εκεί που έκαναν την απόβαση είχαν προχωρήσει προς τον Πενταδάκτυλο και προχωρούσαν δυτικά πάνω από ...τις κωμοπόλεις του Καραβά και της Λαπήθου. Οι εντολές που είχαν οι δικοί μας στρατιώτες ήταν να μην τους χτυπούν. Οι Τούρκοι όταν είδαν [ότι] οι δικοί μας [ήταν] ακάλυπτοι [και] δεν τους χτυπούσαν, όταν έπαιρναν κάλυψη αρχίζαν να χτυπούν τους δικούς μας. Οπότε είχε ξεκινήσει να σχολιάζεται ότι μάλλον επίκειται επίθεση για να καταλάβουν τον Καραβά και την Λάπηθο. Γι’ αυτό και στις αρχές Αυγούστου η οικογένεια μου είχε αποφασίσει να φύγει από την Λάπηθο και να μεταφερθεί στη Μόρφου. Όταν πήγαμε στη Μόρφου μέναμε ...στα σχολεία. ...Η πολιτική άμυνα είχε δώσει κουβέρτες που δεν αρκούσαν ούτε μία για τον καθέναν και [μέσα] στις τάξεις έμεναν πάρα πολλοί Λαπηθιώτες. Όμως επειδή και πάλι κανένας από εμάς και ιδιαίτερα τους μεγαλύτερους δεν μπορούσε να σκεφτεί ή να αντιληφθεί το τι θα γινόταν, όλοι πίστευαν ότι θα επιστρέφαμε πίσω. Γι’ αυτό και όσοι είχαν αυτοκίνητα έπαιρναν και άλλους έναν από κάθε οικογένεια, τους έφερναν πίσω στη διάρκεια της ημέρας για να δουν τα σπίτια τους, να αποτρέψουν λεηλασίες, για να ταΐσουν τις κότες ή άλλα ζώα, ανάλογα του τι είχε ο καθένας. Και φτάσαμε στο πρωινό της 6ης Αυγούστου όπου πλέον ...ακούγαμε τις οβίδες μέχρι την περιοχή της Μόρφου και καταλάβαμε ότι [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] είχαν ξεκινήσει μάχες. ...Μετά, και πάλι από άτομα τα οποία είχαν ....καταφέρει ...να διαφύγουν, είχαμε πληροφορηθεί ότι έγιναν πολύ μεγάλες μάχες στη Λάπηθο και ότι οι Τούρκοι κατάφεραν να μπουν και να καταλάβουν και τον Καραβά και την Λάπηθο. ...Είχαν κάνει απόβαση και από ...την παραλία της Αϊρκώτισσας που είναι στην Λάπηθο. ...Με αυτόν τον τρόπο απέκοψαν και στρατεύσιμους και άμαχους και είχαμε κι εμείς απώλειες, αλλά είχαν και οι Τούρκοι πάρα πολλές απώλειες. Οι ίδιοι είχαν ομολογήσει έναν αριθμό γύρω στους 2.000 στρατιώτες που απώλεσαν στις μάχες της Λαπήθου και ...του Καραβά. Η Λάπηθος υπέστη ένα πολύ βαρύ πλήγμα στη διάρκεια της τουρκικής εισβολής και στις μάχες της Λαπήθου, αλλά και στις μάχες που έδωσαν Λαπηθιώτες εκτός Λαπήθου και το αποτέλεσμα ήταν να έχουμε ενενήντα νεκρούς και αγνοούμενους Λαπηθιώτες. Πάρα πολλοί από αυτούς δεν είχαν κανονική ταφή, αφού για τους μεν αγνοούμενους δεν γνωρίζουμε ποια [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] είναι η τύχη τους. Αλλά και για έναν αριθμό αμάχων που είχαν σκοτωθεί στην Λάπηθο, στις 6 Αυγούστου ή και αργότερα, εν ψυχρώ [σε] κάποιες περιπτώσεις, τις αμέσως επόμενες μέρες, κάποιοι εγκλωβισμένοι είχαν πάρει διαταγές, να πάνε να τους θάψουν επί τόπου για να αποφύγουν αρρώστιες. [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] Να αναφέρω επίσης ότι ...η 14η Αυγούστου, ημερομηνία της δεύτερης φάσης της τούρκικης εισβολής μας βρήκε στη Μόρφου. Εκεί πλέον επειδή η οικογένεια μας δεν είχε μεταφορικό μέσον, ...[διότι] μας είχαν μεταφέροι άλλοι χωριανοί από την Λάπηθο στην Μόρφου ... περιμέναμε πλέον να δούμε ποιος [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] θα μπορούσε να μας βοηθήσει. ...Τελικά μας βοήθησε ...[κάποιος] από τον Άγιο Ερμόλαο που ήταν στην πολιτική άμυνα, ο οποίος με κίνδυνο της ζωής του είχε μεταφέρει, με το ξεκίνημα της εισβολής την δική του οικογένεια στο Μηλικούρι, επέστρεψε, πήρε τη δική μας οικογένεια και τη μετέφερε στο Μιτσερό, ξαναεπέστρεψε, πήρε την οικογένεια της αδελφής του πατέρα μου και τη μετέφερε στο Αρεδιού. ...Η έξοδός μας από τη Μόρφου σίγουρα ήταν επεισοδιακή, διότι γινόταν την ώρα των μαχών και κάθε φορά που ο οδηγός διαπίστωνε ότι ερχόταν αεροπλάνο προς την πλευρά του αυτοκινήτου, έπρεπε να σταματήσει, να κατεβούμε, να πέσουμε χάμω, έξω από το δρόμο, να περιμένουμε να φύγουν τα αεροπλάνα για να μπούμε στο αυτοκίνητο να συνεχίσουμε ξανά τη διαφυγή μας προς το Μιτσερό. [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] ...Στο Μιτσερό ...είχε παντρευτεί ένας πρώτος ξάδελφος της μητέρας μου και πήγαμε εκεί που θα βρίσκαμε κάποιον γνωστό για να μας βοηθήσει. ...Τι να προσθέσω; [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] Να προσθέσω ότι ο γαμπρός [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] μου, ο άντρας της αδελφής μου αγνοείται [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] από τις 20 Ιουλίου. Ήταν με [χτυπάει επανειλημμένα το χέρι του στο τραπέζι] άλλους Λαπηθιώτες στην περιοχή που έγινε η εισβολή, [στις] 8:20 [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] όπως μας είπαν και άλλοι χωριανοί. Στην επίθεση που υπέστησαν [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] τον είδαν να τραυματίζεται όταν [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] προσπάθησαν ...να βγουν έξω [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] από τα αυτοκίνητα και από τότε αγνοείται. Δεν ξέρουμε τι ακριβώς έχει συμβεί ή δεν ξέραμε, [για] να το ...[θέσω] διαφορετικά. Η περίπτωσή του είναι μια από τις... [αναστενάζει] τραγικές περιπτώσεις θα έλεγα, γιατί ενώ ήταν στον κατάλογο των αγνοουμένων, όταν αποφασίστηκε να ανταλλαγούν οι φακέλοι και να δοθούν στην διερευνητική επιτροπή που ...αποτελείται από Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους, τελικά ήταν από τις περιπτώσεις που ο φάκελος δεν δόθηκε. ...[Και αυτό επειδή] από μαρτυρίες που υπήρχαν, κάποιοι δήλωσαν ότι ο τραυματισμός του ήταν τέτοιος που τον οδήγησε στον θάνατο. Ο καθένας μπορεί να αντιληφθεί τι σημαίνει αυτό το πράγμα. Η σύζυγος του, τα παιδιά του να τον θεωρούν για 30, 31 χρόνια ότι είναι αγνοούμενος και να τον περιμένουν και ξαφνικά να έρχονται και να τους λένε ότι από το ’74 υπήρχαν πληροφορίες ότι σκοτώθηκε, αλλά δεν τους ενημέρωσαν. Και το άλλο άτομο της οικογένειας είναι ο αδελφός μου, ο οποίος ήταν στρατεύσιμος [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] στο πυροβολικό και ...από ενημέρωση που είχαμε φαίνεται να σκοτώθηκε στις μάχες της Μιας Μηλιάς στις 14 Αυγούστου, στην διάρκεια [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] της δεύτερης φάσης της τούρκικης εισβολής.
