ORAL HISTORY ARCHIVE

Name (Ονοματεπώνυμο): Gregoriou Gregoris / Γρηγορίου Γρηγόρης
Sex (Φύλο): Male (Άνδρας)
Year of Birth (Έτος Γέννησης): 1960-1974
Place of Birth (Τόπος Γέννησης): Nicosia (Λευκωσία)
Nationality (Ιθαγένεια): Cypriot (Κυπριακή)
Community (Κοινότητα): Greek-Cypriot (Ελληνοκυπριακή)
Occupation (Επάγγελμα): Public Employee (Δημόσιος Υπάλληλος)
Refugee (Πρόσφυγας): Yes (Ναι)
Language (Γλώσσα Καταγραφής): Greek (Ελληνική)
Related to Killed or Enclaved or Missing persons (Σχετίζεται με Σκοτωμένους ή Εγκλωβισμένους ή Αγνοούμενους): Yes (Ναι)
Serving the army in some capacity at the time (Υπηρετούσε στο στρατό με κάποια ιδιότητα κατά την περίοδο εκείνη): No (Όχι)
Lived in Refugee Camp (Έζησε σε Προσφυγικό Καταυλισμό): No (Όχι)

Νικολέττα Χριστοδούλου: Τι σου φέρνει στο μυαλό η ιστορική περίοδος του 1974 ή ακόμη και η περίοδος από το 1963 μέχρι και το 1974;
Γρηγόρης Γρηγορίου: ...Επειδή εγώ δεν έζησα τούτες τις καταστάσεις, αυτά που ξέρω προέρχονται απ’ ό,τι άκουσα από άλλους, συγγενείς, φίλους και τα λοιπά και οτιδήποτε διαβάσαμε από τα βιβλία, εφημερίδες, τα έντυπα μέσα, ό,τι είδαμε στην τηλεόραση...
ΝΧ: Γεννήθηκες το έτος της εισβολής.  Είχες προσωπικό ενδιαφέρον να μάθεις για εκείνη την περίοδο παρ’ όλο που δεν θυμάσαι τα γεγονότα;  Τι εμπειρίες έχεις;
ΓΓ: Όχι, δεν θυμάμαι...  Οι αναμνήσεις μου ήταν από [το]  ’77 και μετά.  Η ...πρώτη μου ανάμνηση [είναι] ....μετά από τον πόλεμο, αλλά ήταν [μια περίοδος] που μ’ ενδιέφερε και μ’ ενδιαφέρει.  Ε, σίγουρα ήταν μια άσχημη εμπειρία βεβαίως, η πιο άσχημη της νεώτερής μας ιστορίας.  Όχι μόνο επειδή έγινε κάτι που ξερίζωσε πολύ κόσμο από τα σπίτια του και πολύς κόσμος σκοτώθηκε ή χάθηκε, αλλά επειδή εσωτερικά είχαμε αντιπαραθέσεις, διαφωνίες μέχρι και πραξικοπήματα...  Τούτη η κατάσταση που... αν το δούμε και πιο πριν, και πολύ σωστά νομίζω, πρέπει να πάμε και στο ’63 γιατί εκεί υπήρξαν γεγονότα που καθόρισαν και την πορεία του ’74.  Τούτα τα πράγματα ήταν πολύ άσχημα για την ιστορία μας και έφεραν το αποτέλεσμα που βιώνουμε σήμερα.  Οπότε ...νομίζω είναι και καθήκον μας ...να θέλουμε να μάθουμε και να ξεκαθαρίσουμε το τι ακριβώς έγινε, ...είτε είσαι παθών με άμεσο ...[είτε] με έμμεσο τρόπο, έτσι ώστε τουλάχιστον να αποφύγουμε να κάνουμε τα ίδια λάθη και στο μέλλον. 
Ερευνήτρια: Γεννήθηκες τον Μάιο του 1974.  Πού είσασταν τότε;  Υπήρχαν προβλήματα;
ΓΓ: [Είμασταν] στη Λάπηθο.  Δεν υπήρχαν προβλήματα τον Μάιο.  Ε, μετά από ... λίγους μήνες ξεκίνησε η πρώτη φάση της εισβολής, που αφορούσε στα εδάφη που ήταν [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] το πατρικό μου σπίτι και το χωριό μου, [στην] επαρχία Κερύνειας.  Ε, και μετά ακολούθησε ...[η φυγή] του κόσμου.
ΝΧ: Σου έχει περιγράψει η μητέρα σου ιστορίες από το πραξικόπημα ή την ημέρα της εισβολής;
ΓΓ: Τη μέρα της εισβολής ο κόσμος έφευγε χωρίς ...να πάρει τίποτα μαζί του.  Είτε επειδή δεν προλάβαινε να πάρει κάτι γιατί είχαν αρχίσει [οι] βομβαρδισμοί είτε επειδή πολλοί πίστευαν ότι θα γυρίσουν πίσω.  Δεν είχε καταλάβει ο κόσμος ότι επρόκειτο για μια κατάσταση καθόλου πρόσκαιρη.  Οπότε όσοι ...δεν ήταν στρατεύσιμοι ή όσοι δεν ...είχαν πάει για εφεδρεία, έφευγαν με οποιονδήποτε τρόπο προς το εσωτερικό.  Συγκεκριμένα η δική μου οικογένεια ...πήγε προς... τη Μόρφου και μετά προς το βουνό, προς τις Πλάτρες.  Οπότε εμείς για έξι μήνες είμασταν...  στο βουνό, νομίζω σε κάτι καταλύματα της Προεδρικής Φρουράς[;] που υπήρχαν πάνω στο βουνό.  Ε, τώρα οι άλλοι, απ’ ό,τι άκουσα, προσπαθούσαν να πολεμήσουν.  Κάποιοι επάνδρωσαν τις μονάδες τους όπως έπρεπε, πολλοί όμως... στρατιώτες δεν είχαν καν όπλα και πολεμοφόδια.  Ε, άλλοι που είχαν, τους έδωσαν τέτοιες οδηγίες και εντολές που μάλλον απομάκρυναν κάθε ελπίδα ...άμυνας [για] τις περιοχές που έκαναν απόβαση οι Τούρκοι.  Και τούτο, νομίζω, λέει πολλά για το ότι ήταν μια προδομένη κατάσταση, ένα σχέδιο καλά προετοιμασμένο, και απλώς η Τουρκία περίμενε την κατάλληλη ευκαιρία για να εισβάλει στην Κύπρο και ...να υλοποιήσει τα σχέδιά της, τα όποια σχέδια της ...για την Κύπρο.  Συγκεκριμένα δηλαδή άκουσα ...[από] κάποιο συγγενή μου που ήταν ...στα πυροβόλα όπλα πάνω στο όρος του Πενταδακτύλου ...[ότι] ‘τους είχαμε στο στόχαστρο, [αφού] ήταν σε δύο τετραγωνικά χιλιόμετρα που έκαναν την απόβαση, που ήταν πολύ εύκολος στόχος για τα πυροβόλα όπλα [και] απλώς η διαταγή δεν ήρθε ποτέ’.  Και μετά ακολούθησε ό,τι ακολούθησε.
