ORAL HISTORY ARCHIVE
Download here
Name (Ονοματεπώνυμο): Fittis Sofoklis / Φιττής Σοφοκλής
Sex (Φύλο): Male (Άνδρας)
Year of Birth (Έτος Γέννησης): Before (Πριν το) 1960
Place of Birth (Τόπος Γέννησης): Kyrenia (Κερύνεια)
Nationality (Ιθαγένεια): Cypriot (Κυπριακή)
Community (Κοινότητα): Greek-Cypriot (Ελληνοκυπριακή)
Occupation (Επάγγελμα): Public Employee (Δημόσιος Υπάλληλος)
Refugee (Πρόσφυγας): Yes (Ναι)
Language (Γλώσσα Καταγραφής): Greek (Ελληνική)
Related to Killed or Enclaved or Missing persons (Σχετίζεται με Σκοτωμένους ή Εγκλωβισμένους ή Αγνοούμενους): Yes (Ναι)
Serving the army in some capacity at the time (Υπηρετούσε στο στρατό με κάποια ιδιότητα κατά την περίοδο εκείνη): Yes (Ναι)
Lived in Refugee Camp (Έζησε σε Προσφυγικό Καταυλισμό): No (Όχι)
Ema Sofia Leitao: Ποιες είναι οι αναμνήσεις σας από τα γεγονότα που οδήγησαν στην εισβολή του 1974;
Σοφοκλής Φιτής: Ονομάζομαι Σοφοκλής Φιττής, οι συγγενείς και οι χωριανοί μου, ... με λένε και Σοφούλη. Γεννήθηκα το 1947, στη Λάπηθο της επαρχίας Κερύνειας. Η Λάπηθος είναι ...η μεγαλύτερη κωμόπολη της επαρχίας Κερύνειας, μεγαλύτερη σε πληθυσμό ...και από ...την πρωτεύουσα την Κερύνεια, που ήταν το κυριότερο διοικητικό κέντρο της επαρχίας μας. Μεγάλωσα στη Λάπηθο. Τελείωσα το δημοτικό και το ελληνικό γυμνάσιο Λαπήθου. Μετά το στρατό ...σπούδασα γεωπονία ...στη Θεσσαλονίκη και ...1η Μαΐου του 1973 διορίστηκα στο Τμήμα Αναδασμού του Υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος. Εργαζόμουν εκεί και πηγαινοερχόμουν στη Λάπηθο, όπως έκαναν και εκατοντάδες άλλοι που μετακινούντο είτε με ιδιωτικά αυτοκίνητα είτε με λεωφορεία. ...[Οι] γονείς μου, ο Γεώργιος... και η Γλυκερία Φιτή, είχαν αρκετή κτηματική περιουσία στη Λάπηθο και ασχολούντο κυρίως με περιβόλια λεμονιών, ελαιόδεντρων, σιτηρών και άλλων λαχανικών. Είχαμε [και] κάποια ζώα. ... Η περιοχή Λαπήθου, Καραβά, Βασίλειας, γενικά η βόρεια πλευρά της επαρχίας Κερύνειας, ήταν πολύ ευημερούσα, με πολλά εισοδήματα. ...Έζησα ...όλη την κατάσταση και τα προβλήματα της Κυπριακής Δημοκρατίας, που άρχισαν το 1963-64 ...με τις ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, ουσιαστικά με την στάση... που έκαναν οι Τούρκοι εναντίον της Κυπριακής Δημοκρατίας, εναντίον της νομιμότητας, και... τον διαχωρισμό και την πορεία [των] συνομιλιών για επίλυση του προβλήματος, από το 1964 μέχρι[!] το 1974. Έζησα επίσης ...όλη την εσωτερική αναταραχή, εξαιτίας της ένοπλης δράσης της παράνομης οργάνωσης ΕΟΚΑ Β’, που άρχισε περίπου το 1970 μέχρι το ’74. Το ’74 η Τουρκία λαμβάνοντας αφορμή από το πραξικόπημα εναντίον της νόμιμης κυβέρνησης του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, το οποίο έγινε στις 15 Ιουλίου του 1974, στις 20 Ιουλίου επιτέθηκε και έκανε εισβολή στο βόρειο μέρος της Κύπρου, πολύ κοντά στην κωμόπολή μου, την γειτονική κωμόπολη Καραβά, στο Πέντε Μίλι. ...Εκείνες τις μέρες του Ιουλίου ήμουν με άδεια από την δουλειά μου...