ΝΧ: Είχατε ακούσει κάτι για τον αδελφό σας;
ΑΕ: Ναι, μας είχαν ενημερώσει κάποιες εβδομάδες μετά, περί τα μέσα [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] [με] τέλη Σεπτεμβρίου, όταν ψάχνοντας και πηγαίνοντας στο στρατόπεδό του μας ενημέρωσαν ότι είχε σκοτωθεί, αλλά ...δεν ήταν από τις περιπτώσεις που κατάφεραν να [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] τον μεταφέρουν, έστω και νεκρό, στις ελεύθερες περιοχές για να μπορέσουμε να τον δούμε [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] και να μπορέσουμε να τον [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] θάψουμε. ...Αυτό μέχρι και σήμερα, δημιουργεί σε κάποια μέλη της οικογένειας αμφιβολίες ή και ελπίδες ακόμα ότι ίσως κάπου να έγινε λάθος και να είναι ζωντανός.
ΝΧ: Για ποιο λόγο πιστεύετε ότι οι οικογένειες δεν ενημερώθηκαν άμεσα ποιοι από τους δικούς τους έχουν σκοτωθεί ή ενδέχεται να είναι ζωντανοί; Γιατί θα έπρεπε να περάσουν τόσα χρόνια;
ΑΕ: [αναστενάζει] Είναι ένα μεγάλο[!] ερωτηματικό το οποίο οφείλουν να απαντήσουν οι τότε αρμόδιοι, οι τότε υπεύθυνοι. Ίσως να το έκαναν για να είναι μεγάλος ο αριθμός των αγνοουμένων, δεν μπορώ να ξέρω. Αυτό το οποίο μπορώ να πω είναι ότι ήταν ένα δεύτερο μεγάλο έγκλημα για την οικογένεια. Να κρατάς, σύζυγο, παιδιά, αδέλφια, λοιπούς συγγενείς και φίλους ...[με] την αγωνία ότι αγνοείται, ενώ, απ’ ό,τι οι ίδιοι ενημέρωσαν εκ των υστέρων, υπήρχαν μαρτυρίες στο φάκελό του που έλεγαν ότι είχε σκοτωθεί.
ΝΧ: Πού βρίσκονταν ο αδελφός σας και ο σύζυγος της αδελφής σας όταν η οικογένειά σας εγκατέλειψε την Λάπηθο;
ΑΕ: ...Ο αδελφός μου ήταν στρατιώτης. Η εισβολή τον βρήκε στον Καράολο, στην Αμμόχωστο, όπου μαζί με άλλους στρατιώτες είχαν πολεμήσει ...με Τουρκοκύπριους σε τουρκοκυπριακά χωριά της περιοχής. Τον αδελφό μου τον είχαμε δει στη Μόρφου. Του είχαν δώσει άδεια, μας έψαξε [και] μας βρήκε στη Μόρφου. Όταν τέλειωσε η άδεια του, πήγε από τη Μόρφου πίσω στο στρατόπεδο του. Ξέραμε ότι τους είχαν μεταφέρει στη Μια Μηλιά σε περιοχή που ήταν απέναντι από... προγεφύρωμα των Τούρκων. ...Από τότε η ενημέρωση που είχαμε, περίπου ένα μήνα μετά, ήταν ότι είχε σκοτωθεί. ...Ο γαμπρός μου ...το πρωί της 20ης Ιουλίου [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] ήταν μαζί μας. Μαζί με άλλους [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] Λαπηθιώτες είχαν πάει στον αστυνομικό σταθμό για να πάρουν όπλα, τους είπαν ότι δεν υπήρχαν [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] όπλα [και] πήγε με άλλους στη Γλυκιώτισσα στο στρατόπεδο, παρά την Κερύνεια, [και] πήραν όπλα. [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] ...Ήταν μέσα στις ομάδες, [όπως] είπα και προηγουμένως, που ...είχαν πάει όχι από τον κύριο δρόμο που ήταν δίπλα από την θάλασσα, ο οποίος [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] τελικά ήταν ελεύθερος, δηλαδή δεν τον είχαν αποκόψει οι Τούρκοι. Όσοι περνούσαν από τον κανονικό δρόμο πέρασαν. Οι υπόλοιποι που πήγαν ...να περάσουν παραπλεύρως, από χωματόδρομους, μέσα από περιβόλια, έπεσαν πάνω σε [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] ενέδρες Τούρκων. ...Εκεί λόγω του αιφνιδιασμού πριν προλάβουν καν να αντιδράσουν τους είχαν πυροβολήσει με αποτέλεσμα ένας αριθμός να σκοτωθεί, άλλοι να ...τραυματιστούν και άλλοι να αιχμαλωτιστούν.
ΝΧ: Πώς γινόταν η επικοινωνία για να μάθετε νέα τους;
ΑΕ: Η πρώτη ενημέρωση που είχαμε ήταν από έναν άλλο ξάδελφο ο οποίος είχε τραυματιστεί και μερικές μέρες μετά ...ήρθε στη Λάπηθο. ...Μας είχε εξιστορήσει το τι είχε γίνει, το πού πήγαν, στο στρατόπεδο, στην επιστροφή, η μάχη με τους Τούρκους, το ότι ο ίδιος τραυματίστηκε. Τον γαμπρό μου τον είδε την ώρα που προσπάθησε να βγει έξω από το Land Rover, ότι τον είχαν χτυπήσει σφαίρες με αποτέλεσμα να πέσει. Αλλά επειδή τραυματίστηκε κι ο ίδιος δεν μπορούσε να ξέρει εάν ο τραυματισμός του ήταν τέτοιος που επέφερε τον θάνατο ή εάν τον πήραν και αυτόν τραυματία, όπως και τον ίδιο. Τους είχαν πάρει σε καμπίνες παρά τω Πέντε Μίλι, μαζί με άλλους Λαπηθιώτες. Τελικά, μετά το τέλος της πρώτης εισβολής ο Ερυθρός Σταυρός είχε πάει στην περιοχή και αφού τους εντόπισαν είχαν ζητήσει και τους έδωσαν... [Ο ξάδελφός μου] ήταν μέσα ...στους τραυματίες που τους είχε πάρει ο Ερυθρός Σταυρός και έφυγαν. ...Ήταν η πρώτη ενημέρωση που είχαμε μερικές μέρες μετά την 20η [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] Ιουλίου. Και η μοναδική! ...Παρόμοιες [ιστορίες] ακούσαμε και από άλλους χωριανούς, τους οποίους τους είχαν μεταφέρει στην Τουρκία και στη συνέχεια οι Τούρκοι τους είχαν αφήσει ελεύθερους.