ΝΧ: Άρα γνωρίζοντας ότι ίσως επρόκειτο για προσχεδιασμένη κατάσταση πώς σε έκανε να νιώθεις και σε σχέση με τα όσα βίωσε η οικογένειά σου;
ΓΓ: ...Το να πω λύπη ή πικρία ή οτιδήποτε άλλο... νομίζω υποτιμά την κατάσταση.  Δεν ξέρω πώς να την εκφράσω με λόγια, νομίζω είναι κάτι που συνταράσσει, κάτι που συγκλονίζει.  Όμως ήταν [μια κατάσταση] που ο απλός κόσμος ήταν σαν ένα πιόνι στα χέρια άλλων.  Στα χέρια μιας πιο μεγάλης κατάστασης, οργανωμένης ίσως, [από] ...δυνάμεις που δεν έχουν καμία σχέση με την καθημερινή μας ζωή κι έτσι βρεθήκαμε να αποτελέσουμε την πράξη ενός άσχημου παιχνιδιού, ας το πούμε έτσι.  Ε, είναι μια τεράστια αδικία που έγινε εις βάρος απλών ανθρώπων που απλώς περνούσαν καλά ο ένας μαζί με τον άλλον, γιατί απ’ ό,τι άκουσα και απ’ ό,τι ξέρω, και τούτο ισχύει μέχρι και σήμερα δηλαδή, οι Τουρκοκύπριοι ...[και] οι Ελληνοκύπριοι δεν είχαν διαφορές μεταξύ τους.  ...Ζούσαν τόσο αρμονικά και τόσο ωραία.
ΝΧ: Όντως ισχύει τούτο;  Έχεις ακούσει ιστορίες;  Γιατί πολλοί λένε ότι ωραιοποιούμε σήμερα τα πράγματα.  Και φαντάζομαι αυτό θα συνέβαινε πριν τις δικοινοτικές διαταραχές του ’63, διότι οι Τουρκοκύπρικοι είχαν φύγει για κάποιο διάστημα από τη Λάπηθο.
ΓΓ: Ναι, άκουσα [ιστορίες].  Νομίζω σε κάθε χωριό υπήρχε ο τουρκομαχαλάς, ανθρώπους με τους οποίους, τουλάχιστον στη Λάπηθο, είχαν σχέση οι δικοί μας και ήταν άριστες...  Ακόμα και μετά από το ’63 συνέβαινε τούτο με κάποιους, ...[μάλλον] με πολλούς, όχι με κάποιους, και συμβαίνει απ’ ό,τι ξέρω και μέχρι σήμερα.  Άτομα τα οποία μπορεί να συναντηθούν, συνεχίζουν μια φιλία η οποία ρίζωσε πριν από την εισβολή, πριν από τα γεγονότα ίσως και πριν από το ’63.  Και τούτος είναι ακόμα ένας λόγος για να λυπούμαστε, γιατί οι άνθρωποι μεταξύ τους ήταν όπως θα θέλαμε να είναι η κατάσταση, ...ήταν όπως θα έπρεπε να είναι.  Και τελικά ...για ένα παιχνίδι άλλων χάλασε τούτη η ισορροπία και δυστυχώς είναι ανεπανόρθωτη...
ΝΧ: Τούτη όλη η ιστορία σε επηρέασε εντελώς προσωπικά και πέρα από την προσφυγιά.  Δεν ξέρω αν θέλεις να μου μιλήσεις για τον πατέρα σου.
ΓΓ: [Με] επηρέασε...  Με επηρέασε γιατί, πώς να το πω τώρα[;], εκτός ...[του ότι] η καταστροφή ήταν σε εθνικό επίπεδο, δεν υπάρχει σπίτι, αν είσαι πρόσφυγας, που να μην επηρεάστηκε [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] και σε προσωπικό επίπεδο.  Ναι, έχω έναν πατέρα αγνοούμενο, για τον οποίο άκουσα κάποιες ιστορίες για το τι έγινε από κάποιους που ήταν συμπολεμιστές του.  Και όχι μόνο τον πατέρα μου, ...η μητέρα μου είχε ξάδελφο και άλλους στην οικογένειά μας, γνωστούς, και η κάθε οικογένεια έχει τους δικούς της.  ...Σίγουρα τούτο το πράγμα επηρεάζει [χτυπάει επανειλημμένα το χέρι του στο τραπέζι] τη ζωή σου σε τεράστιο βαθμό.  [Επηρέασε] και τη δική μου [ζωή] σίγουρα, αλλά ίσως παραπάνω και της μητέρας μου που έχασε τον σύντροφό της σε μια μικρή ηλικία, ενώ θα μπορούσε να έχει μια ζωή διαφορετική, πολύ διαφορετική...