και βοηθούσα την οικογένειά μου στις γεωργικές της ασχολίες, στα παράλια της Λαπήθου, όπου είχαμε κτήματα και καλλιέργειες. Το πρωί της 20ης Ιουλίου, ... άρχισαν να κινούνται τα αεροπλάνα και να χτυπούν ορισμένους στόχους. Βγήκα πάνω σε ένα ...παραλιακό σπίτι που είχαμε στο κτήμα μας και είδα ότι στη θάλασσα, προς την πλευρά του Καραβά, δηλαδή 2-3 χιλιόμετρα από το σημείο εκείνο που στεκόμουν, είχε πάρα πολλά πολεμικά πλοία. ...[Επειδή] καταλάβαμε ότι λόγω της ανωμαλίας που προέκυψε από το πραξικόπημα θα γινόταν εισβολή, αντιληφθήκαμε αμέσως ότι η εισβολή έγινε. Άνοιξα το ραδιόφωνο... του αυτοκινήτου μου, είχα ένα Volkswagen τότε. ...Πρωί-πρωί άρχισε... η Εθνική Φρουρά να καλεί όσους ήταν στρατεύσιμοι, να πάνε να καταταγούν ...στα στρατόπεδα στα οποία θα έπρεπε να καταταγούν σύμφωνα με τα φύλλα πορείας που είχαμε και τις ετήσιες ...ασκήσεις που κάναμε. Άφησα τότε το αυτοκίνητό μου, με τα κλειδιά πάνω, κάτω από ένα δέντρο συκιάς, [και] είπα στους γονείς μου ότι θα πάω με τα πόδια στην αστυνομία της Λαπήθου μαζί με τον αδελφό μου, ο οποίος έτυχε να είναι κι αυτός με άδεια στα μέσα Ιουλίου, [ότι] θα πάμε να καταταγούμε, να φύγουμε για την Γλυκιώτισσα όπου ήταν ο χώρος που έπρεπε να παρουσιαστώ. Πήγαμε πάνω. Οι βομβαρδισμοί από τα πλοία χτυπούσαν ορισμένα σημεία μέσα στη Λάπηθο. Οι βομβαρδισμοί με τα πολυβόλα των πλοίων είναι από τα χειρότερα. Το αεροπλάνο μπορεί να το δεις, μπορεί να προφυλαχτείς δεξιά-αριστερά, από τα πλοία δεν μπορείς να προφυλαχτείς, δεν ξέρεις πού θα πάει. ...Πήγαμε στην αστυνομία, υπήρχε πανζουρλισμός, μας είπαν ότι οι πρώτοι που προσπάθησαν να περάσουν προς τον Καραβά ανεκόπησαν και τους είπαν ότι έχουν ήδη απο-βι-βα-στεί οι Τούρκοι... Ορισμένοι φαίνεται... [ότι] είχαν ήδη σκοτωθεί [κατά τις πρώτες] πρωινές ώρες... Από κάποια σημεία της ακτής είχαν φέρει και δυο νεκρούς, δυο γνωστούς μου..., οι οποίοι είχαν πάει [το] πρωί να επανδρώσουν τα φυλάκια ...στην αστυνομία της Λαπήθου. ...Στη συνέχεια σχηματίσαμε μια μικρή ομάδα, ανεβήκαμε σ’ ένα ψηλότερο σημείο της Λαπήθου και απ’ εκεί δίναμε πληροφορίες στην αστυνομία και[!] στη Λευκωσία για κάποιες κινήσεις των πλοίων ή κάποιους βομβαρδισμούς που έγιναν από τα αεροπλάνα [προς] ...το βουνό, εκεί που υπήρχαν τα πυροβόλα βαρέως ...[τύπου]. Στη συνέχεια, μετά από δυο-τρεις ημέρες, πήγαμε και καταταγήκαμε στους Μύλους του Καραβά. Σχηματίσαμε λόχους και πλέον ακολουθήσαμε μία πορεία όπου φυλάγαμε πρώτη ή δεύτερη γραμμή στον Καραβά. Μετά μας πήραν στον Άγιο Ερμόλαο, μετά σ’ ένα άλλο σημείο, πάνω στο βουνό ξανά. [Αυτό διήρκησε] για δεκατρείς ημέρες μέχρι που άρχισε η δεύτερη εισβολή. Έκανα πολλές μέρες μεταξύ του Κυπαρισσόβουνου, που είναι το ψηλότερο σημείο του Πενταδακτύλου με υψόμετρο 1024 [μέτρα] και της επόμενης οροσειράς του Κόρνου, που είναι πάνω από την Βασίλεια. Εκεί κάναμε ...γύρω στις δεκαπέντε μέρες και θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι επειδή είμαστε προχωρημένο σημείο, γύρω στις 31 Ιουλίου μας είπαν [ότι] ‘όταν θα περάσει το ελικόπτερο που θα κάνει χαρτογράφηση της περιοχής να σηκωθείτε πάνω να σας δουν, ότι εδώ είναι μέρος το οποίο κατέχουμε εμείς και όχι οι Τούρκοι’. Σηκωθήκαμε πάνω. Μέσα στο ελικόπτερο, όπως μας είπαν και όπως το διαπιστώσαμε εκ των υστέρων, υπήρχε Έλληνας αξιωματικός, Τούρκος αξιωματικός, Άγγλος αξιωματικός και του ΟΗΕ. Επειδή υπήρχε η εντύπωση των Τούρκων αξιωματικών ότι η Λάπηθος και ο Καραβάς είχαν ήδη καταληφθεί από τα τουρκικά στρατεύματα, ενώ δεν ήταν αλήθεια, βλέπαμε κάτω [ότι] ήταν ελεύθερη περιοχή, στις 6 Αυγούστου διέταξαν μία ολομέτωπη επίθεση και από την θάλασσα και από το βουνό ...