ΝΧ: Υπήρχαν πληροφορίες που ήταν αντικρουόμενες;
ΑΕ: ...Μερικές φορές έρχονταν κάποιες πληροφορίες, όπως για παράδειγμα μια πληροφορία που ήρθε στην αδελφή μου που της είχαν πει ότι κάποιοι που ήταν στο νοσοκομείο της πόλης της Κερύνειας είχαν ακούσει να φωνάζουν το όνομα Μαστραπάς. [Αυτό] ήταν το ...παρατσούκλι-επίθετο του γαμπρού μου και έχοντας υπόψιν ότι δεν υπήρχαν πολλοί με αυτό το επίθετο και επειδή δεν απουσίαζε άλλος από την οικογένεια θεωρήθηκε ότι θα ήταν αυτός. Οπότε έγιναν σενάρια ότι είχε τραυματιστεί στη μάχη, τον πήραν στο νοσοκομείο και κάπου [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] πρέπει να είναι ζωντανός. Είναι τέτοια σενάρια τα οποία βοήθησαν [στιγμιαία παύση] την μνήμη στο να διατηρήσει την ελπίδα ότι πρέπει να είναι ζωντανός, πρέπει να βρίσκεται κάπου, [αλλά] δεν μπορεί να [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] επιστρέψει και μόλις μπορέσει θα ...[το κάνει].
ΝΧ: Πώς νιώθει ένας έφηβος, 15,5 χρονών, όταν βιώνει αυτά τα γεγονότα;
ΑΕ: Είμασταν στην Λάπηθο μέχρι αρχές Αυγούστου, δηλαδή σχεδόν δύο εβδομάδες. Μετά ζήσαμε τα γεγονότα, όπως εξελίχθηκαν, στη Μόρφου και μετά τους πρώτους μήνες, μετά και την δεύτερη φάση της ...τούρκικης εισβολής, στο Μιτσερό. Αντιλαμβάνεσαι [είναι] ό,τι[!] χειρότερο θα μπορούσε να συμβεί σε έναν έφηβο. Στα 15 σου χρόνια να χάνεις τα πάντα, να φεύγεις από το σπίτι σου με το παντελόνι που φορούσες, να αγνοείς για ένα χρονικό διάστημα το τι έγιναν δύο στενοί δικοί σου... και μετά για αρκετά χρόνια ...να ζεις με την αμφιβολία. Όταν είχαμε πάει στο Μιτσερό πριν από μας ...είχαν ήδη φτάσει εκεί μερικές χιλιάδες άλλοι Κύπριοι, με αποτέλεσμα όλα τα σπίτια, τα καταλύματα, ακόμα και τα δέντρα να είχαν καταληφθεί. Εμείς καταφέραμε ...να βρούμε ένα σπίτι το οποίο ήταν ετοιμόρροπο. Παλιά ήταν συνεργατικό. [Ήταν] πάρα[!] πολύ λερωμένο, γι’ αυτό και κανένας δεν μπήκε μέσα. Δεν είχαμε άλλη επιλογή. Μιλάμε για μία κάμαρη ...δίχωρη με καμάρα στη μέση. ...Αφού καθαρίσαμε μέναμε στο κατάστρωμα εννιά[!] άτομα και για ένα χρονικό διάστημα δέκα άτομα. Είμασταν οι δύο γονείς μου, εγώ με την μικρότερη ...αδελφή μου, η αδελφή μου με τον άντρα τον αγνοούμενο με τα δύο μωρά της και ένα άλλο φιλικό ζευγάρι του πατέρα μου. Επίσης ...ο μεγάλος μου αδελφός που [είχε] αιχμαλωτιστεί ...και ήταν στην Τουρκία, όταν απελευθερώθηκε από τους Τούρκους έμεινε και αυτός μαζί μας, επειδή η οικογένεια του ήταν εγκλωβισμένη στο Μπέλλα-Πάις. Ε, αντιλαμβάνεσαι τι σημαίνει [να βρίσκονται] σε μία μεγάλη κάμαρη εννιά και για ένα μικρό χρονικό διάστημα δέκα άτομα. Εκεί ήταν το υπνοδωμάτιο, εκεί ήταν η κουζίνα, εκεί ήταν το καθιστικό. Επειδή ήταν από τα παλιά τα σπίτια, έξω είχε μια μικρή αυλή με την τουαλέτα, με μερικούς τσίγκους που ήταν τρυπημένοι. Δεν υπήρχε νερό μέσα στο σπίτι. Ε, και όταν άνοιξαν τα σχολεία τον Σεπτέμβριο, εγώ έπρεπε, πέρα από την διαμονή εκεί, να βρίσκω τρόπο να διαβάζω και να συνεχίζω, [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] όπως [και] συνέχισα να πηγαίνω στο σχολείο, στο οικονομικό λύκειο στη Λευκωσία, το Λύκειο Νεοκλέους. Εκεί είχα τελειώσει το λύκειο, την δεύτερη και τρίτη [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] τάξη. Είναι κάτι το οποίο δεν εύχομαι να ...συμβεί ούτε και στο χειρότερό μου εχθρό. Γι’ αυτό και εκτιμώ ότι ήταν πολύ σωστή η απόφαση της πολιτικής μας ηγεσίας να διεξάγουμε έναν ειρηνικό αγώνα για να μπορέσουμε να βρούμε λύση στο κυπριακό πρόβλημα. Μια λύση που να μας επιτρέψει να επανενώσουμε την πατρίδα μας, να μπορέσουμε να ζήσουμε ξανά Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι σε μια κοινή πατρίδα, χωρίς[!] κατοχικά στρατεύματα, χωρίς εποίκους. Εδώ θα ήθελα να υπενθυμίσω ότι η Λάπηθος ήταν μεικτό [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] χωριό, είχαμε Τουρκοκύπριους. Εγώ αν και μικρός το 1963, 5 χρόνων, το θυμάμαι, διότι ακριβώς απέναντι από το σπίτι μας είχαμε Τουρκοκύπριους και είχαν κι αυτοί μικρά παιδιά και παίζαμε μαζί. ...Μετά το ’63, Γενάρη του ’64, η ηγεσία των Τουρκοκυπρίων υποχρέωσε τους Λαπηθιώτες Τουρκοκύπριους να φύγουν από την Λάπηθο. Ήταν η απόφαση που πήραν για να ζήσουν ξεχωριστά, σε θύλακες. Έτσι από τότε, ...τον Τουρκοκύπριο που παίζαμε μαζί μέχρι το ’63, δεν τον είχα δει μέχρι το 1999. ...Όλως τυχαίως, ήταν σε μια αντιπροσωπεία που είχε έρθει στις ελεύθερες περιοχές και τυχαίως συναντηθήκαμε, για να διαπιστώσουμε ότι είμαστε και οι δύο από την Λάπηθο και προσπαθώντας να εξηγήσει ο ένας ...στον άλλον, να διαπιστώσουμε ότι [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] είμασταν γείτονες και το άτομο που παιδιά παίζαμε [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] μαζί. Και από τότε έχουμε μία επικοινωνία και επαφή.