ΝΧ: Σίγουρα οι δικές σου εμπειρίες είναι παρόμοιες με άλλων προσφύγων, αλλά και πολύ διαφορετικές καθώς δεν είχαν όλοι δικά τους άτομα που σκοτώθηκαν ή είναι αγνοούμενοι. Νιώθεις άτυχος ή τυχερός μέσα στην ατυχία σου με τούτη την κατάσταση ή νιώθεις απλά ότι ‘έτσι έγινε’;  Σε προβληματίζει  ή είναι κάτι που δεν το σκέφτεσαι;
ΓΓ: Εντάξει, να σου πω την αλήθεια τα σκεφτόμουν τούτα σε πιο μικρή ηλικία.  Τώρα που μεγάλωσα παραπάνω και άκουσα και πολλά και μελέτησα αρκετά για το θέμα, κατ’ αρχήν [ξέρω ότι] δεν είμαι μόνος μου σε τούτο, υπάρχουν και τόσοι άλλοι.  Τυχερός μες την ατυχία μου ήμουν ...[όσον αφορά ότι] ήμουν τόσο μικρός που δεν είχα εμπειρίες.  Δηλαδή δεν θυμάμαι πώς ήμουν όταν με κρατούσε ο πατέρας μου, γιατί απλούστατα ήμουν βρέφος και δεν έχω αναμνήσεις, ενώ άλλοι που ήταν στην ηλικία των πέντε, έξι, επτά ετών είχαν εμπειρίες, τις οποίες κουβαλούν μέχρι τώρα.  ...Δεν το βάζω ως θέμα τύχης ...ούτε  [ως] μοιραίο. [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι]  ...Απλώς έτυχε.  ...[Λόγω] της ηλικίας που είχα [τότε] απλώς αποδέχθηκα ...τα γεγονότα όπως είναι, χωρίς να δημιουργούν επιπλέον συναισθηματισμό για το θέμα.  Κι εκείνο που θα με ικανοποιούσε θα ήταν να δω έτσι πιο καθαρά το ιστορικό μέρος τούτης της υπόθεσης.  Δηλαδή να καταλήξουν επιτέλους κάπου, στο τι ακριβώς έγινε, ποιοι έκαναν ό,τι έπρεπε να κάνουν, ποιοι ...έδωσαν λάθος μηνύματα, σε ποιες κατευθύνσεις, ποιοι οργάνωσαν το σχέδιο κτλ.
ΝΧ: Πιστεύεις ότι είναι πολύ διαφορετικό να χάσει κάποιος, για παράδειγμα, τον πατέρα του σε ένα δυστύχημα ή λόγω κάποιας ασθένειας απ’ ότι σε πόλεμο;
ΓΓ: Ναι. [χτυπάει έντονα το χέρι του στο τραπέζι]  Ναι, ...υπάρχει διαφορά, ναι.  ...Πριν είπα ότι δεν το θεωρώ σαν θέμα τύχης γιατί δεν θα ήθελα να τύχει σε κάποιον άλλο, είναι ο τρόπος που σκέφτομαι.  Αλλά αν το θεωρήσουμε έτσι, ότι θα μπορούσε [κάποιος] ...χτύπα ξύλο, [να] πάθει καρκίνο.  Τούτο είναι διαφορετικό ...από το να σταθεί να πολεμήσει και να δώσει χρόνο σε άλλους να φύγουν και να σκοτωθεί τελικά.  Ναι, τούτο είναι σίγουρα διαφορετικό.  ...Τούτο ...δημιουργεί έτσι ένα επιπλέον αίσθημα αδικίας. 
ΝΧ: Πότε άρχισες να θέλεις να μαθαίνεις για τη Λάπηθο, να διερωτάσαι για το τι συνέβει;  Ποιες ήταν οι πηγές σου;
ΓΓ: ...Από μικρή ηλικία, που άκουγα αφηγήσεις για την Λάπηθο [από] το στενό οικογενειακό περιβάλλον ...μου δημιουργήθηκε η απορία.  Γιατί οι περιγραφές αναφέρονταν σ’ έναν πάρα πολύ ωραίο τόπο όσον αφορά τη φύση, αλλά ακόμα και ο τρόπος ζωής ήταν διαφορετικός απ’ ό,τι έχουμε μάθει εμείς στην πόλη...  Φυσικά... ήταν διαφορετικές και οι συνθήκες στις οποίες ζούσαν οι ανθρώποι πριν 35 και πλέον χρόνια.  Οπότε ...άκουγα ...με όρεξη, τούτες τις ιστορίες, τις αφηγήσεις, έβλεπα φωτογραφίες, έτυχε να διαβάσω βιβλία που είχαν σχέση με τη Λάπηθο ...[και] είχαν ...μεγάλο ενδιαφέρον.  Αλλά μεγαλώνοντας κι έχοντας πλέον ακούσει αρκετά ...για την εισβολή, κυρίως από την τηλεόραση, ήθελα να πάρω και μόνος μου κάποια βιβλία να διαβάσω.  Και μπορώ να πω ότι υπάρχουν πολλά τα οποία δεν ξέρουμε και θα... έπρεπε ίσως να βγουν στην επιφάνεια.