[στο οποίο] είχαν ήδη ανέβει οι Τούρκοι από την πρώτη εισβολή στις 20, 21, 22 [Ιουλίου] και στη συνέχεια προχωρούσαν σιγά-σιγά. [Αυτά μπορείτε] να τα δείτε και σ’ έναν χάρτη που θα σας δώσω..., με ιστορικά στοιχεία κτλ, πώς έγιναν οι γραμμές Αττίλα. ... Κατέλαβαν, λοιπόν, τη Λάπηθο και τον Καραβά. ... Όμως εκεί πάνω που είμασταν εμείς δεν ήρθαν..., [αλλά] κάτω, κατέλαβαν την περιοχή. Σε κάποια φάση, επειδή εκεί κοντά υπήρχε ένας χωματόδρομος πάνω στο βουνό, ο οποίος ήταν να-ρκο-θετημένος, προσπάθησαν αργά την νύχτα, να περάσει μια ομάδα από τούρκικα τανκς για να μας υπερφαλαγγίσουν. Έπεσαν μέσα στα ναρκοπέδια και εκεί άρχισε μία μικρή μάχη, διάρκειας καμιάς ώρας, και αυτοί [οι Τούρκοι] επέστρεψαν πίσω. Ήθελαν να μας υπερφαλαγγίσουν για να καταλάβουν την περιοχή. Στις 13, 14 Αυγούστου του 1974, άρχισε η δεύτερη εισβολή, ο Αττίλας 2. ...[Τότε] αναγκαστήκαμε να υποχωρήσουμε και να φύγουμε, διότι είχαμε ήδη περικυκλωθεί και πήγαμε ...από το Διόριος ...[στη] Μόρφου και από τη Μόρφου πήγαμε πάνω. Και στις 13, 14, 15 [Αυγούστου], στη δεύτερη εισβολή, η περιοχή κατελήφθηκε, [δηλαδή] η υπόλοιπη Κύπρος, όπως την βλέπετε... [στο χάρτη]. Στη συνέχεια, εγώ έμεινα ... στην περιοχή... κάτω από τον Καλοπαναγιώτη, όπου μας πήραν τα στρατεύματα. Έμεινα εκεί για περίπου είκοσι μέρες, μέχρι που ακούσαμε από το ραδιόφωνο ότι καλούνται οι δημόσιοι υπάληλλοι να επιστρέψουν στις δουλειές τους. Πήγα, λοιπόν, [και] ρωτώντας βρήκα τους γονείς μου, οι οποίοι ήταν [πλέον] πρόσφυγες. Είχαν φύγει από τη Λάπηθο, με την αδελφή μου ετοιμόγεννη, η οποία γέννησε στη Μόρφου. Πήγα στη Μόρφου για λίγες μέρες, με το τρακτέρ. Μόνο το τρακτέρ πήρα, κάποια ρούχα που είχα κάτω στο αγροτικό μας και ευτυχώς που πήραν και τους τίτλους των χωραφιών μας, της περιουσίας μας... Πήγαν εκεί και μετά τους πήραν όλους και πήγαν ...στη Γαλάτα, κοντά στην Κακοπετριά. Εκεί τους βρήκα. Η μάνα μου έκλαιγε όλες τις μέρες διότι δεν ήξερε πού ήμουν εγώ και ο αδελφός μου, που είμασταν μαζί. Όταν μας είδαν χάρηκαν πάρα πολύ. ... Ο αδελφός μου έμεινε για λίγες μέρες εκεί, εγώ όμως κατέβηκα διότι είχα εντολή να επιστρέψω στη δουλειά μου. Όταν κατέβηκα κάτω ήμουν μόνο[!] με τα στρατιωτικά ρούχα, δεν είχα καθόλου[!] λεφτά πάνω μου, ήμουν με τα γένια, κρατούσα ...στο πλευρό ένα παγούρι νερό..., τίποτε άλλο, ούτε ρούχα ούτε τίποτα. Τι[!] έκανα; Πήγα στο γραφείο μου, ...[στην] οδό Προδρόμου, εκεί είναι ακόμα το γραφείο του Τμήματος Αναδασμού, και ευτυχώς[!] με περίμενε μία επιταγή που ήταν ο μισθός μου ...του Ιουλίου. Πήρα λοιπόν τον μισθό, δεν ήξερα πού να πάω. ... Για δυο-τρεις μέρες, επειδή είχα κλειδί του γραφείου, πήγαινα στο γραφείο και κοιμόμουν. Ύστερα βρήκα κάποια ξαδέλφη μου, η οποία, επειδή ήταν δασκάλα, φρόντισε και ενοικίασε σπίτι, λίγες μέρες πριν την [εισβολή] ...και έμεινα εκεί για κανά δυο μήνες. Αγόρασα ρούχα, θυμάμαι από το Woolworth, ένα-δυο παντελόνια, ένας συνάδελφός μου ψηλός σαν εμένα μου έφερε λίγα πουκάμισα, ...ένα παντελόνι και έτσι σιγά-σιγά άρχισα να... βρίσκω ρούχα, ν’ αγοράζω κτλ. Δύσκολες, πολύ δύσκολες ήταν οι καταστάσεις που ζήσαμε οι πρόσφυγες μετά την εισβολή. Οι γονείς μου στη Γαλάτα έμεναν σχεδόν σε μια αποθήκη, κάτω από το σπίτι του ιδιοκτήτη. Ο πατέρας μου, εργατικός άνθρωπος... ήταν πολύ πληγωμένος, και για να μην κάθεται αδρανής, πήγαινε και δούλευε στα χωράφια, στους Γαλατίτες... δωρεάν, είτε καθάριζε τους όχθους, είτε σκάλιζε είτε... [οτιδήποτε άλλο]. Η αδελφή μου πήγε πίσω για σπουδές στην Ελλάδα. [Η] μικρή μου αδελφή έκανε την πρώτη τάξη του γυμνασίου στην Ελλάδα. ...Την έστειλε το υπουργείο, όπως ...και πολλά άλλα παιδιά. Εγώ, όπως σας είπα, κατέβηκα στη Λευκωσία. Δεν έμεινα...στη Γαλάτα διότι δεν υπήρχε ...[χώρος]. ...[Με] ...τους ανθρώπους ...που τους φιλοξένησαν [τους γονείς μας], διατηρήσαμε μια επαφή διότι εκτιμήσαμε αυτή την φιλοξενία. ...Στη συνέχεια εγώ φρόντισα να νοικιάσω ένα διαμέρισμα, στην οδό Ηρώων 6, είναι ο δρόμος των φυλακών, ...