ΝΧ: Θα ήθελα να επανέλθω στο θέμα της σχέσης Ελληνοκυπρίων-Τουρκοκυπρίων. Νωρίτερα είχατε αναφέρει ότι Ελληνοκύπριοι πολέμησαν με Τουρκοκύπριους. Εννοείτε μαζί τους ή εναντίον τους;
ΑΕ: ...Αυτό το είχα αναφέρει όταν... έγινε η πρώτη εισβολή. Οι Λαπηθιώτες ...είχαμε δώσει βάρος και σημασία στην εισβολή, γιατί... η συγκεκριμένη φάση ...εξελισσόταν δίπλα μας. Εννοώ η απόβαση και η προσπάθεια να αποκρούσουμε ...[τους Τούρκους από] το να βγουν έξω και να μπορέσουν να έχουν το προγεφύρωμα που ήθελαν. Και αυτό προσπάθησαν [οι Τούρκοι]. Δηλαδή βγαίνοντας από εκείνο το σημείο να ενωθούν με την απ’ εδώ πλευρά του Πενταδακτύλου, προς τη Λευκωσία, για να ενωθούν με τα δικά τους προγεφυρώματα. Ε, ο στρατός ο δικός μας διεξήγαγε μάχες σε όλη[!] την Κύπρο, διότι οι Τουρκοκύπριοι είχαν όπλα, στους δικούς τους θύλακες, στα δικά τους χωριά, οπότε είχαν γίνει [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] μάχες. ...Όταν είπα για τον αδελφό μου που ήταν στον Καράολο ότι πολέμησε, [εννοώ] πολέμησε εναντίον[!] Τουρκοκυπρίων. ...Είχαν καταφέρει να καταλάβουν, ...όλα τα χωριά, εκτός από το συγκεκριμένο θύλακα που ενώθηκε με τους Τούρκους εισβολείς. Όλα τα υπόλοιπα χωριά σε όλη την Κύπρο είχαν καταληφθεί [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] από τους δικούς μας τους στρατιώτες. [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] ...Αυτό είχε γίνει στη διάρκεια της πρώτης εισβολής. ...Μετά την δεύτερη εισβολή ε, σίγουρα όσοι ήταν στην περιοχή που κατέλαβαν τα τουρκικά στρατεύματα, ...ήταν στις κατεχόμενες περιοχές. ...Όλοι οι άλλοι που ήταν στις ελεύθερες περιοχές ήταν υπό... περιορισμό. Οι στρατεύσιμοι ήταν αιχμάλωτοι και ήταν πάνω σ’ αυτό που έγιναν συζητήσεις τότε μεταξύ του Κληρίδη και του Ντενκτάς και είχε αποφασιστεί να αφήσουν τους Τουρκοκύπριους να πάνε στις κατεχόμενες περιοχές και οι Ελληνοκύπριοι να έρθουν στις ελεύθερες. Εντάξει, προνοούσε και άλλα αυτή η συμφωνία, ήταν η Γ’ Βιέννη, την οποία ...δεν εφάρμοσαν, και... αυτό οδήγησε στο να ...φτάσουμε περί το 1975-76 στην κατάσταση που είναι περίπου όπως ...[η σημερινή]. Δηλαδή εκτός από την περιοχή της Καρπασίας, [από] όλες ..[τις] άλλες περιοχές να εκδιωχθούν οι Ελληνοκύπριοι, να μεταφερθούν Τουρκοκύπριοι και συνάμα και έποικοι, οπότε έχουμε μια κατάσταση όπως είναι σήμερα. Όπου στις κατεχόμενες περιοχές είναι οι Τουρκοκύπριοι, που δυστυχώς σήμερα είναι η μειοψηφία, με αρκετούς έποικους, και εμείς να έχουμε μόνο ένα μικρό αριθμό Ελληνοκυπρίων που έμειναν στην περιοχή της Καρπασίας κύρια στο Ριζοκάρπασο.
ΝΧ: Θα θέλατε να μου πείτε ίσως λίγο περισσότερα για τον αδελφό σας που ήταν στην Τουρκία;
ΑΕ: ...Ο αδελφός μου ήταν παντρεμένος στον Άγιο Γεώργιο της Κερύνειας. Ήταν ...η πλησιέστερη περιοχή κοντά στην απόβαση. Οπότε υποχρεώθηκαν αμέσως, από νωρίς το πρωί της 20ης Ιουλίου, να φύγουν προς τα ανατολικά που είναι η Κερύνεια και να ανεβούν πάνω στο Μπέλλα-Πάις. Εκεί ήταν που τους είχαν συλλάβει οι Τούρκοι. Η οικογένειά του έμεινε εγκλωβισμένη στο Μπέλλα-Πάις, η σύζυγός του και ο γιος του, μικρός τότε, μερικών μηνών, και τον ίδιο τον είχαν μεταφέρει ...στην Τουρκία. Συνέβη και σ’ αυτόν, ό,τι συνέβη βασικά σε όλους τους αιχμαλώτους. Υπέστησαν τα πάνδεινα από χτυπήματα, ξύλο, ταπείνωση. Όμως εγώ θα έλεγα ήταν και αυτός ένας από τους τυχερούς που επέστρεψε. Διότι ξέρουμε ότι ένας αριθμός αιχμαλώτων, για τους οποίους έχουμε μαρτυρίες, μέχρι και τηλεοπτικές, ότι ήταν μαζί με άλλους Ελληνοκύπριους αιχμαλώτους [χτυπάει επανειλημμένα το χέρι του στο τραπέζι], ...δεν επέστρεψαν.
ΝΧ: Γνωρίζετε τι συνέβη;
ΑΕ: ...Υποθέσεις μπορεί να κάνει ο κάθε ένας από εμάς. Αυτό το οποίο πρέπει να γίνει, είναι υποχρέωση[!] της Τουρκίας, θα πρέπει να δώσει όλες[!] τις πληροφορίες για το τι συνέβη με αυτούς τους ανθρώπους. Ξέρουμε και από το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια γίνονται εκταφές, οπότε [και] άρχισε το κουβάρι των αγνοουμένων να ξετυλίγεται, ότι στις περισσότερες των περιπτώσεων, αφού αιχμαλωτίστηκαν, τους είχαν σκοτώσει εν ψυχρώ και τους έθαψαν σε ομαδικούς τάφους. Όμως σε κάθε περίπτωση εμείς απαιτούμε όπως δωθούν πλήρη στοιχεία, για να μπορούν να γνωρίσουν οι δικοί τους τι ακριβώς συνέβη [και] πού βρίσκονται. ...Το συντομότερο δυνατόν να γίνουν οι αναγκαίες εκταφές για όλους αυτούς που έχουν σκοτωθεί και να δοθούν στους δικούς τους για να [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] κάνουν μία κανονική ταφή, με βάση τη δική μας θρησκεία, τα ήθη, τα έθιμα.