ΝΧ: Σε ενδιαφέρει μόνο η περίοδος της εισβολής ή και πιο πριν;
ΓΓ: ...Το πιο πριν πάει μέχρι το ’63, με τις δικοινοτικές διαφορές που υπήρξαν και ήταν, ας πούμε, ο πρόλογος του ’74.  ...Αλλά κατά τη διάρκεια της εισβολής, που ήταν το μεγάλο τραύμα, η μεγάλη τραυματική εμπειρία ...για την Κύπρο, έγιναν και πολλά που τελευταιώς[!] βγαίνουν στην επιφάνεια.  Όπως άνθρωποι που ίσως έπρεπε να τιμηθούν ή ν’ αναγνωριστούν ιστορικά για την προσφορά τους στον αγώνα ενάντια στους εισβολείς και δεν έγινε μέχρι στιγμής.  Από την άλλη φυσικά επειδή πρόκειται για νεώτερη ιστορία θα πρέπει μάλλον να περάσει χρόνος να καταγραφούν, τουλάχιστον να βγουν προς την επιφάνεια, να τ’ ακούσει ο κόσμος και [να] τα χωνέψει και σε κάποια φάση ...να γίνουν και μέρος της ζωής μας.  Ίσως... και μέρος της... καθημερινής μας ζωής, δηλαδή... να υπάρχουν μέρες που να [είναι] κάποια επέτειος ή ...να κυκλοφορεί [κάποιο] έντυπο... ή στα σχολεία να δοθεί παραπάνω έμφαση σε τούτα ίσως στο αναλυτικό πρόγραμμα.
ΝΧ: Πιστεύεις ότι ως μαθητής έμαθες πράγματα μέσα στο σχολείο για αυτή την περίοδο της Κύπρου;
ΓΓ: Όχι...
ΝΧ: ... Για την περίοδο εκείνη στο πλαίσιο των σχολικών μαθημάτων και του προγράμματος.
Γ. Γρηγορίου: ...Αν έμαθα κάτι σαν μαθητής εγώ εννοείς; Όχι, ...ελάχιστα πράγματα.  Κυκλοφορεί μία εγκύκλιος κάθε χρόνο, ίσως ένα ενημερωτικό φυλλάδιο που γράφουν οι συνάδελφοι, αλλά δεν νομίζω ότι λέμε όσα πρέπει... να πούμε για τούτη [την] περίοδο.
ΝΧ: Δηλαδή ακόμα και σήμερα ισχύει τούτο;
ΓΓ: Ναι.  Εξ όσων γνωρίζω... δίνουμε ...αρκετή έμφαση γύρω από το ’55.  Πέρασαν παραπάνω χρόνια φυσικά, ίσως πρέπει να περάσουν κι άλλα χρόνια για να κατανοήσουμε πιο καλά το ’74 και να δώσουμε την πρέπουσα έμφαση.  Μπορεί.  Αλλά εν πάσει περιπτώσει αξίζει το κάτι παραπάνω.
ΝΧ: Γιατί νομίζεις ότι αποφεύγουμε να μιλάμε;  Πιστεύεις ότι φοβόμαστε;
ΓΓ: Κάναμε κι εμείς πολλά λάθη.  Δεν ήταν μια καλή μέρα που εμείς είμασταν εντάξει με όλους και με όλα και απλώς ήρθε η Τουρκία και εισέβαλλε στην Κύπρο.  Προηγήθηκαν πολλά λάθη εκ μέρους μας.  Τούτο το ενισχύουν πάρα[!] πολλές αφηγήσεις ατόμων, όπως είπαμε και πριν, που ήταν ...τότε στον στρατό,  στρατεύσιμοι, και δεν πολέμησαν για πολλούς και διάφορους λόγους.  Και επίσης ενισχύονται και [από] άλλες ιστορίες ατόμων που κατάφεραν να πολεμήσουν [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] και λιγοστά άτομα μπόρεσαν να συγκρατήσουν [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] ολόκληρο μέτωπο. [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] Τούτες οι... ηρωικές ιστορίες, ...εγώ νομίζω είναι ισάξιες με τούτες που υπήρχαν το ’55, γιατί όχι δηλαδή;
ΝΧ: Ένιωσες κάποια διαφοροποίηση στο σχολείο λόγω του αγνοούμενου πατέρα σου;  Φρόντιζες ίσως να μάθεις περισσότερα για τις εμπειρίες της οικογένειάς σου;  Δεν ξέρω αν θεωρείς ότι αυτή η αδικία που ένιωθες σε έκανε να έχεις και περισσότερο ενδιαφέρον να μάθεις σε σχέση με άλλους συμμαθητές σου;
ΓΓ: [χτυπάει ρυθμικά το χέρι του στο τραπέζι] Ναι... Και δεν μιλάω για τους συμμαθητές μου που δεν ήταν πρόσφυγες.  Μιλώντας ακόμα και με συμμαθητές μου που ήταν πρόσφυγες,... αφού τούτο το θέμα ήταν [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] κάτι που με επηρεάζει άμεσα και κατ’ επέκταση και την οικογένειά μου, ήταν αρκετές φορές θέμα συζήτησης.  Δηλαδή κάποτε που συναντιόμασταν και πήγαινε το μυαλό πίσω σε τούτες τις ιστορίες ή μάλλον ...είχα πολλές ευκαιρίες να ακούσω πολλά πράγματα... γιατί τούτη η κατάσταση μας επηρεάζει και μας επηρεάζει άμεσα ακόμα.  Άρα είχα παραπάνω ευκαιρίες από άλλους ν’ ακούσω.  Και ...επειδή αφορούσε κι εμένα άμεσα, προσωπικά, φρόντιζα να ακούω προσεκτικά εκείνα που... έλεγαν. 
ΝΧ: Ένιωθες να υπάρχει κάποιου είδους διάκριση από τους συμμαθητές σου ή από άλλους;  Από όσα ακούω υπήρχε κάποια διάκριση έναντι των προσφύγων. 
ΓΓ: Ναι.  Εγώ δεν το έζησα τόσο πολύ τούτο, μάλλον οι γονείς μας το έζησαν απ’ ό,τι ακούω και απ’ ό,τι καταλαβαίνω.  Αλλά να μην ξεχνάμε ότι τότε ο κόσμος ήταν σε άγνοια και συνέβαινε κάτι... τόσο μεγάλο και τόσο διαφορετικό που μάλλον δεν του έδινες πολύ σημασία.  Αλλά νομίζω κυρίως είναι η άγνοια που φταίει.  Όμως εμένα δεν με επηρέασε, ... δεν θυμάμαι τούτη τη διάκριση.