τους κατέβασα όλους κάτω, και μέναμε όλοι μαζί. Πέντε [άτομα] και η παντρεμένη αδελφή μου με το μωρό. ...Στη συνέχεια [έπρεπε] ο πατέρας [μου να βρει] δουλειά. Bρήκαμε κάποιον που... [καλλιεργούσε] λαχανικά στη Λακατάμεια, ...ο οποίος ...εργοδότησε τον πατέρα μου, με μεροκάματο 2 λίρες την ημέρα, και τη μητέρα μου [με] 1 ...και εργάστηκαν εκεί. Μετά από περίπου ένα χρόνο, άρχισε η διανομή της τουρκοκυπριακής γης, η οποία είχε εγκαταλειφθεί από τους Τούρκους ...[που] έφυγαν, και τους έκανα αίτηση και τους έδωσαν τουρκοκυπριακή γη στην Περιστερώνα. Λίγη γη, αλλά ήταν μία βάση. Στη συνέχεια χώρισαν οικόπεδα. Κάναμε αίτηση, τους έδωσαν ένα οικόπεδο, το οποίο δυστυχώς τυγχάνει να είναι σε τουρκοκυπριακή γη, πήραν [και] μια μικρή βοήθεια. [Ο πατέρας μου] είχε και κάποια λεφτά στην Συνεργατική, τα οποία τους [τα] έδιναν σιγά-σιγά. ...[Πέρασαν] χρόνια [μέχρι] να τους δώσουν τις καταθέσεις τους. Έχτισαν ένα προσφυγικό σπίτι και έμεναν εκεί μέχρι που πέθανε ο πατέρας μου και τώρα είναι η μητέρα μου ηλικιωμένη. ...Εργάστηκαν για πάρα πολλά χρόνια, τόσο στην τουρκοκυπριακή γη, όσο και σε άλλα που ενοικίαζαν και επειδή [ο πατέρας μου] ήταν πολύ εργατικός δημιούργησε κάποιο καλό εισόδημα από την γεωργία. Οι Λαπηθιώτες ...γεωργοί που πήγαν στην Περιστερώνα ή όπου αλλού πήγαν ...επέδειξαν πολύ[!] εργατικότητα, πρόκοψαν με λίγα λόγια. Προσωπικά, έμεινα στη Λευκωσία, στο σπίτι εκείνο, μέχρι που αρραβωνιάστηκα το 1976 μια κοπέλλα από τον Άγιο Ανδρέα, που είχε [δικό της] σπίτι, και μετακόμισα ...[εκεί]. Ο αδελφός μου ακολούθησε την οικογένεια στην Περιστερώνα, η αδελφή μου μετά τις σπουδές της αρραβωνιάστηκε και έχτισε στη Λακατάμεια. Η μικρή [αδελφή μου] μεγάλωσε, τέλειωσε ...την εκπαίδευση στο γυμνάσιο, πήγε να σπουδάσει, γνωρίστηκε στην Γαλλία μ’ έναν Ελλαδίτη από τα Τρίκαλα, τους παντρέψαμε [και] έμενε στα Τρίκαλα. Δυστυχώς όμως ...η Ελπίδα μας, η μικρότερη, την χτύπησε κατά πλάκας σκλήρυνση και μετά από 18 χρόνια αγώνα με αυτή την αρρώστεια πέθανε πέρσι στα Τρίκαλα. ...Η άλλη αδελφή μου πήρε και αυτή αυτοστέγαση στην Περιστερώνα και απέκτησε τέσσερα παιδιά. Με λίγα λόγια η βάση της οικογένειάς μας είναι στην Περιστερώνα. Δύο αδέλφια μου ...παντρεύτηκαν εκεί, έχτισαν σπίτια, και η μάνα μου είναι τώρα μόνη της στο προσφυγικό σπίτι., ...[και] πηγαίνουμε τακτικά [και] την βλέπουμε. Εγώ μένω στη Λευκωσία. Ασχολήθηκα από τις πρώτες[!] μέρες με το θέμα μας, με το πρόβλημά μας. Πήγαινα στις αντικατοχικές συγκεντρώσεις... Είμαι από ...αυτούς που λέω [ότι] ‘άκουσα τον Γλαύκο Κληρίδη στην «Αργώ»[!] να μιλάει ...στα μέσα του Οκτώβρη [λέγοντας] ότι ...‘μάλλον πάμε προς την λύση [της] περιφερειακής ομοσπονδίας’. Έγιναν συγκεντρώσεις και είμαι από τους πρώτους που οργάνωσα μια ομάδα στην ΠΑ.ΣΥ.Δ.Υ. και πηγαίναμε με τα πλακάτ, πριν[!] ακόμα ιδρυθεί η «Αδούλωτη Κερύνεια», και λέγαμε ότι θέλουμε την Κερύνεια, να επιστρέψουμε στην Κερύνεια. Έχω και φωτογραφίες. Είμαι από τους ιδρυτές του σωματείου «Αδούλωτη Κερύνεια» που ιδρύθηκε στις 3 του Δεκέμβρη του ’74. ...Από τότε ασχολήθηκα με τα προσφυγικά, μπήκα στην Παγκύπρια Επιτροπή Προσφύγων, ...έκανα πολλές προσπάθειες για την οργάνωση των προσφύγων, για τα προσφυγικά προβλήματα, το ’76 εντάχθηκα ...στο Δημοκρατικό Κόμμα και έκτοτε ανήκω εκεί. Επίσης, διετέλεσα πρόεδρος του προσφυγικού σωματείου «Η Λάπηθος» για 12 χρόνια, από το ...’91 μέχρι το 2001, ...[οπότε] εκλέγηκα ...βουλευτής της Επαρχίας Κερύνειας και άφησα τη ...[θέση] μου ως πρόεδρος. Όλα αυτά τα χρόνια, ο αγώνας των προσφύγων ήταν για να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Δεν θεωρούμε ...ότι αυτή την αδικία που έγινε πρέπει να την πληρώσουν οι πρόσφυγες που έτυχε να εκτοπιστούν. Μια πλούσια επαρχία, με πολιτισμό, με ιστορία, με παράδοση δεν θα πρέπει να την πληρώσει.