ΝΧ: Πώς βιώσατε την προσφυγιά; Φαντάζομαι ότι ήταν ιδιαίτερα οδυνηρό, ακόμη και το γεγονός να πάτε σχολείο, εκείνο τον πρώτο Σεπτέμβρη μετά την εισβολή, σε ένα καινούριο περιβάλλον. Ποια ήταν η στάση των μη προσφύγων απέναντι στους πρόσφυγες;
ΑΕ: ...Ήταν πράγματι πολύ δύσκολο. ...Ο μόνος άντρας που ήταν μαζί μας, για επτά άτομα, ήταν ο πατέρας μου ...[και] δυστυχώς [ήταν] άνεργος. ...Η πρώτη προσπάθεια ήταν να μπορέσει να βρει δουλειά και τελικά βρήκε... στο μεταλλείο του Μιτσερού, όπου δούλεψε για αρκετούς μήνες. Εμείς είχαμε καταφέρει να βρούμε δουλειά σ’ ένα αγρόκτημα κοντά στο Μιτσερό, ...[στην] Αχερά, που είχε αμπέλια, ...αχλάδια, ...βερύκοκα. ...[Δεν] ήταν ...μεγάλος αριθμός ημερών, αλλά και αυτό ήταν κάτι. ...Οι κάτοικοι του Μιτσερού ήταν πολύ φιλόξενοι, είχαν βοηθήσει, στον βαθμό που μπορούσαν, τους πρόσφυγες [χτυπάει επανειλημμένα το χέρι του στο τραπέζι] να μπορέσουν ...να έχουν έστω και ηθική, αλλά και άλλη στήριξη και αυτό ήταν πολύ σημαντικό μέσα στις συγκεκριμένες [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] συνθήκες. Ε, και φυσικά το γεγονός ότι ήταν μερικές χιλιάδες αυτοί που είμαστε στην ίδια κατάσταση, υπήρχε μια αλληλοπαρηγοριά, θα την ονόμαζα, και μία ελπίδα ότι ... συνέβη αυτό που συνέβη, σύντομα όλα θα τελειώσουν, θα επιστρέψουμε πίσω και αυτό μας έδινε κουράγιο για να μπορέσουμε ...να συνεχίσουμε. Τώρα για μένα, το θέμα σχολείο ήταν ό,τι πιο τραγικό, έτσι θα το ονόμαζα. Διότι όπως εξήγησα προηγουμένως, δεν είχες και τις κατάλληλες συνθήκες να μπορέσεις ...να μελετήσεις. Πας σ’ ένα νέο σχολείο, [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] μιλούμε για χιλιάδες μαθητές. Στην τάξη μας και τα δύο χρόνια, και το 1974-75, αλλά και το ’75-’76 είμασταν 50 άτομα, ...και αντιλαμβάνεσαι ...τι σημαίνει αυτό το πράγμα. Όμως ...δεν είχαμε κι άλλη επιλογή. Εγώ αυτό το οποίο λέω και σήμερα στα παιδιά μου είναι το ότι χάσαμε την εφηβεία. Δηλαδή θα έλεγα ότι από την ηλικία των 15, με τα γεγονότα μερικών εβδομάδων, υποχρεωθήκαμε να φτάσουμε σε μια ηλικία πέραν των 20. ...Ε, αυτό που σήμερα κάποιοι λέμε ότι είναι ...τα καλύτερα χρόνια που μπορεί να έχει ένας έφηβος, [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] ε, εμείς τα χάσαμε, δεν μπορούν να επανέλθουν, ενηλικιωθήκαμε από την μια μέρα στην άλλη εξ ανάγκης.
ΝΧ: Το διάστημα που είσασταν ακόμη στη Λάπηθο γίνατε μάρτυρας εχθροπραξιών ή παραμένατε κρυμμένοι;
ΑΕ: Κρυμμένοι δεν είμασταν σε καμιά περίπτωση, ούτε στη διάρκεια του πραξικοπήματος, παρ’ όλον ότι επέβαλαν περιορισμό. Με άλλους της ηλικίας μας προσπαθούσαμε να συναντιόμαστε, να πηγαίνουμε σε διάφορες περιοχές του χωριού.
ΝΧ: Δεν φοβόσασταν μην εμπλακείτε σε συμβάντα;
ΑΕ: ..Ίσως η ηλικία που είμασταν ...να μην μας άφηνε να... έχουμε αυτό το αίσθημα του φόβου, με την έννοια ότι δεν είμασταν στρατεύσιμοι. ...Ανησυχούσαμε περισσότερο για τον πατέρα ο οποίος στην περίπτωσή του [όπως και] στην περίπτωση όλων των αριστερών και δημοκρατικών ξέραμε ότι ήταν θέμα χρόνου να... τους συλλάβουν, ανησυχούσαμε [για] το τι θα τους έκαναν. Ε, όμως πίστευαμε ή θέλαμε να πιστεύουμε ότι δεν θα ενοχλούσαν εμάς τους νεότερους. Ήμουν παρών σε τουλάχιστον μια περίπτωση ...[που] απειληθήκαμε. ...Είμασταν πάρα πολλά άτομα, νωρίς το απόγευμα, σε ένα από τα καφενεία της ενορίας μας κοντά στο σπίτι μου. ...Ξαφνικά έφτασε ένα αυτοκίνητο, με έφεδρους στρατιώτες Λαπηθιώτες, οι οποίοι ήθελαν να μας υποχρεώσουν να επιστρέψουμε στα σπίτια μας. Κι έγινε ...έτσι μια έντονη συζήτηση. [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] Όμως επειδή ήταν πάρα[!] πολύς ο κόσμος που ήταν εκεί υποχρεώθηκαν μετά από μια έντονη συζήτηση να... αποχωρήσουν. Τώρα στη διάρκεια της εισβολής, 20-21-22, υποχρεωτικά είχαμε περιοριστεί, γιατί όπως είχα αναφέρει έπεσαν οβίδες κοντά στα σπίτια μας και από τα πλοία και από τα αεροπλάνα. Νιώθαμε τον φόβο, βλέπαμε τα αεροπλάνα που πηγαινοέρχονταν [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι], βλέπαμε τις φωτιές που είχαν ανάψει στον Πενταδάκτυλο. Όμως τις επόμενες μέρες, μετά που έγινε η εκεχειρία, ...κυκλοφορούσαμε σε όλη την ευρύτερη περιοχή της Λαπήθου μέχρι τα παράλια. ...Θυμάμαι συγκεκριμένα ...ένα γάιδαρο που είχε σκοτωθεί από μία οβίδα, ο οποίος είχε φουσκώσει και [είχε] γίνει τρεις φορές όσος ήταν κανονικά. Αλλά [θυμάμαι] και ...ότι στην παραλία της Αϊρκώτισσας είχαν σκοτωθεί μερικά δικά μας παιδιά και μέσα σ’ αυτούς και Λαπηθιώτες, όταν είχαν πάει να χτυπήσουν τα πλοία ...με ένα πολυβόλο. Τους είχαν εντοπίσει και τους χτύπησε είτε οβίδα από το πλοίο είτε οβίδα από το αεροπλάνο και είχαν σκοτωθεί. Εμείς φυσικά αυτό το οποίο είχαμε αντικρύσει ε, δεν ήταν τους ίδιους που τους είχαν μαζέψει, αλλά τα κράνη τα οποία ήταν τρυπημένα και είχαν μέσα τρίχες από τα κεφάλια [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] των στρατιωτών. [Δεν έτυχε] να δούμε άλλες [τέτοιες] περιπτώσεις...