ΝΧ: Λόγω της ιδιότητάς σου ως εκπαιδευτικός βλέπεις κάποια σχέση μεταξύ του αναλυτικού προγράμματος του σχολείου και αυτή την εμπειρία της Κύπρου;  Πιστεύεις ότι θα έπρεπε να υπάρχει περισσότερη ευαισθητοποίηση μέσα από το αναλυτικό πρόγραμμα ή θα έπρεπε να μελετηθεί πώς πρέπει να αλλάξει από αυτή την κατάσταση;
ΓΓ: Ε, σίγουρα χρειάζεται παραπάνω μελέτη.  Χρειάζεται τώρα [περισσότερη] κατανόηση, αλλά κι αντίστροφα.  Ίσως πρέπει όλες τούτες τις μαρτυρίες που υπάρχουν, τα ντοκυμαντέρ που είδαμε, να μελετηθούν για να κατανοήσουμε το πρόβλημα που [υπήρχε] και το τι ακριβώς ήταν τα γεγονότα που έγιναν την συγκεκριμένη περίοδο, έτσι ώστε να προβάλλουμε την αλήθεια προς τα έξω.  Δεν... νομίζω να είναι και πολύ εύκολο τούτο γιατί ακούς διάφορα από διάφορες πηγές, αλλά πιστεύω ότι θα μπορούσαν να γίνουν παραπάνω, τουλάχιστον σε πολιτικό επίπεδο προς αυτή την κατεύθυνση.
ΝΧ: Τα όσα ακούς από διάφορες πηγές είναι πάντα αντικρουόμενα ή έχουν και κοινά στοιχεία;  Επίσης αν άκουσες ή διάβασες για κάποιο γεγονός όπου τα στοιχεία συγκρούονται.
ΓΓ: Όχι, έχουν... και αλληλοκάλυψη κάποια, αλλά υπάρχουν και πράγματα που συγκρούονται το ένα με τ’ άλλο. [χτυπάει ρυθμικά το χέρι του στο τραπέζι] Είχαμε συγκρούσεις...  Είχαμε την χούντα στην Ελλάδα που έδωσε τις κατευθυντήριες γραμμές και για το τι έγινε στην Κύπρο.  Προβλήματα υπήρξαν και το ’63, τα οποία... ομολογώ δεν τα ξέρω πολύ καλά, αλλά ξέρω [ότι] δημιούργησαν πρόβλημα στην τουρκοκυπριακή κοινότητα.  Αλλά μετά το ’74 υπήρξε το πραξικόπημα που... ήταν κάτι που το κάναμε μόνοι μας, μεταξύ μας, και είναι τούτη ακριβώς η αφορμή που έψαχνε η Τουρκία για να έρθει στην Κύπρο για να προστατεύσει ...το τουρκοκυπριακό στοιχείο.  Ε, ...υπάρχουν απόψεις που διίστανται ή συγκρούονται για το ποιος έφταιγε τότε..., ποιος δημιούργησε τούτη την ...μεταξύ μας σύγκρουση, για ποιους λόγους.  Πιστεύω ότι ένα κομμάτι—μπορεί το πιο σημαντικό μέρος... τούτης της σύγκρουσης—οφείλεται στην άγνοια.   Δηλαδή αν... εγώ ήμουν ένας απλός στρατιώτης ή αστυνομικός ή όργανο του κράτους εν πάσει περιπτώσει και λάβω μια διαταγή, η οποία εκ των υστέρων αποδεικνύεται ότι ήταν λάθος ή ήταν προσχεδιασμένη ή ήταν χουντική ...διαταγή και εγώ δεν το ήξερα, θα έπραττα όπως [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] με είχαν διατάξει σαν καλό όργανο του κράτους; [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] Είναι δύσκολο να κρίνεις.  Γι’ αυτό και είπα πριν ότι επειδή ...πέρασαν μόνο 35 χρόνια είναι δύσκολο να πούμε ότι έγινε έτσι κι έτσι κι έτσι [χτυπάει ρυθμικά το χέρι του στο τραπέζι] συγκεκριμένα και να αποδώσουμε ευθύνες ή ακόμα και να κατανοήσουμεν πλήρως το πρόβλημα έτσι ώστε να... μην ξαναπράξουμε το ίδιο λάθος. 
ΝΧ: Πιστεύεις ότι το συγκεκριμένο θέμα είναι θέμα ταμπού;  Ίσως να ξεπερνιέται τώρα και να μπορούμε να μιλάμε γι’ αυτό.
ΓΓ: Ε, νομίζω υπάρχει, όχι πλέον σε μεγάλο βαθμό, αλλά δεν ωριμάσαμε όμως ακόμα ούτε πολιτικά ούτε κοινωνικά, να το ξεπεράσουμε τελείως και αν μπορούμε να προχωρήσουμε στο επόμενο βήμα που είναι ...η κατανόηση.
ΝΧ: Φύγατε από την Λάπηθο και πήγατε στις Πλάτρες για έξι μήνες.  Ακολούθως τι έγινε;
ΓΓ: ...Μετά [πήγαμε] σ’ ένα χωριό [χτυπάει ρυθμικά το χέρι του στο τραπέζι] έξω από τη Λευκωσία, στην Κοκκινοτριμιθιά μέχρι το ’77.
ΝΧ: Όπου ενοικιάζατε ή είσασταν φιλοξενούμενοι;
ΓΓ: ...[Ενοικιάζαμε].  Είναι οι πρώτες μου αναμνήσεις από τούτη την περίοδο.