ESL: Πώς βλέπετε τώρα την κατάσταση; Πώς πιστεύετε ότι πρέπει να προχωρήσουμε;
ΣΦ: Μπορώ να πω ότι τόσα χρόνια μετά την εισβολή, 36, 37 χρόνια, η κατάσταση όσον αφορά το κυπριακό πρόβλημα είναι στάσιμη. Φαίνεται ότι η Τουρκία δεν είναι διατεθειμένη να φύγει από την Κύπρο, παρά τις συνεχείς υποχωρήσεις μας για να βρούμε μια λύση, με βάση κάποιες αρχές κτλ. Μας το λένε ευθέως ότι εμείς θα μείνουμε στην Κύπρο, τα στρατεύματά μας δεν θα φύγουν. Και ενώ η δική μας ...πλευρά έχει δεχτεί να γίνει η Κύπρος διζωνική ομοσπονδία..., αλλιώς την ερμηνεύουν οι Τούρκοι, αλλιώς την ερμηνεύουμε εμείς... Έχουν γίνει προτάσεις, ...[υπάρχουν οι] κατευθυντήριες γραμμές Μακαρίου-Ντενκτάς, Κυπριανού-Ντενκτάς, υπάρχουν ψηφίσματα του ΟΗΕ... δεν[!] προχώρησε τίποτα. [Πιστεύω] ότι η Τουρκία ...χρησιμοποιεί το κυπριακό πρόβλημα για τους δικούς της σκοπούς. Είναι ξεκάθαρο. ...Ο Νταβούτογλου, ο υπουργός εξωτερικών, έγραψε βιβλίο και λέει: και ένας Τούρκος να μην υπήρχε στην Κύπρο, εμείς [θα] έπρεπε να τον... βρούμε, να τον βρούμε, να τον στείλουμε για να δημιουργεί βάση [και] να έχει η Τουρκία προσχήματα να βάλει το πόδι της στην Κύπρο και να μείνει. Η παρούσα κυβέρνηση, ο παρών πρόεδρος έκανε τέτοιες[!] υποχωρήσεις που κανένας άλλος δεν ...έκανε. Δέχτηκε [την] εκ περιτροπής προεδρεία, Έλληνας-Τούρκος πρόεδρος, Τούρκος πρόεδρος, δέχτηκε ...[την] σταθμισμένη ψήφο ώστε να εξισορροπείται η ψήφος των Ελλήνων με [αυτή] των Τούρκων, δέχτηκε [τη] διζωνική ομοσπονδία και έκανε προτάσεις για το περιουσιακό... Και από το Σχέδιο Ανάν, το οποίο απορρίφθηκε από τον κυπριακό λαό, αλλά και από άλλα σχέδια φαίνεται ότι τουλάχιστον 28% εώς και 29% [του εδάφους της Κύπρου] θα υπαχθεί ...υπό τουρκοκυπριακή διοίκηση με την τελική λύση. Επομένως, το 7% είναι μέρος του 29% και σημαίνει ότι άλλο[!] 21% ή 22% της Κύπρου θα υπαχθεί υπό τουρκοκυπριακή διοίκηση. Οι πρόσφυγες θέλουν να κατοχυρωθούν τα δικαιώματά τους. Μετά το 1974, από την 1η Απριλίου είμαστε μέρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι κατοχυρωμένα. Το ευρωπαϊκό κεκτημένο, το acquis communautaire, κατοχυρώνει[!] τα πάντα[!], και τη διακίνηση και την εγκατάσταση και την εργασία και τη θρησκευτική ελευθερία και την περιουσία. Εμείς[!], σαν Ευρωπαίοι που μπήκαμε στην Ευρώπη ...ελπίζαμε[!] ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση θα μας βοηθήσει και θα είναι κα-τα-λύ-της στο να βρεθεί η λύση του Κυπριακού. Μέχρι στιγμής δεν μας βοήθησε. Απλώς... επικαλούμαστε το ευρωπαϊκό κεκτημένο για να λέμε τις απαιτήσεις μας. Εμείς ζητούμε με τη λύση να επι-τρα-πεί η εγκατάσταση των προσφύγων, όσων θέλουν να επιστρέψουν, και να κατοχυρωθεί η περιουσία τους. Ο καθένας να πάρει το σπίτι και την περιουσία του και να τα κάνει ό,τι θέλει. Θέλει να τα ανταλλάξει με κάποιον Τούρκο[;], θέλει να τα ενοικιάσει σε κάποιον Τούρκο[;], θέλει να πάει να μείνει και.... σιγά-σιγά να επανεγκατασταθεί ο προσφυγικός κόσμος στα χωριά, ...και σιγά-σιγά να δημιουργηθεί σχολείο, εκκλησία, καφενείο, να ξαναδημιουργηθούν οι κοινότητές μας... Εμείς δεν[!] δεχόμαστε ότι αυτές ...