ΝΧ: Θεωρείτε ότι η εισβολή ήταν αναγκαίο κακό; Στην ηλικία των 15 ετών καταλαβαίνατε γιατί συνέβαινε; Και επίσης, πόσο έντονο ήταν το συναίσθημα του αριστερός-δεξιός; Πώς το βιώσατε εσείς;
ΑΕ: Κοίταξε, εμείς όντας μικροί στη Λάπηθο θυμάμαι που ακούγαμε τους μεγαλύτερους σε ηλικία που έλεγαν μια χαρακτηριστική φράση που έχει μείνει στο μυαλό μου. Ότι οι Τούρκοι θέλουν να μας διώξουν από τη Λάπηθο και όλη την επαρχία Κερύνειας, να μας στείλουν στην Πάφο και να πάρουν τα σπίτια και τις περιουσίες μας. Εγώ ομολογώ ότι όντας μικροί δεν αντιλαμβανόμασταν ...το τι σήμαινε αυτό, αλλά και το περιεχόμενο του. Όμως δεν μπορεί να δικαιολογηθεί η πολιτική [και] η στρατιωτική μας ηγεσία..., για το ότι άφησαν τα πράγματα να φτάσουν εκεί. Ήταν γνωστό, κι αυτό φάνηκε εκ των υστέρων, όταν υποχρεωτικά ασχοληθήκαμε περισσότερο για να μπορέσουμε κι εμείς για τον εαυτό μας να απαντήσουμε το ερώτημα που υποβάλετε, γιατί να φτάσουμε εδώ που φτάσαμε και γιατί η Τουρκία [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] να εισβάλει στην Κύπρο. Για να διαπιστώσουμε [τελικά] ότι για στρατηγικούς λόγους η Τουρκία ήθελε να πάρει ολόκληρη ή ένα μέρος της Κύπρου. Αυτό το πράγμα δεν μπορούσε να το κάνει γιατί η Κύπρος ήταν ανεξάρτητη, χώρα μέλος των Ηνωμένων Εθνών και θα έπρεπε να της δοθεί μία αφορμή. Ξέρω[!] και θυμάμαι από ομιλίες του Μακαρίου, που προειδοποιούσε επανειλημμένα[!], ζώντας στην ηλικία των 12 με 15 χρόνων την δράση της ΕΟΚΑ Β’, ακούγοντας στο ραδιόφωνο του ΡΙΚ, που ήταν το μοναδικό τότε, και διαβάζοντας τις εφημερίδες, το ότι ...εισέβαλαν σε αστυνομικούς σταθμούς, ανατίνασσαν αστυνομικούς σταθμούς, σπίτια, είχαν κάνει σκοτωμούς και προειδοποιούσε ο Μακάριος ότι αυτό το οποίο έκαναν ...όχι μόνο δεν θα υλοποιήσει αυτό που έλεγαν, ...[δηλαδή] την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, αλλά θα δώσει την αφορμή στην Τουρκία, ιδιαίτερα αν έκαναν και πραξικόπημα. Διότι υπήρχαν φήμες [ότι] θα έδινε την αφορμή στους Τούρκους για να εισβάλουν στην Κύπρο. Ήταν ήδη γνωστό ότι οι Τούρκοι είχαν ξεκινήσει ...προετοιμασίες από το ’63 για να μπορέσουν να κάνουν απόβαση και να εισβάλουν στην Κύπρο. Οπότε ...αντιλαμβάνομαι, εκ των υστέρων ομολογώ, ότι η Τουρκία για στρατηγικούς λόγους, οι οποίοι φαίνεται ισχύουν μέχρι σημέρα για την Τουρκία γι’ αυτό και εξακολουθεί να κρατά όμηρη την Κύπρο, εισέβαλε για να κρατήσει ένα κομμάτι της. ...[Για] το δεύτερό σας ερώτημα, [δηλαδή το συναίσθημα του αριστερός-δεξιός] ...θα έλεγα ότι ήταν έντονο. Ταυτόχρονα όμως θα έλεγα ότι στη Λάπηθο και ευρύτερα στην επαρχία Κερύνειας, ευτυχώς, δεν είχαμε αυτό που είχαμε σε άλλες επαρχίες και ιδιαίτερα στην Αμμόχωστο. Δηλαδή το γεγονός ότι δεν είχαμε σκοτωμούς, δολοφονίες αριστερών, ούτε στην διάρκεια του αγώνα της ΕΟΚΑ, αλλά ούτε και στη συνέχεια, αυτό οδήγησε στο να υπάρχει μεν μια αντιπαράθεση μεταξύ της αριστεράς και της δεξιάς στην Λάπηθο, αλλά όχι σε τέτοιο βαθμό που να οδηγήσει σε τέτοιες αντιπαραθέσεις που να φτάσουμε σε δολοφονίες. ...Πιστεύω [ότι] αυτό συνέβαλλε στο να μην έχουμε και καμία απώλεια Λαπηθιώτη στη διάρκεια του πραξικοπήματος. Τώρα εάν το πραξικόπημα κρατούσε περισσότερες μέρες το τι θα μπορούσε να είχε συμβεί αυτό ...πλέον είναι εικασίες, είναι υπολογισμοί που ο καθένας μπορεί να κάνει. Η πραγματικότητα όμως είναι...[ότι] κατέλαβαν τον αστυνομικό σταθμό, επέβαλαν κατ’ οίκον περιορισμό, συνέλαβαν τους αστυνομικούς και άλλους δημοκρατικούς Λαπηθιώτες, τους φυλάκισαν, [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] αλλά ...αν είχαν και άλλα σχέδια, δεν πρόλαβαν να υλοποιήσουν οτιδήποτε άλλο. Σε άλλες περιοχές όμως επειδή υπήρχε μια πιο έντονη αντιπαράθεση είναι γνωστό ότι είχαμε και αρκετούς νεκρούς, και αρκετές δολοφονίες δημοκρατικών και αντιστασιακών Κυπρίων από πραξικοπηματίες.
ΝΧ: Ήταν πραγματικά λόγω ιδεολογίας, δηλαδή αριστερός ή δεξιός, που υπήρχε τέτοιος σαφής διαχωρισμός;
ΑΕ: ...Τότε δεν υπήρχε ...αυτό το οποίο υπάρχει σήμερα, όπου έχουμε πληθώρα ραδιοφωνικών σταθμών, καναλιών, περιοδικών, εφημερίδων, τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, τα κινητά τηλέφωνα, το internet και όλα ...αυτά τα οποία, ε, σίγουρα ...βοηθούν στο να πληροφορηθεί ένας έφηβος για κάποια πράγματα ...σε μεγαλύτερη έκταση. Τότε, ...κατά βάσει, εκτός μεμονωμένων περιπτώσεων, ...τα παιδιά, οι έφηβοι ακολουθούσαν τους γονείς μέχρι να ενηλικιωθούν, [οπότε και] ...μπορούσαν να έχουν πλέον τη δική τους άποψη [και] την δική τους εκτίμηση για να μπορέσουν ...να αποφασίσουν καλύτερα. Από αυτό που θυμάμαι μέχρι το ’74, ...όντας 15 χρονών, η βάση ήταν η οικογένεια, οπότε εάν ο πατέρας ήταν της αριστεράς και τα παιδιά βασικά ήταν της αριστεράς ή το αντίθετο, ...αν ήταν της δεξιάς, της δεξιάς. Τώρα στις περιπτώσεις που ο πατέρας ήταν αριστερός ή το αντίθετο [και] η μητέρα το αντίθετο [από τον πατέρα] ...εκεί ήταν θέμα το πού και ποιος από τους δύο γονείς θα μπορούσε [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] ...να δώσει αυτό που ήθελε στα παιδιά του.
