ORAL HISTORY ARCHIVE

Name (Ονοματεπώνυμο): Menelaou Maria / Μενελάου Μαρία
Sex (Φύλο): Female (Γυναίκα)
Year of Birth (Έτος Γέννησης): Before (Πριν το) 1960
Place of Birth (Τόπος Γέννησης): Nicosia (Λευκωσία)
Nationality (Ιθαγένεια): Other (Άλλη)
Community (Κοινότητα): Greek-Cypriot (Ελληνοκυπριακή)
Occupation (Επάγγελμα): Private Business Owner (Ιδιοκτήτης Επιχείρησης)
Refugee (Πρόσφυγας): No (Όχι)
Language (Γλώσσα Καταγραφής): Greek (Ελληνική)
Related to Killed or Enclaved or Missing persons (Σχετίζεται με Σκοτωμένους ή Εγκλωβισμένους ή Αγνοούμενους): No (Όχι)
Serving the army in some capacity at the time (Υπηρετούσε στο στρατό με κάποια ιδιότητα κατά την περίοδο εκείνη): No (Όχι)
Lived in Refugee Camp (Έζησε σε Προσφυγικό Καταυλισμό): No (Όχι)

ΝΧ: Τι γνωρίζετε για τα γεγονότα του 1974;  Έχετε βρετανική υπηκοότητα, αλλά είσασταν στην Κύπρο.  Πώς βιώσατε αυτό το διάστημα;
Μαρία Μενελάου: Ναι, είμασταν [στην]  Κύπρο.  ...Όλη εκείνη την εβδομάδα, ...μετά από το πραξικόπημα, είμαστε ελεύθεροι να κυκλοφορήσουμε.  ...Εργαζόμουν σε μία μεγάλη εταιρεία ...εισαγωγής αυτοκινήτων, το ΣιΝτιΧέι, και μας κάλεσαν να πάμε ...για να σταματήσουμε τις παραγγελίες των αυτοκινήτων ...και μετά να φύγουμε.  Στο δρόμο, την ώρα που ερχόμουν πίσω... μας σταματούσαν πολλές φορές ...οπλισμένοι νεαροί... που έκαναν τη θητεία [τους].  Και ...τους έβλεπες πολύ ενθουσιασμένους.  Ήταν και επικίνδυνοι..., διότι δεν υπήρχε επίβλεψη, υπήρχε και μια ακαταστασία. ...Αργά το απόγευμα της Παρασκευής, νομίζω η εισβολή ήταν Σάββατο, είδαμε τα τανκς να μετακινούνται... και καταλάβαμε.  Εξάλλου ακούγαμε το BBC ...[που] έλεγε πως έρχονταν τούρκικα πλοία και δεν ξέραμε τι θ’ ακολουθούσε.  Οι Κύπριοι, μπορώ να πω, ...ένιωθαν [ότι αυτά] δεν ήταν ... απλώς φοβίες [ή]...απειλές.
ΝΧ: Υπήρχαν δηλαδή ενδείξεις ότι κάτι δεν πάει καλά;
ΜΜ: ...Το καταλάβαινες όλη την εβδομάδα, διότι πρώτα απ’ όλα ο Τούρκος πρωθυπουργός πήγε στην Αγγλία για συναντήση ...με τον ομόλογό του.  ...Είχε πάνω από τριάντα χρόνια να πάει Τούρκος στο Λονδίνο, διότι..., είχαν κακές σχέσεις.  Ε, και για τούτο το λόγο αμέσως ερμηνεύεις.  Και ο ανταποκριτής του BBC είπε πως είναι σοβαρά τα πράγματα στην Κύπρο..., δηλαδή ότι έρχονται οι Τούρκοι να κάνουν [εισβολή]...  Και ...το Σάββατο το πρωί που ακούσαμε τα αεροπλάνα ...πολύ χαμηλά, ...τα βλέπαμε [κιόλας], ...βγήκαμε έξω πάνω στην ταράτσα.  Και βλέπαμε την αυτοκινητοπομπή από Λευκωσιάτες [που] έφευγαν από την πόλη και πήγαιναν [προς] τη Λεμεσό.  Αν ήθελαν οι Τούρκοι να είναι πιο πρόστυχοι απ’ ό,τι ήταν θα μπορούσαν να χτυπήσουν τα αυτοκίνητα το ένα πίσω από το άλλο... [χτυπάει το χέρι της στο τραπέζι] Ήταν πολύ εύκολο να σκοτώσει ...όλο [αυτό] τον κόσμο. ...Το βράδυ της Παρασκευής ο μπαμπάς μου τηλεφώνησε στον αδελφό του στις Ματσικοριδιές [Τράχωνας] και του λέει ‘φύγε, διότι είναι σοβαρά τα πράγματα’ και του απάντησε ‘δεν έχει τίποτε’...  [Όμως] τον καιρό που ζούσαμε στην Αγγλία, όποτε υπήρχαν συνομιλίες... [που αφορούσαν την Κύπρο] έδειχνε [ένα] χάρτη [ο οποίος] έδειχνε την [Πράσινη] Γραμμή.  ...Οι Κύπριοι δεν την ήξεραν τούτη την γραμμή.  [αυτό που σήμερα ξέρουμε ως Πράσινη Γραμμή]... Και ο μπαμπάς μου [το] είπε τούτο του αδελφού του, που ήταν στις Ματσικοριδιές [χτυπάει το χέρι της στο τραπέζι] κι εκείνος είπε ‘όχι’.  Το αποτέλεσμα [ήταν ότι] σηκώσαν κι έφυγαν.  Δηλαδή θα μπορούσαν να έσωζαν πολλά πράγματα ...τους για να φύγουν, αλλά δεν ήθελε να το κάνει.  [Το βράδυ της Παρασκευής], επιστρέφοντας σπίτι, διότι άρχιζε η απαγόρευση κυκλοφορίας..., είχαμε δει πάρα πολλά τανκς και φορτηγά του στρατού να διασχίζουν τη Μακαρίου.  ...Στον δρόμο που μέναμε ...είχε ... πολλές πολυκατοικίες [όπου] ...ζούσαν πολλοί Έλληνες αξιωματικοί.  Τη νύχτα πριν ...γίνει η εισβολή, γύρω στις 11, 12 το βράδυ, που καθόμασταν έξω στην βεράντα... βλέπαμε τους Έλληνες αξιωματικούς να φορτώνουν τ’ αυτοκίνητά τους με ηλεκτρικά είδη, τα ραδιόφωνα τους, hi-fi, τηλεοράσεις καταλάβαινες πως έφευγαν...  Τους βλέπαμε να πακετάρουν και τηλεφώνησα σε μια συναδέλφισσά μου, ...[στον] Άγιο Δομέτιο, η οποία είχε σπίτι και το ενοικίαζε στον Βρετανό πολιτκό ακόλουθο της Αγγλικής Αρμοστείας...  Της λέω ‘τι είναι αυτά που γίνονται[;]’, και μου λέει ‘ετούτος... πακετάρει, φεύγει, δεν μας είπε τίποτε, θα μας αφήσει εδώ να μας πιάσουν οι Τούρκοι’.  Εν τέλει πριν να φύγει της το είπε και πήγε η οικογένειά της στον Αγρό και έμεναν μέσα στο αυτοκίνητο.  Το Σάββατο το πρωί, [ο άντρας μου] αμέσως έπιασε τη στολή του και τη φόρεσε.  Και μετά είχα τηλεφωνήματα από τη [βρετανική] πρεσβεία [ως Βρετανίδα υπήκοος] να πάω στο Χίλτον.  ...Εκεί θα είχε λεωφορείο [για] να μας πάρει στη Δεκέλεια και είπα [ότι] δεν ήθελα να πάω.  ...Μετά ακολούθησαν κι άλλα τηλεφωνήματα, προσπαθήσαν δηλαδή να βγάλουν τους υπήκοους [τους]...  Και εγώ είπα ‘αφού ο άντρας μου θα είναι εδώ, τι να πάω[;].  Ε, έφυγε [ο άντρας μου] ...το Σάββατο και ...νομίζω ήρθε πίσω Πέμπτη[;], Παρασκευή[;].  ...[Μου] τηλεφώνησε [και] μια φορά σ’ [αυτό] το διάστημα... από ένα σπίτι.  ...Εγώ δεν είχα ξαναζήσει παρόμοια κατάσταση.  Άλλοι [είχαν] ζήσει εκτός από το ’64... [και] το ’67 που έγιναν [τα επεισόδια της Κοφίνου]. ...[Όταν] έρχονται νέα παιδιά στο μαγαζί... ο Σωκράτης [ο σύζυγός της] αρχίζει και τους ρωτά από πού είσαι, οι γονείς σου[;], ο μπαμπάς σου πού πήγε στρατό[;] και δεν ξέρουν.  Και βέβαια παραξενεύομαι κι εγώ κι εκείνος, πώς δεν ξέρουν ένα μέρος της ζωής του πατέρα τους που έχει σημασία.  Δηλαδή οι δικοί μας, η Μελίνα, ο Πάρης [τα παιδιά της] ...[μπορεί να μην] ήταν καθημερινή υπόθεση ή ‘κάτσε εκεί να σου πω μια ιστορία...’, αλλά ...ειδικά τον Αύγουστο που βρισκόμασταν όλοι μαζί τους μιλούσαμε.  [Και] ορισμένα πράγματα μένουν μαζί σου ή τα ξέρεις.  ...Αλλά τούτο το πράγμα δεν υπάρχει πλέον, δεν τα [συζητάνε].  [Δεν υπάρχει] ούτε η φιλία που υπήρχε εκείνο τον καιρό, δηλαδή μόλις δημιουργήθηκε ο στρατός φοβήθηκαν μαζί, έκλαψαν μαζί, ήταν πολλές οι εμπειρίες που πέρασαν μαζί.