ΝΧ: Υπήρχε οικονομική βοήθεια από κάποιον ή δούλευε η μητέρα σου;
ΓΓ: Ναι, δούλευε η μητέρα μου. ...Από το ’77 και μετά [είμασταν] στο Στρόβολο, από τον οποίο έχω πολλές αναμνήσεις.  Θυμάμαι το χώρο... που ήταν ουσιαστικά ένας άδειος χώρος, ασχέτως αν τώρα άλλαξε πάρα πολύ [η περιοχή]. ... Ο χώρος κατοικείτο από άτομα... που είχαν τις ίδιες εμπειρίες.  Κάποιοι ήταν συγχωριανοί μας... και τούτο νομίζω ότι βοήθησε στο να αρχίσει ο κόσμος ξανά από την αρχή τη ζωή του.  ...Δηλαδή αν είσαι με κάποιον που συμπάσχει, το σίγουρο και το καλό της υπόθεσης είναι ότι θα μιλήσεις με τούτο το άτομο, θα σε καταλάβει, γιατί αντιμετωπίζει το πρόβλημα μαζί με σένα και ίσως να βοηθήσει αν ...έλυσε κάποιο πρόβλημα που αντιμετωπίζεις κι εσύ [και] να ξέρεις... [ότι] υπάρχει μια λύση την οποία μπορείς ν’ ακολουθήσεις κι εσύ.
ΝΧ: Άρα οι εμπειρίες σου από τον συνοικισμό ήταν θετικές ή θεωρείς ότι υπήρχε πολύ θλίψη και πόνος αφού στον ίδιο χώρο βρίσκονταν πολύ άνθρωποι με παρόμοιες εμπειρίες, οπότε δεν βοηθούσε αυτό;
ΓΓ: Εντάξει, υπήρχε τούτο.  Ήταν αναπόφευκτο το ότι υπήρχε.  Φυσικά είχαν περάσει τρία με τέσσερα χρόνια από το ’74 οπότε δούλεψε κι ο χρόνος υπέρ του... να ξεπεράσεις κάποια αρχικά προβλήματα.  Αλλά εγώ ...[δεν] θυμάμαι παραπάνω.  ...Εμείς είμασταν μωρά, παίζαμε, μεγαλώναμε, πηγαίναμε σχολείο, οπότε μετά από το σχολείο τα πράγματα πήραν τον δρόμο τους.
ΝΧ: Θα προτιμούσες να ζεις εκτός συνοικισμού, κάπου αλλού;
ΓΓ: Ναι, αλλά επειδή δεν το έκανα τούτο δεν ήξερα να συγκρίνω αν θα ήταν πιο καλά το δεύτερο ή το πρώτο.
ΝΧ: Δεν ήταν κάτι που σκέφτηκες ή σε προβλημάτισε;
ΓΓ: Όχι, τούτο δεν το σκεφτόμουν...  Αλλά και τώρα όπως το βλέπω δεν θα υπήρχε άλλη επιλογή.  Δεν ξέρω αν υπήρχε εναλλακτική επιλογή τότε,... [χτυπάει ρυθμικά το χέρι του στο τραπέζι] αλλά ...δεν με προβλημάτιζε ιδιαίτερα.
ΝΧ: Και σήμερα πώς νιώθεις λόγω των βιωμάτων σου;  Πιστεύεις ότι έμαθες κάτι από αυτά;
ΓΓ: ...Ναι, ότι έμαθα αρκετά πράγματα ήταν το αποτέλεσμα του γεγονότος ότι επειδή με επηρέασε προσωπικά τούτη η ιστορία, θέλω να ψάξω μόνος μου τούτες τις πληροφορίες, τα γεγονότα, και πάντα ψάχνω.  Μάλλον το πιο θετικό ήταν ότι έμαθα να μαθαίνω, δηλαδή έμαθα να ψάχνω και ίσως ν’ απέκτησα και μια κριτική σκέψη...  Δότι διάβασα πολλά πράγματα για το ίδιο θέμα και βλέπω ότι μπορεί να υπάρχουν διάφορες προσεγγίσεις στο ίδιο πρόβλημα, αλλά η αλήθεια είναι μία.  ...Πιστεύω ότι ...υπάρχει σε κάθε τι αλήθεια, ...ασχέτως αν με την συγκεκριμένη ιστορία της εισβολής και της κατοχής δεν καταλήξαμε ακόμα στην πλήρη αλήθεια, αλλά κομμάτια βρίσκεις όμως.  Ξέρω ότι υπάρχουν και έγγραφα, όπως μέσα στον φάκελο της Κύπρου, αλλά και στο εξωτερικό, τα οποία δεν είδαν το φως της δημοσιότητας.  Ίσως και τα έγγραφα να... δώσουν κι άλλα σημαντικά κομμάτια του puzzle, εκτός τούτα που ψάχνουμε.