ΝΧ: Στη Λάπηθο ίσως δεν υπήρχε τόση μεγάλη αντιπαράθεση αριστερών και δεξιών, όπως σε άλλες περιοχές. Θα μπορούσε να πει κάποιος ότι η διχόνοια μεταξύ των Ελληνοκυπρίων ήταν μία αιτία η οποία προκάλεσε το πραξικόπημα και κατά συνέπεια την εισβολή;
ΑΕ: Όχι, όχι. Εγώ διαφωνώ με αυτό. Τουλάχιστον στην περιοχή της Λαπήθου και ευρύτερα, όπως σας είχα πει. ...Στη Λάπηθο είχαμε μεν γυμνάσιο, αλλά είχαμε μόνο το κλασσικό και το πρακτικό, οικονομικό υπήρχε μόνο στην Κερύνεια, γι’ αυτό ένα χρόνο πρόλαβα και πήγα στην πόλη της Κερύνειας. Οπότε το λέω για να εξηγήσω ότι είχε κυκλοφορήσει και ευρύτερα στην επαρχία. ...Δεν έβλεπα ...να ήταν αυτός λόγος να φτάσουμε εδώ που είχαμε φτάσει. Εξάλλου να μην ξεχνάμε ότι είχαμε μία νόμιμη κυβέρνηση, την κυβέρνηση Μακαρίου. ...Ο Μακάριος, στις τελευταίες εκλογές που είχαν γίνει, είχε πάρει 96%, οπότε δεν... μπορεί να εξισώσεις την δημοκρατία, την νομιμότητα με μια μικρή ομάδα παρανόμων που ίδρυσαν την ΕΟΚΑ Β’ και ήθελαν με το έτσι θέλω να επιβάλλουν αυτό που οι ίδιοι πίστευαν και το ότι αυτή η μικρή ομάδα βοήθησε [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] την χούντα των Αθηνών, [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] αξιοποιώντας ή εκμεταλλευόμενη [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] τον στρατό μας, να κάνει το πραξικόπημα [χτυπάει επανειλημμένα το χέρι του στο τραπέζι] και να οδηγήσει την Κύπρο εδώ που την οδήγησε. Εγώ εκτιμώ ότι οι αντιπαραθέσεις οι οποίες υπήρχαν ήταν μέσα... σε λογικά πλαίσια. Μπορώ να πω ακόμα ότι σήμερα υπάρχουν περιπτώσεις που ...οι αντιπαραθέσεις είναι ακόμα πιο έντονες απ’ ό,τι ήταν [εκείνη] την ...περίοδο. Όμως ...έχουμε ενηλικιωθεί, μάθαμε να ακούμε και να σεβόμαστε και την αντίθετη άποψη. Τότε, δυστυχώς, κάποιοι πήραν τα όπλα και ήθελαν να την επιβάλουν.
ΝΧ: Τι σήμαινε για σας ο διαχωρισμός των Ελληνοκυπρίων από τους Τουρκοκύπριους; Είχατε Τουρκοκύπριους φίλους οι οποίοι ξαφνικά έπρεπε να φύγουν.
ΑΕ: Να σας πω. Εκτιμώ ότι ήταν ό,τι χειρότερο. Από τους γονείς μου, από τους γείτονες, το μόνο που ακούγαμε είναι ότι δεν είχαμε καμία[!] διαφορά με τους Τουρκοκύπριους της Λαπήθου, ότι ζούσαμε αρμονικά. Το παιδί που σας είπα ότι παίζαμε μαζί, ο πατέρας του ήταν ποδηλατάς, ...[και] όλη η γειτονιά πήγαινε εκεί [για] να αγοράσει το ποδήλατο της [ή] να [το] επιδιορθώσει. Δεν υπήρχε τίποτε ...που να έδειχνε ότι δεν μπορούσαμε ...να ζήσουμε μαζί. Φυσικά, ...οι εθνικιστές, η ΤΜΤ, η Τουρκία, αφού είχαν αποφασίσει και έκαναν τα σχέδια τους έβλεπαν ότι αυτό ήταν ένα αρνητικό [για] τα σχέδια τους. Δηλαδή πώς θα έλεγες στον Τουρκοκύπριο που είμασταν μαζί, φίλοι [και] παίζαμε [ότι] ξέρεις, τώρα πρέπει να σκοτώσεις τον Ελληνοκύπριο ή να πουν στον Ελληνοκύπριο [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] τώρα πρέπει να σκοτώσεις τον Τουρκοκύπριο; Οπότε είναι από τότε που είχε ληφθεί η απόφαση ότι έπρεπε... [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] να προχωρήσουν με τον τρόπο που προχώρησαν και είχαν πάρει την απόφαση αυτή. Η συγκεκριμένη οικογένεια που αναφέρω δεν[!] ήθελε να φύγει και δεν[!] έφυγε με τους άλλους Τουρκοκύπριους.
ΝΧ: Είχαν το ελεύθερο να αποφασίσουν;
ΑΕ: ...Όχι. [Απλά] δεν έφυγαν. Μετά όμως, ήρθαν [εντεταλμένοι] της διοίκησης των Τουρκοκυπρίων ...με ένα φορτηγό, τότε τα φορτηγά ήταν μικρά, έβαλαν μέσα ό,τι μπορούσαν να βάλουν..., και τους πήραν με το ζόρι και έφυγαν. Μετά μάθαμε ότι τους πήγαν στο Τέμπλους. Το Τέμπλους είναι ένα τουρκοκυπριακό χωριό [χτυπάει έντονα το χέρι του στο τραπέζι] πάνω από την πόλη της Κερύνειας...
ΝΧ: Η οποία απόφαση σχετιζόταν με την ελληνοκυπριακή...
ΑΕ: Όχι, καμία σχέση δεν είχε με τους Ελληνοκύπριους αυτή η απόφαση. Ήταν η δική τους ...Αρχή που αποφάσισε και τους υποχρέωσε να φύγουν, να αφήσουν τα σπίτια, τις περιουσίες τους και να πάνε ...να ζήσουν μόνοι τους, για να τους οδηγήσουν στο μίσος έναντι των Ελληνοκυπρίων για να μπορέσουν να πετύχουν τα διχοτομικά τους σχέδια. [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι]
ΝΧ: Με εντολές της Τουρκίας προφανώς;
ΑΕ: Με εντολές της Τουρκίας τις οποίες με μεγάλη προθυμία οι εθνικιστές των Τουρκοκυπρίων με επικεφαλής τον Ντενκτάς δέχθηκαν να υλοποιήσουν.
ΝΧ: Οπότε έφυγαν, αφήνοντας πίσω τις περιουσίες τους.
ΑΕ: Ναι. Να πούμε δυο λόγια για τις περιουσίες. Διότι από τις ...αρχές του ’64 που είχαν φύγει οι Τουρκοκύπριοι μέχρι το ’74, είχαμε μάθει να χρησιμοποιούμε μία λέξη στη Λάπηθο. Η λέξη αυτή ήταν ‘τα τούρκικα’. Και τι εννοούσαμε; Εννοούσαμε τα σπίτια που εγκατέλειψαν οι Τουρκοκύπριοι και τα οποία είχαν λε-η-λα-τη-θεί, δυστυχώς, από τους Ελληνοκύπριους. Και τα περιβόλια τους τα οποία έφυγαν και τα άφησαν ...κάποιοι Ελληνοκύπριοι στη συνέχεια ήρθαν σε μια συνεννόηση-συμφωνία μαζί τους και ενοικίαζαν περιβόλια και χωράφια, για να τα καλλιεργούν, να μπορούν να κόβουν τα λεμόνια. Αλλά το πιο χαρακτηριστικό που έμεινε ...στο μυαλό μου, ...όντας περίπου 5 χρόνων τότε, ήταν το σπίτι του [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] παιδιού που παίζαμε μαζί, ...[το οποίο] ήταν απέναντι από το δικό μου. ...Έφυγαν την μια ημέρα και την επόμενη ημέρα όταν ξημέρωσε ήταν χωρίς πορτοπαράθυρα και χωρίς τίποτε μέσα. Επειδή οι [Ελληνοκύπριοι] γείτονες γνώριζαν τι θα ακολουθούσε είχαν μεριμνήσει να πάρουν, με την συγκατάθεση του ιδιοκτήτη, [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] τα περισσότερα πράγματα που δεν χωρούσε το φορτηγό και να τα βάλουν ...στα σπίτια [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] ...της γειτονιάς, [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] κύρια σ’ ένα γειτονικό σπίτι που ...[ήταν] [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] μεγαλύτερο, για να έρθει μετά [και] σιγά-σιγά να μπορέσει να τα πάρει. Ό,τι έμεινε όμως στο σπίτι [τα πήραν], μέχρι[!] και τις πόρτες ακόμα[!] ...και τα μαρμαράκια, μερικές φορές έμπαινες σε τουρκοκυπριακά σπίτια και δεν τα έβρισκες.