ΝΧ: Εσείς είσασταν στη Λευκωσία και άρα μακριά από το σημείο απόβασης των Τούρκων.  Πώς βιώσατε τα γεγονότα της εισβολής;
ΜΜ: Μα η Λήδρας πού είναι ...από την Μακαρίου;  Αφού ήταν η Ερμού, ...δημιουργήθηκαν κι [εκεί επεισόδια], δεν είχε απόσταση, ή το Καϊμακλί, ...το ΣΟΠΑΖ.  ...[Όταν] πήγαμε να ...πάρουμε τον πεθερό μου, που δεν [ήθελε] να φύγει, είδαμε τα καλώδια του ηλεκτρικού ρεύματος, όπως ήταν ο ανήφορος, κάτω μέσα στο δρόμο.  Ο ανήφορος ήταν τελείως[!] άδειος.  Κι έπρεπε να προσέχεις, ...δεν ήξερες ποια καλώδια ήταν ηλεκτροφόρα [και ποια] όχι...  Ο κίνδυνος υπήρχε [παντού] γύρω.  Θυμάμαι ...που ...πέρασε ένας μήνας ...μετά από την πρώτη εισβολή ...και πηγαίναμε [στο] γραφείο.  ...Πήγαμε να δούμε την Μακεδονίτισσα, το εστιατόριο που πηγαίναμε τακτικά.  ...Ήταν τελείως ισοπεδωμένο... [και] ήταν πολύ στενάχωρο να το βλέπεις σε τέτοια κατάσταση. ... Το Χίλτον ήταν περιοχή του Ερυθρού Σταυρού, αλλά έριξαν όλμο, κατευθείαν στην είσοδό του.  ...Οι δικοί μας δηλαδή... έκαναν λάθος.  Έγιναν και τέτοια πράγματα... Θυμάμαι το αεροπλάνο που ήρθε [με] καταδρομείς από την Ελλάδα και [το] κατέριψαν, [χτυπάει το χέρι της σε κάποιο μαξιλάρι] τους σκότωσαν κατά λάθος. ... Πόση ελπίδα υπήρχε και μετά χάθηκε όλη.  ...Αυτός ο πόλεμος δεν ήταν ισότιμος, ήταν στημένος.
ΝΧ: Εκείνες τις ημέρες ο σύζυγός σας ήταν στρατιώτης, γνωρίζατε πού βρισκόταν;.  Εσείς πού βρισκόσασταν;
ΜΜ: ...[Ήμουν] με την οικογένειά μου, [με τους γονείς μου].  ...Φοβόμουν πολύ τον ενθουσιασμό του.  ...Απλώς ένιωθα πως έπρεπε να κράταγε πισινή... και θύμωνε πως δεν ήταν πατριωτικό [αυτό], αλλά αφού έβλεπες πώς δεν υπήρχε... σωτηρία.  Κατά την εισβολή η πεθερά μου πίστευε πως δεν[!] θα την γλίτωνε ο γιός της, διότι τη γλίτωσε την πρώτη φορά.  Μετά επέστρεψαν πίσω.  Στη δεύτερη εισβολή δεν... ζήτησαν γενική επιστράτευση.  ...[Υπήρχαν] ορισμένοι... στρατιώτες που κάναν [ήδη] την θητεία τους.  Έγινε η εισβολή ...και εκείνο τον χρόνο δεν πήραν [στρατιώτες για θητεία] και εκείνοι που [θα] υπηρετούσαν δύο χρόνια, ουσιαστικά υπηρέτησαν δύομιση.  ...Δεν μπορείς να ζεις με κάποιον που ...έζησε αυτά τα πράγματα και να είσαι ανεπηρέαστος.  Τα ξέρω πάρα πολύ καλά, διότι τα έλεγε.