οι χιλιάδες των εποίκων πρέπει να μείνουν..., διότι είναι ξένο σώμα προς την Κύπρο. Και δεν δεχόμαστε γιατί υποψιαζόμαστε ότι αυτοί, όχι υποψιαζόμαστε, είναι ηλίου φαεινότερον, ότι τα σπίτια που θα πάρουν από τους πρόσφυγες, θα τα δώσουν στους έποικους και στους Τουρκοκύπριους. Αυτό δεν μπορεί να γίνει. ...Αν θέλουμε η Κύπρος να ειρηνεύσει, πρέπει να κατοχυρωθούν τα δικαιώματα των προσφύγων. Ασφαλώς και των Τουρκοκυπρίων, οι οποίοι έφυγαν από τα σπίτια τους από το νότιο μέρος της Κύπρου και είτε με τη βία είτε εθελοντικά πήγαν έποικοι. Αλλιώς δεν βλέπω λύση, [δεδομένης] και ...της πολιτικής που έχει η Τουρκία, ότι θέλει να ριζώσει για αιώνες στην Κύπρο. Διότι είμαστε κοντά της και δεν θέλει να έρθει η Ελλάδα[!] στην Κύπρο. Η Τουρκία δεν ξεχνάει ότι... πρώτον η Κύπρος ήταν μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας [και] δεύτερον ότι οι Έλληνες της Κύπρου ζητούσαν να γίνει ένωση[!] με την Ελλάδα. Ενώ αυτό το θέμα έχει λήξει, εν τούτοις σου λέει ‘εμείς θέλουμε να έχουμε μέρος της Κύπρου, να έχουμε στρατεύματα’. Είμαστε [η Κύπρος] κοντά ...στο μα-λα-κό υπο-γάστριο της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Κύπρος πάντοτε θεωρείτο σταυροδρόμι των Σταυροφόρων, των πολιτισμών, των εκστρατειών, των συμφερόντων και ούτω καθ’ εξής. Έτσι λοιπόν, εμείς θα συνεχίσουμε την προσπάθεια μας, τον αγώνα μας μέχρι ...[όπου] πάει, μέχρι που να μας επιβάλλουν[!] ή να μας βρουν[!] σωστή λύση.
ESL: Θα μπορούσατε να μας μιλήσετε για τις φωτογραφίες που έχετε στο γραφείο σας;
ΣΦ: ...Βέβαια. Ο πατριωτικός λαός της Κερύνειας, με πρωτοβουλία της Μητρόπολης Κερύνειας, έκανε εράνους ...από το ...1926 μέχρι το 1928 και αγόρασε ένα αεροπλάνο, ...[το οποίο ονόμασαν] Κερύνεια, και το έστειλε δώρο στην Ελλάδα το 1928. ...Και πίσω από αυτή [τη φωτογραφία] γράφει τους εράνους και τις εισφορές των εκκλησιών, των κοινοτήτων, όλης της Επαρχίας Κερύνειας... Αυτό ...είναι ένα ψήφισμα των κοινοτήτων των κωμοπόλεων Καραβά-Λαπήθου κατά του εποικισμού των Εβραίων, που δημοσιεύτηκε στη Φωνή της Κύπρου το 1904. ... Φαίνεται [πως] τότε υπήρχε μια πολιτική να έρχονται Εβραίοι από όλα τα μέρη του κόσμου [και] να εγκαθίστανται στην Κύπρο. ...Ο κυπριακός λαός, τότε, φοβόταν. Ήταν τα πρώτα χρόνια της κατοχής ...των Άγγλων. Οι Άγγλοι ήρθαν στην Κύπρο το 1878, [δηλαδή] ...26 χρόνια. ...Φαίνεται [ότι] οι Άγγλοι τους ενθάρρυναν να έρχονται στην Κύπρο, δεν ξέρω για ποιο λόγο, και υπάρχει ένα ψήφισμα ...[των κοινοτήτων] Λαπήθου-Καραβά εναντίον του εποικισμού[!], α-ποι-κι-σμού[!] των Εβραίων στην Κύπρο. ... Αυτός [ο πίνακας] είναι ζωγραφική κάποιου Κερυνειώτη, [ο οποίος απεικονίζει] έναν ψαρά... Αυτό είναι λαπηθιώτικο κέντημα, με ...βελόνι. ... Η λαϊκή τέχνη ανθούσε στη Λάπηθο... και η Λάπηθος ήταν ένα απέραντο εργαστήριο. Υπήρχαν κωμοδρομιά, υπήρχαν εργαστήρια ξυλόγλυπτων, υπήρχε αγγειοπλαστική, όλες οι γυναίκες έκαναν τα κεντήματα και ...έβγαζαν [κάποιο] εισόδημα, [υπήρχαν] σιδηρουργεία. ... Στη Λάπηθο, ...είχαμε 18 αλευρόμυλους που ... κινούντο με το νερό του Κεφαλοβρύσου. ... Αυτός είναι ένας παλιός χάρτης που δείχνει ...