ΝΧ: Εφόσον οι γείτονες ήταν φίλοι τους, ποιοι λεηλάτησαν το σπίτι;
ΑΕ: Σίγουρα όχι οι γείτονες, αλλά είχαμε κι εμείς τους εθνικιστές μας, είχαμε κι εμείς αυτούς που για διάφορους λόγους δεν ήθελαν τους Τουρκοκύπριους και αυτοί μπορεί και μέχρι σήμερα ...να μην τους θέλουν. ...Είναι οι λίγοι[!] οι οποίοι όμως έκαναν τόσο μεγάλο κακό στην Κύπρο μας. Γιατί ομολογουμένως έγιναν πολλά εις βάρος των Ελληνοκυπρίων και πριν[!], αλλά ιδιαίτερα[!] μετά το 1974, αλλά έγιναν και πάρα πολλά εις βάρος των Τουρκοκυπρίων. Και έγιναν. ...Όντας νεαρός, ένα από τα πιο σημαντικά που εντόπισα, κατά την άποψή μου, [ήταν όταν] ...για μια εβδομάδα είχα πάει με τον πατέρα μου, που ήταν οικοδόμος, και εργάστηκα στις οικοδομές που εργαζόταν. Συγκεκριμένα στην περιοχή Καμάρες, στον Άγιο Γεώργιο, [σε] ένα μεγάλο συγκρότημα που έχτιζε ο Λεπτός, ...είχε και Τουρκοκύπριους [εργάτες], οι οποίοι όμως έπαιρναν λιγότερα[!] λεφτά από τους Ελληνοκύπριους. Όχι γιατί η παραγωγή τους ήταν λιγότερη, όχι γιατί η τέχνη τους ήταν λιγότερη, αλλά γιατί ήταν Τουρκοκύπριοι. ...Μόλις το είχα εντοπίσει ...αυτό ...[σε] συζήτηση που είχα με έναν νεαρό Τουρκοκύπριο, ένιωσα από τότε την αδικία που γίνεται εις βάρος αυτών των ανθρώπων. Να διαχωρίζεις κάποιον ...λόγω εθνότητας και να του δίνεις διαφορετικό μισθό. Ε, αντιλαμβάνεσαι ότι αυτό ...ήταν ακόμα ένα επιπρόσθετο στοιχείο [για] να οδηγήσει και αρκετούς Τουρκοκύπριους ενάντια στους Ελληνοκύπριους. [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι]
ΝΧ: Και συνέβαινε γενικότερα αυτό; Δηλαδή ότι οι Ελληνοκύπριοι ήταν τα ‘αφεντικά’;
ΑΕ: Εκτιμώ ...πως ναι και αυτό μπορεί και κάποιος να το εκτιμήσει από ακόμα ένα γεγονός. Το γεγονός ότι πολύ λίγοι Ελληνοκύπριοι ήξεραν την τούρκικη γλώσσα, ενώ σχεδόν όλοι οι Τουρκοκύπριοι ήξεραν την ελληνική... Γιατί ήταν υποχρεωμένοι, οικονομικά εξαρτιόνταν βασικά από τους Ελληνοκύπριους και ήταν υποχρεωμένοι να μάθουν τα ελληνικά για να μπορούν να δουλέψουν, να μπορούν να εξασφαλίσουν τα απαραίτητα οικονομικά για να ζήσουν τις οικογένειες τους. [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] [Οι Τουρκοκύπριοι] είναι γηγενείς. ... Η εκμάθηση της γλώσσας ενός σύνοικου στοιχείου έχει μεγάλη σημασία, διότι είναι ο κυριότερος και σημαντικότερος τρόπος να μάθεις τον πολιτισμό του, που είναι [και] ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία για να μάθουμε να έχουμε σεβασμό μεταξύ μας. Το γεγονός ότι Τουρκοκύπριοι γιόρταζαν μαζί μας το Πάσχα ή και έστω και κάποιοι Ελληνοκύπριοι γιόρταζαν το Μπαϊράμι μαζί με τους Τουρκοκύπριους, ε, αυτό δείχνει ότι δεν είχαμε τίποτα να μας χωρίσει. Η θρησκεία ...είναι ελεύθερο δικαίωμα του καθενός και θα πρέπει να το σεβόμαστε. Και αυτό που θα έλεγα είναι ότι μιλώντας και σήμερα με έναν μικρό, θα έλεγα, αριθμό Τουρκοκυπρίων, η διαπίστωσή μου είναι ότι και αυτοί[!] επιθυμούν να λυθεί το κυπριακό πρόβλημα, και αυτοί επιθυμούν να αφεθούμε μόνοι μας Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι να ζήσουμε ξανά μαζί και πιστεύω, εάν τα καταφέρουμε, μπορεί να μεγαλουργήσουμε ακόμα περισσότερο, απ’ ό,τι μέχρι σήμερα.
ΝΧ: Γνωρίζετε ποιες είναι οι σχέσεις Τουρκοκυπρίων-εποίκων;
ΑΕ: Οι Τουρκοκύπριοι που ξέρω εγώ δεν θέλουν τους έποικους ούτε και τους Τούρκους στρατιώτες. Αυτό που ζητούν είναι [οι έποικοι] να πάνε πίσω στην Τουρκία και να αφεθούν οι Ελληνοκύπριοι με τους Τουρκοκύπριους να ζήσουν όπως ζούσαμε και πριν ...το 1964.
ΝΧ: Υποθέτω ότι αναγνωρίζουν ότι έχει υπάρξει κάποια ωρίμανση στην σκέψη των
Ελληνοκυπρίων και ότι δεν θα είναι και πάλι τα ‘αφεντικά’.
ΑΕ: Είναι μια από τις ανησυχίες τους, εγώ θα έλεγα μια μικρή ανησυχία. Η μεγαλύτερη ανησυχία που έχω, και αυτό μας δυσκολεύει, είναι το θέμα της ασφάλειας. Δυστυχώς έγιναν πάρα[!] πολλά τα οποία είναι γεγονός ότι προβληματίζουν αρκετούς. Όπως και εμάς φυσικά, με ό,τι συνέβη το 1974 εγώ λέω δικαιολογημένα[!] οι Ελληνοκύπριοι δεν δέχονται πλέον εγγυήσεις της Τουρκίας. Οπότε και οι Τουρκοκύπριοι με όλα αυτά τα οποία συνέβησαν [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] προηγουμένως ανησυχούν και θέλουν να βρεθεί ένας τρόπος που να διασφαλιστεί το ότι θα υπάρχει ασφάλεια και αυτό ...είναι ένα κοινό αίσθημα που θα πρέπει να βρούμε από κοινού τρόπους να το ξεπεράσουμε.
ΝΧ: Σας ευχαριστώ πολύ.