ΝΧ: Είχατε δει κόσμο να φεύγει;
ΜΜ: ...Ναι, οι Έλληνες [αξιωματικοί] που είπα [προηγουμένως].  Άλλοι που είχαν συγγενείς πάνω στα βουνά, στον Αγρό, ...έφευγαν.  Εμείς προτιμήσαμε να μείνουμε στο σπίτι και είπαμε το πολύ-πολύ να πάμε να κάτσουμε μέσα στο Χίλτον.  Εντάξει, έπαθαν εκείνο το πράγμα με τον όλμο, αλλά ...ήταν ...ατύχημα. ... Μετά παίρνεις τηλέφωνα, παίρνεις τον έναν, τον άλλον, που θυμάσαι να δεις πώς είναι κτλ και ακούς... Τηλεφώνησαν τρεις-τέσσερις φορές από την [βρετανική] πρεσβεία για να έφευγα , αλλά για μένα ...δεν ήταν επιλογή...
ΝΧ: Θα έπαιρναν μόνο εσάς και όχι και τον σύζυγό σας, δηλαδή μόνο τους Άγγλους υπηκόους;
ΜΜ: Δεν θα [τον έπαιρναν].  Μόνο τα παιδιά.  ...[Τότε] δεν είχα παιδιά.  [Αν είχα], ...[παρ’ όλο που] τα παιδιά μου θα ήταν Κύπριοι [υπήκοοι θα τα] έπαιρναν μαζί μου.  ..Είχα [μια] αδελφή, μικρή, 18 χρονών, και έφυγε.  Δεν έφυγε μέσω των βάσεων, ...διότι μετά είχαν άλλα κριτήρια.  ...Ήταν πολλοί που έπρεπε να φύγουν και πήγε... D class, με πλοίο στην Αθήνα, έμεινε εκεί 4-5 μέρες και [χτυπάει το χέρι της στο τραπέζι] πήγε μετά [στην] Αγγλία με αεροπλάνο...  Μετά ...πέρασε χρόνος για να λειτουργήσει το αεροδρόμιο, αν δεν ήταν παραπάνω [και] από χρόνο, δεν θυμάμαι.  Ε, και με [την] πρώτη ευκαιρία τον Σεπτέμβρη, η Αλίκη έφυγε, διότι η μεγάλη ήταν ...επηρεασμένη από τις θηριωδίες ...των Τούρκων.  ...[Η οικογένεια] την ήθελαν να φύγει από την Κύπρο και ταλαιπωρήθηκε ...να βρει τρόπο... να φύγει.  ...Έφυγε όμως και μετά ακολούθησαν οι γονείς μου, πήγαν πίσω.
ΝΧ: Εσείς είσασταν στην Κύπρο και πριν το ’74;  Γνωρίζατε τα γεγονότα πριν το ’68;
ΜΜ: Ναι.  Ήρθαν τον Οκτώβρη του ...’68.  Το ’67 ήταν η αδελφή μου εδώ.  Ήρθε πρώτη και έγιναν στην Κοφίνου αυτά που είπαμε προηγουμένως.  Και ο πατέρας μου την ήθελε να έρθει πίσω και λέει ...να μην επιστρέψουμε εμείς στην Κύπρο.  ...[Η αδελφή μου] δεν δέχτηκε.  Αλλά ήταν πολύ εναντίον μας ...να έρθουμε πίσω, διότι ένιωθε... πως.. δεν είχε ασφάλεια ή να χτίσεις μέλλον.  Ε, ήρθαμε.  ...Έλεγαν δεν θα βρούμε δουλειές κτλ, αλλά βρήκαμε, και πάρα πολλές δουλειές.  Εκείνο τον καιρό ...δεν είχε πολύ κόσμο που ήξερε αγγλικά.