ότι η Λάπηθος ήταν μία από τις τέσσερις επαρχίες [στις οποίες] χωρίζονταν η Κύπρος επί Βυζαντινών [και] Φράγκων. Ήταν η Λαπηθεία, η Αμαθουσία, η Παφία και η Σαλαμίναι. Η Λαπηθεία ξεκινούσε από τη Μόρφου και πήγαινε μέχρι την Καρπασσία... Η Λάπηθος ...ιδρύθηκε το 1250 π.Χ. από τον Πράξανδρο, ο οποίος ήρθε μετά τους στρατιωτικούς πόλεμους και τότε ήρθαν κι άλλοι βασιλείς, μετά τον Τρωικό Πόλεμο και ίδρυσαν ...τα δέκα βασίλεια της Αρχαίας Κύπρου. Ο Κινύρας στην Πάφο, ο Τεύκρος στην Σαλαμίνα και ούτω καθ’ εξής. ...Αυτή είναι η πρωταθλήτρια ομάδα καλαθόσφαιρας, η ΠΑΕΕΚ... Κερύνειας. ...Είναι ημερολόγιο το οποίο έβγαλε τελευταίως η ΠΑΕΕΚ, ...[η οποία] ήταν πρωταθλήτρια Κύπρου για 3-4 χρόνια πριν από την εισβολή. ...Και αυτά είναι ημερολόγια της ΠΑΕΕΚ με αγώνες ...στο Στάδιο Γ. Σ. [Γυμναστικός Σύλλογος] Πράξανδρος της Κερύνειας και ούτω καθ’ εξής...
ESL: Κύριε Φιτή, γνωρίζετε περιστατικά που αφορούν βαναυσότητες εις βάρος προσφύγων, εγκλωβισμένων ή ακόμα και στρατιωτών κατά τη διάρκεια της εισβολής;
ΣΦ: ...[Γνωρίζω μία] συγχωριανή [μου], ...την οποία βίασαν οι Τούρκοι στρατιώτες... Η γιαγιά μου έμεινε εγκλωβισμένη. Ήταν τραυματισμένη, λόγω γήρατος [είχε] κάποια προβλήματα. Την μετακίνησαν από ένα σπίτι, [καθώς] συγκέντρωσαν τους εγκλωβισμένους σε μια γειτονιά, και λόγω έλλειψης φαρμάκων ...[και] περιποίησης πέθανε μετά από ένα μήνα. Ο παππούς μου, όπως και εξήντα άλλοι γέροντες στην Λάπηθο, σκοτώθηκε από τους Τούρκους σε ηλικία 93 χρονών. Η Λάπηθος έχει περίπου 90-100 νεκρούς και αγνοούμενους. [Υπάρχει] ...βιβλίο με φωτογραφίες και στοιχεία [τους]. Οι 60 περίπου είναι γέροντες, τους οποίους σκότωσαν στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις, κατά την κατάληψη της Λαπήθου στις 6 και 7 Αυγούστου του ’74. Οι σαράντα περίπου... ήταν στρατιώτες, έφεδροι, οι οποίοι πήγαν στις διάφορες μάχες, σε διάφορα σημεία της Κύπρου. Υπάρχουν πολλά περιστατικά, γραφτήκαν ολόκληρα βιβλία πάνω σ’ αυτά τα θέματα. Κακουχίες, τραυματισμοί, θάνατοι, ομαδικοί τάφοι, [τους] σκότωναν και τους έθαβαν. Λεγόταν ότι σε δικό μας παραλιακό κτήμα στη Λάπηθο, υπάρχει ομαδικός τάφος με πάρα πολλούς [νεκρούς]. Μετά τις 6 Αυγούστου [του 1974] ...έβλεπα ...ότι ...κοντά στα κτήματα πηγαινοέρχονταν αυτοκίνητα. Ήμουν επάνω στο βουνό [και] τα έβλεπα με κυάλια... Και έλεγα ‘μα τι κάνουν[;], είναι γραμμή που τέλειωσαν εκεί[;]’ και μετά από χρόνια μας είπαν ότι υπήρχε ομαδικός τάφος και κουβαλούσαν με τ’ αυτοκίνητα [τους] νεκρούς και τους έθαβαν. Ο τάφος εκείνος ακόμα ν’ ανοίξει. ...Λέγεται ότι είναι μέσα και ο θείος του Νίκου του Βιολάρη. Πήγα και είδα αυτό το σημείο. ...Χαρακτηριστικό ...της ευημερίας των κατοίκων, το είπα και σε ομιλίες μου στη Βουλή..., [αφορά] τα έσοδα ...από τη λεμονοκαλλιέργεια, [τα οποία] ήταν τόσο καλά πριν την εισβολή, ώστε ένας [αγρότης]... μπορούσε με το εισόδημα μιας χρονιάς να αγοράσει το καλύτερο Mercedes. ... Το εισόδημα κάποιου από δέκα σκάλες λεμονιές ήταν 3.000 λίρες. Για να βγάλει ...3.000 [λίρες] από τα πορτοκάλια [έπρεπε να] είχαν δεκαπέντε, είκοσι σκάλες. Αγόραζαν, λοιπόν, το καλύτερο Mercedes το οποίο κόστιζε τότε 2.500 λίρες. Με το εισόδημα δύο, τριών, τεσσάρων χρόνων έχτιζαν το καλύτερο σπίτι. Τώρα, μετά την ένταξή μας, ... τα λεμόνια ...