ΝΧ: Το πώς σου φερόταν ο κόσμος όχι μόνο επειδή ήσουν πρόσφυγας, αλλά και παιδί αγνοούμενου είχε κάποια χαρακτηριστικά;  Ίσως να πρόσεχαν τι θα αναφέρουν μπροστά σου ή ίσως πάλι να σου μιλούσαν και να ήθελαν να μοιραστούν ιστορίες και εμπειρίες;
ΓΓ: ...Δεν θυμάμαι [να είχε] πρόβλημα να... μου μιλήσει κάποιος, αλλά ξεκινώντας από το δεύτερο και νομίζω θυμάμαι τούτο σε πιο μικρή ηλικία, όχι τώρα τελευταία δηλαδή, ...νομίζω ότι κάποιοι πρόσεχαν.  Δηλαδή κάποιοι το ήξεραν, ίσως στο σχολείο, στο γυμνάσιο, στο δημοτικό και ήταν πολύ προσεκτικοί.  Έβλεπα έτσι ένα δισταγμό ή ...σκέφτονταν ...δυο φορές αν θα πουν κάτι ή... έβλεπα ότι προσπαθούσαν να το πουν με τρόπο που να μην μου θυμίσουν τούτο το γεγονός.  Ήταν ...πολύ προσεκτικοί.  Κάποιοι το καταφέρναν και κάποιοι όχι.  Και εκεί καταλάβαινα και μια ίσως διάκριση, η μόνη που μπορώ να σκεφτώ.  Για το άλλο θέμα όμως, που άκουσα και μου κάνουν εντύπωση [ήταν] όταν έφευγαν από την Λάπηθο προς την περιοχή της Βασίλειας και μετά της Μόρφου ...οι δικοί μας οι άνθρωποι ίσως να ζήτησαν βοήθεια ή φαΐ ή οτιδήποτε άλλο από κάποιους κατοίκους της Μόρφου και... η ανταπόκριση δεν ήταν πάντα θετική.  Και μάλιστα κάποιοι έλεγαν ότι όταν τους... ρωτούσαν... ‘γιατί φεύγετε από τα σπίτια σας[;]’ και πράγματι έφευγαν γιατί κρατούσαν τα απαραίτητα στο ένα χέρι και ένα μωρό στο άλλο χέρι, ίσως τους έλεγαν ‘έρχονται οι Τούρκοι’ και... προσέχετε κι εσείς γιατί είστε πάρα πολύ κοντά και σε μια-δυο μέρες μπορεί να κατεβούν και σ’ εσάς και ο κόσμος δεν... πίστευε ότι θα μπορούσε να συμβεί κάτι τέτοιο.  Δηλαδή ...έβλεπαν τους πρόσφυγες που έτρεχαν[!] ατάκτως, με ό,τι είχαν, ...προς μια κατεύθυνση να φύγουν και δεν πίστευαν, δεν πείθοντο, ...δεν τους πέρναγε από το μυαλό ότι θα μπορούσε να συμβεί στους ίδιους μετά από μια-δυο μέρες.  Όπως κι έγινε [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] μετά από κάποιες μέρες.
ΝΧ: Έτσι συνειδητοποίησαν ότι πρέπει να φύγουν;  Η μητέρα σου είχε εσένα βρέφος.  Σου έχει περιγράψει εκείνες τις στιγμές;
ΓΓ: ...Ναι, οι πρώτες στιγμές ήταν στιγμές τρόμου γιατί περνούσαν αεροπλάνα, τα πλοία κανονιοβολούσαν προς το βουνό, χτυπούσαν παντού[!] με οβίδες, όχι μόνο στρατιωτικούς στόχους, αλλά και σπίτια και μάλιστα μία χτύπησε το δικό μας.  Ήταν φανερό ότι έπρεπε να φυγούν αμέσως και κινηθήκαν προς το βουνό.  ...Η μητέρα μου πήρε ελάχιστα πράγματα μαζί της.  Αν θυμάμαι καλά, ένα μαξιλάρι γιατί σκέφτηκε ότι πρέπει να με ακουμπά κάπου για να κοιμηθώ.  ...Τούτα τα ελάχιστα πράγματα.  Ο κόσμος έτρεχε να φύγει, η γιαγιά μου, γείτονες, δεν ξέρω αν ήταν άλλοι της ενορίας, της περιοχής.  Άκουσα από διάφορους ότι στοιβάζονταν επάνω σε αυτοκίνητα για να φύγουν προς [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] άλλες κατευθύνσεις, όπου... ήταν εύκολο ...να χάσεις κάποιον.
ΝΧ: Γνωρίζεις και άλλους που έχασαν του δικούς τους μέσα σε αυτή την κατάσταση πανικού που δημιουργήθηκε;
ΓΓ: Ναι, ...και συγγενείς μου και άλλους που δεν είναι συγγενείς μου...
ΝΧ: Και δεδομένου της ηλικίας σου τότε δεν θυμάσαι τίποτα από αυτά.  Πιστεύεις ότι είναι καλύτερα έτσι;
ΓΓ: ...Δεν θυμάμαι, όπως επίσης δεν θυμάμαι και τον χώρο γιατί ήμουν πολύ μικρός.  Και καταλαβαίνω την διαφορά γιατί κάποιοι που έζησαν... [και] βίωσαν [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] τόσες πολλές και ...τόσες καλές στιγμές στην Λάπηθο, ...αφηγούνται μ’ έναν διαφορετικό τρόπο.  Καταλαβαίνεις ότι τούτοι οι άνθρωποι πήραν πολλά[!] από τούτο τον χώρο σε κάποια άλλη φάση της ζωής τους.  Και βλέπεις και την απογοήτευσή τους που πηγαίνουν τώρα και βλέπουν την κατάσταση όπως είναι τώρα.
ΝΧ: Εσύ πήγες στην Λάπηθο;
ΓΓ: Ναι, πήγα, επειδή ήθελα να πάω, ήθελα να δω... τα μέρη που... ήταν το χωριό μου, τα μέρη για τα οποία άκουσα τόσα πολλά και μπορώ να πω ότι ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.  Θα πρέπει να ήταν ένας πάρα[!] πολύ όμορφος τόπος.
ΝΧ: Θεωρείς ότι έχεις πάρει κάποιο μάθημα από όλη αυτή την κατάσταση και το οποίο έχεις χρέος ως πατέρας ή ως εκπαιδευτικός να το μεταδώσεις είτε στο παιδί σου είτε στους μαθητές σου είτε στον κόσμο που συναναστρέφεσαι;
ΓΓ: Ίσως το πιο μεγάλο μάθημα..., και το βλέπουμε να επαναλαμβάνεται, όχι μόνο στις δικές μας ...περιοχές, αλλά και σε άλλες, ...κοντά μας ή μακριά μας, είναι ότι... από την μια στιγμή στην άλλη μπορούν να συμβούν πράγματα που υπό κανονικές συνθήκες εμείς δεν θα πιστεύαμε καν ότι μπορούν να συμβούν.  Δηλαδή καταλύονται κράτη, πέφτουν καθεστώτα, ...εξαφανίζεται η οικονομία..., διαλύεται μια Σοβιετική Ένωση, ...η Αμερική [δέχεται] τρομοκρατικό χτύπημα.  Πράγματα που δεν περιμέναμε να συμβούν, μπορούν τελικά να γίνουν.  Το θέμα είναι πώς θ’ αντιδράσεις;  Και ...να μπορείς να σκεφτείς δηλαδή έναν τρόπο που να... ξεφύγεις από την κατάσταση.  Όχι ν’ αποφύγεις, να ξεφύγεις έτσι ώστε να μπορείς να σκεφτείς πιο δημιουργικά για το μέλλον.  Ε, και νομίζω ότι τούτο τον τρόπο σκέψης πρέπει... να δώσουμε και παρακάτω.