ΝΧ: Ακολούθησαν οι δύο φάσεις της εισβολής.  Μετά από πόσο χρονικό διάστημα αρχίσατε να νιώθετε περισσότερο ασφαλής ή ότι η κατάσταση γύρω σας βελτιώνεται;
ΜΜ: ...Δεν ένιωθα ασφάλεια, αλλά συνήθιζες στο να μην νιώθεις ασφάλεια.  ...[Όπως] η κουνιάδα μου, [από το] Καϊμακλί, που μετακόμισαν ...τα πράγματά τους μέσα στο σαλόνι μας, τα πήραν πίσω στο σπίτι τους ...τα Χριστούγεννα.  ...Εντωμεταξύ τον Σεπτέμβρη εγώ ανακάλυψα πως ήμουν έγκυος στον Πάρη.  Οπότε εκεί αλλάζει την όψη, αρχίζεις και κάνεις άλλα σχέδια.  ...Τα Χριστούγεννα ...εκείνου του χρόνου ο Σωκράτης έχασε την δουλειά του, διότι έκατσαν και μέτρησαν τις ζημιές τους κτλ.  Και ...άρχισε μια διαφορετική ζωή.  [Τον Σεπτέμβρη του ’74] πήγαν τα παιδιά σχολείο, υπήρχαν οι συνοικισμοί με τα αντίσκηνα, γέμιζαν ψείρες, κάτι παράξενο ...για την Κύπρο. ... Περνούσες από τους συνοικισμούς κι έβλεπες τα αντίσκηνα με Mercedes και BMW έξω.
ΝΧ: Υπήρχαν καταυλισμοί στην περιοχή σας;
ΜΜ: Όχι μέσα στην Λευκωσία.  Τώρα στο νου μου έρχεται... [ο δρόμος] που πάει Δευτερά[;], ...που πάει στις καλογριές, εκεί θυμάμαι χωράφια με αντίσκηνα [και] στον Στρόβολο...
ΝΧ: Πώς νιώθατε βλέποντας όλα αυτά;
ΜΜ: Μελαγχολούσες πολύ! ...Εντωμεταξύ ...ο πατέρας μου ...έφτασε στην Αγγλία και μας έλεγε συνέχεια να πάμε, αλλά δεν θέλαμε να φύγουμε και μείναμε.
ΝΧ: Μπορείτε να πείτε ότι μάθατε κάτι από όλα αυτά που συνέβησαν;  Προσπαθήσατε να το μεταδώσετε ίσως και στα παιδιά σας;
ΜΜ: Ναι, [ότι] ο φανατισμός δεν είναι καλό πράγμα.
ΝΧ: Υπήρχε φανατισμός;
ΜΜ: ...Ναι, υπήρχε φανατισμός.  Τον καιρό ...πριν την εισβολή που έβαζαν... βόμβες.  ...Είχε κι έναν υπουργό στην γειτονιά μας και έβαλαν ...βόμβα στο σπίτι του.  Υπήρχε φανατισμός...
ΝΧ: Ποιές πιστεύετε ότι ήταν οι αιτίες του φανατισμού που υπήρχε;
ΜΜ: ...[Υπήρχε] ο κόσμος που ήταν εναντίον ...του Μακαρίου.  Κι εκείνος ...ως ηγέτης ήταν φανατισμένος...  Σαν τώρα που ακούω ...[αυτά] που γίνονται στην Μέση Ανατολή και όταν δεν σε θέλουν, ‘κάνε πίσω, φύγε[!] [χτυπάει το χέρι της στο τραπέζι] γιατί θέλεις[;]... αγαπάς τον τόπο σου, γιατί τους αφήνεις να σκοτώνονται μεταξύ τους;  Φύγε, αφού δεν σε θέλουν’.  ...Έτσι ...το ένιωθα και τούτο... Εγώ ήμουν κι επηρεασμένη από την Αγγλία.  Πριν φύγω εργαζόμουν σε Έλληνες εφοπλιστές και θυμάμαι που οι Ελλαδίτες μιλούσαν ειρωνικά για τον Μακάριο.  Και παρ’ όλο που δεν πίστευα... κάπως επηρεαζόσουν... και ένιωθα πως δεν έπρεπε να ήταν εκεί αφού ήταν... ιερέας...  Νομίζω το κύριο πράγμα που έμαθα ή ένιωσα ήταν να μην είσαι φανατισμένος.
ΝΧ: Ευχαριστώ πάρα πολύ.