δεν πουλιούνται [και] οι περισσότεροι βγάζουν τις λεμονιές. Θέλω να πω ότι τόση ήταν ...η ευημερία των κατοίκων και όχι μόνο από τα λεμόνια, υπήρχαν τόσες καλλιέργειες. Η γη ήταν ακριβή γιατί την πουλούσαν για τουριστικούς σκοπούς ή για οικόπεδα για σπίτια κτλ, υπήρχαν οι λαϊκές τέχνες, κάθε οικογένεια είχε και ένα-δύο [άτομα, τα οποία εργάζονταν] ...είτε στην κυβέρνηση είτε στις εταιρείες κτλ. Όλα αυτά χάθηκαν και οι πρόσφυγες άρχισαν από το μηδέν. Το κράτος μας στήριξε, αλλά ...δεν νομίζω να ήταν σε ...[τέτοιο] βαθμό ώστε οι πρόσφυγες να νιώθουν ότι είναι δικαιωμένοι. Δηλαδή, ενώ [η αξία] της γης της Ελεύθερης Κύπρου αυξήθηκε και τα οικόπεδα πουλιούνται 300.000, 400.000, 500.000 ευρώ το καθένα, οι πρόσφυγες είναι αναγκασμένοι ν’ αγοράσουν οικόπεδα, την στιγμή που τα δικά τους είναι κατεχόμενα. Το κράτος ...τους δίνει μία μικρή βοήθεια για να χτίσουν ή σε όσους δεν μπορούν να τους δώσει σπίτι σε συνοικισμό και αυτό καθυστερεί και πέντε, και έξι, και επτά χρόνια. Είμαι πολύ απογοητευμένος από την όλη οικονομική στήριξη των προσφύγων. Θα μπορούσαν να βρεθούν άλλοι τρόποι, ώστε να υπάρχει ίση κατανομή των βαρών. Και ...ίση κατανομή των βαρών σημαίνει ότι το βάρος της εισβολής και των προβλημάτων έπρεπε να επιμεριστεί σε όλο τον πληθυσμό, αλλά φαίνεται ότι μόνο οι πρόσφυγες την έπαθαν και υπάρχει μία παροιμία που λέει, ‘ο λαμπρός τζι που έννα ππέσει κρούζει’.
Ερευνητής: Κύριε Φιτή, υπήρχε μία πρόταση, παλαιότερα, για αγορά συντελεστή δόμησης από τα Κατεχόμενα.
ΣΦ: Η πρόταση αυτή έγινε ...στο προεκλογικό πρόγραμμα του Τάσσου Παπαδόπουλου. Δυστυχώς έχασα, δεν κέρδισα. ...Μετά τις εκλογές το υιοθέτησαν και το ΔΗΚΟ και το ΕΥΡΩΚΟ και η ΕΔΕΚ, που στήριξαν τον Τάσσο... Ήρθε και ο Συναγερμός, ...το στήριξαν και οι Οικολόγοι. Έκανα τον συντονιστή των πέντε κομμάτων και πήγαμε στην Ένωση Κοινοτήτων, στην Ένωση των Εκτοπισμένων Δήμων, στο ΕΤΕΚ, το βάλαμε στη Βουλή, πήγαμε απ’ εδώ απ’ εκεί, δυστυχώς το ΑΚΕΛ και η κυβέρνηση δεν το δέχονταν... Πιστεύουν ότι θα γίνει ...εκμετάλλευση των προσφύγων με το να πουλούν. ...Η μεταφορά συντελεστή [σημαίνει ότι] ...ο κάθε ένας που έχει [περιουσία σε] κατεχόμενη περιοχή, ...θα υπολογιστεί η τρέχουσα αξία της... σύμφωνα με το Κτηματολόγιο, ...και μέρος ...της αξίας ... θα μπορεί να την μεταφέρει... [στις Ελεύθερες Περιοχές] και να ...την πουλήσει ή να την χρησιμοποήσει... Και να φροντίσουν εκεί που δίνουν δωρεάν επέκταση ζωνών..., αυτοί που την παίρνουν δωρεάν [για να] ...χτίσουν, ν’ αγοράζουν συντελεστές από τους πρόσφυγες. Κι έτσι θ’ αποκτήσει αξία η περιουσία μας στα Κατεχόμενα, θα ενδιαφέρονται όλοι ...γι’ αυτή την περιουσία και δεν θα πηγαίνουν να την παρουσιάζουν, και να κάνουν αίτηση για να πουληθεί στις επιτροπές των Κατεχόμενων, της Τουρκίας και ...ουσιαστικά να την πουλούν... [και να] χάνουν την γη τους [πουλώντας την] ...[στο] 10% [της] αξίας [της].
ESL: Σας ευχαριστώ.