ΝΧ: Θεωρείς ότι τα όσα συνέβησαν σου έδωσαν κάποιες δεξιότητες ή τρόπο σκέψης που δεν το έχουν σε άλλες χώρες;  Δηλαδή πιστεύεις ότι είσαι σε θέση να κατανοείς καλύτερα το τι συμβαίνει γύρω μας;
ΓΓ: Ναι, τούτο συμβαίνει γιατί το πήρα μέσα από τα βιώματά μου.  Έζησα και εκτός Κύπρου, είδα κόσμο που... σκέφτεται πολύ διαφορετικά, αλλά τούτο συμβαίνει επειδή δεν του έτυχε κάτι σοβαρό στη ζωή του.  Άρα ζει μια ασφαλή [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] και χωρίς ερωτηματικά ζωή, η... οποία δεν του [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] δίνει ούτε και τις ευκαιρίες να σκεφτεί και να ζήσει διαφορετικά, άρα είναι επόμενο ότι δεν θα σκεφτεί διαφορετικά. [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] Ζει σ’ έναν ήσυχο κόσμο...
ΝΧ: Οπότε ποιος είναι πιο ευτυχισμένος;
ΓΓ: [γελάει] Νομίζω μιλάμε για διαφορετικά επίπεδα ευτυχίας.  Είναι ευτυχισμένοι στον κόσμο τους και είμαι μάλλον ευτυχισμένος στον δικό μου κόσμο, [γελάει] αλλά νομίζω ότι συγκρίνουμε ανόμοια πράγματα με τούτη την ερώτηση.  Δεν... μπορώ να απαντήσω ποιος είναι ο πιο ευτυχισμένος.
ΝΧ: Εκείνος που γνώρισε περισσότερα πράγματα και μπορεί να αναλύει λίγο περισσότερο ή εκείνος που δεν είχε αυτά τα βιώματα;
ΓΓ: Κατ’ εμένα είναι το πρώτο.  Το να γνωρίζεις.  Για μένα η γνώση είναι δύναμη.  Νομίζω ότι είμαι τούτης της άποψης.  Όταν κατέχεις γνώση, που δεν... έρχεται πάντα ανώδυνα τούτο το πράγμα, είσαι πιο ταξιδεμένος στο ταξίδι της ζωής.
ΝΧ: Μου είπες ότι η γνώση είναι δύναμη.  Είναι κάτι που προέκυψε λόγω της προσφυγιάς;
Γ. Γρηγορίου: ...Σίγουρα μια δύσκολη κατάσταση σε κάνει να σκέφτεσαι και [να] αντιμετωπίζεις τη ζωή διαφορετικά.  Ίσως κάποτε πρέπει να ήμουν πιο ώριμος απ’ ό,τι ήταν άλλοι λόγω τούτης της ιδιαίτερής μου κατάστασης.  Τούτο φέρνει έναν διαφορετικό τρόπο σκέψης και με την σειρά του φέρνει και διαφορετικό τρόπο αντιμετώπισης της ζωής.  Ε, τούτο που έγινε λόγω των εμπειριών μου... είναι κάτι που κέρδισα, σε εισαγωγικά.
ΝΧ: Πώς ήταν η σχέση σου με την μητέρα σου λόγω της κατάστασης, της προσφυγιάς, ότι είσαστε κυρίως οι δυο σας στο σπίτι μετά.  Πόσο σημαντικός ήταν ο ρόλος της.
ΓΓ: ...Είμαστε δύο, [αλλά] ...την ανάγκη του πατέρα μου την ένιωσα όταν ήμουν πιο μικρός.  Αλλά ήμουν τυχερός στο γεγονός ότι η μητέρα μου κατάφερε πάρα πολύ καλά... να καλύψει κι εκείνο το κενό.  Η σχέση μας είναι άριστη θα έλεγα, δεν είχαμε ποτέ... κάποιο συγκεκριμένο πρόβλημα.  ...Ήταν πολύ σημαντικός [ο ρόλος της].  ...Τα κατάφερε περίφημα.  ...Δεν ξέρω αν θα τα κατάφερνα κι εγώ έτσι, αλλά ...ήταν παραπάνω από ένα άτομο για μένα.
ΝΧ: Και τι θα ήθελες να γίνει τώρα;  Πώς πιστεύεις ότι πρέπει να εξελιχθεί η κατάσταση της Κύπρου;
ΓΓ: Ε, κάτι που να φέρει σταθερότητα σε τούτο τον τόπο.  Δηλαδή τούτη [τη] στιγμή αν είχα γιο που ...μου έλεγε... ‘μπαμπά, ...αποφάσισα να δουλέψω σε μια άλλη χώρα’ μπορεί να μην με πείραζε καθόλου.  Θα με επηρέαζε γιατί δεν θα τον έβλεπα ...όσο συχνά θα ήθελα, άλλα ξέροντας ότι ζούμε σε μια αβέβαιη κατάσταση τούτη την στιγμή αν μπορούσε θα έλεγα ‘κάντο’, [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] θα τον έσπρωχνα προς αυτή την κατεύθυνση. [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι]  Τούτο το πράγμα δεν το θέλω για τον τόπο μου, θέλω ...μια σταθερότητα [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] η οποία τώρα δεν υπάρχει.
ΝΧ: Σ’ ευχαριστώ.