ORAL HISTORY ARCHIVE

Name (Ονοματεπώνυμο): Spyrou Stella / Σπύρου Στέλλα
Sex (Φύλο): Female (Γυναίκα)
Year of Birth (Έτος Γέννησης): Before (Πριν το) 1960
Place of Birth (Τόπος Γέννησης): Kerynia (Κερύνεια)
Nationality (Ιθαγένεια): Cypriot (Κυπριακή)
Community (Κοινότητα): Greek-Cypriot (Ελληνοκυπριακή)
Occupation (Επάγγελμα): Retired (Συνταξιούχος)
Refugee (Πρόσφυγας): Yes (Ναι)
Language (Γλώσσα Καταγραφής): Greek (Ελληνική)
Related to Killed or Enclaved or Missing persons (Σχετίζεται με Σκοτωμένους ή Εγκλωβισμένους ή Αγνοούμενους): Yes (Ναι)
Serving the army in some capacity at the time (Υπηρετούσε στο στρατό με κάποια ιδιότητα κατά την περίοδο εκείνη): No (Όχι)
Lived in Refugee Camp (Έζησε σε Προσφυγικό Καταυλισμό): No (Όχι)

Νικολέττα Χριστοδούλου: Τι σας φέρνει στο μυαλό το 1974;  Θα ήθελα να μου πείτε πληροφορίες, εμπειρίες και ιστορίες που ξέρετε από τα γεγονότα του 1974 ή, αν θέλετε, μπορείτε να αναφερθείτε στην περίοδο από το 1960 ως το 1974. 
Στέλλα Σπύρου: Το  ’74 που μας σημάδεψε..., που μας σφράγισε σαν ανθρώπους και σαν Κερυνειώτες και ...ακόμα[!] μας τυραννεί.  ... Το λέω, και το γράφω ότι από τότε δεν έχω βρει γαλήνια σκέψη ούτε [για] μια στιγμή.  Θέλοντας να τονίσω με τούτο ότι δεν περνά μέρα, στιγμή, λεπτό... που να μην είμαι στην Κερύνεια.  Όχι γιατί την εξειδανικεύω ή διότι θέλω να μιλώ για το παρελθόν με νοσταλγία, [αλλά] επειδή για μένα η Κερύνεια είναι ακόμα η αναφορά, η ζωή μου όλη.  Όχι διότι δεν έχω τίποτε άλλο να κάνω, αλλά είναι ένα καθημερινό σημείο αναφοράς.  Δεν είναι τυχαίο που με εμπνέει και όλα έχουν σχέση με την Κερύνεια.  ...Η καθημερινότητά μου μέχρι [και] ό,τι γράφω, ό,τι ασχολούμαι είναι η Κερύνεια.  Ή όταν μιλώ με συγγενείς ή οτιδήποτε πάντα αναφορά είναι η Κερύνεια.  Είπα προ ολίγου ότι με σημάδεψε διότι χάσαμε τον τόπο μας, την πατρίδα μας.  Πατρίδα δεν είναι μόνο το σπίτι, οι τέσσερις τοίχοι, είναι ...τα χρόνια εκεί ή τα βήματά σου τα παιδικά, το σχολείο σου, οι πρώτες εμπειρίες, τα συναισθήματα, η θλίψη και η χαρά.  Δεν ...[είναι] διότι εξειδανικεύω την Κερύνεια, [αλλά] ακόμα και η θλίψη στην Κερύνεια, οι χαρές στην Κερύνεια είναι εκείνα που είναι τώρα στη ζωή μου.  Και για μένα το κυρίαρχο παρόν είναι και ο παρελθόν χρόνος και το τώρα και το αύριο.  Δηλαδή για μένα ο χρόνος είναι σχετικός.  Δεν... είμαι εγώ η Στέλλα τώρα[!] του 2011, αλλά είμαι η Στέλλα που έζησε στην Κερύνεια πριν το ’74, το ’74, μετά το ’74 και τώρα.  Ως χρόνος, μου είναι ο ίδιος.  Τότε και τώρα.  Όταν σπούδασα ...κι απεφοίτησα από το γυμνάσιο το ’60, ...πήγα στην Αθήνα για σπουδές.  Ήθελα να γίνω δημοσιογράφος, θυμάμαι, και τα πρώτα χρόνια στο πανεπιστήμιο απογοητεύτηκα που κάναμε λαογραφία, ιστορία κτλ, αλλά μετά μου άρεσε πάρα πολύ ο κύκλος των σπουδών μου.  Ακολούθησα το ιστορικό-αρχαιολογικό [και] τέλειωσα το ’72, διότι κάποιες προσωπικές συνθήκες... με εμπόδισαν να συνεχίσω κανονικά.  Είχα παντρευτεί, είχα χωρίσει, έκανα τα δυο παιδιά μου, και ζούσα στην Κερύνεια [από το ’72] μέχρι το ’74. ... Ζήσαμε τα καλύτερά μας χρόνια λίγο πριν την [εισβολή].  Με τα παιδιά, τα παιδιά με τους γονείς μου, ...γνώρισαν τους γονείς μου, έζησαν μαζί τους μέχρι το ’74 [που] έγινε το πραξικόπημα.  Μείναμε στο σπίτι μας στην Κερύνεια και[!] την περίοδο της εισβολής, δεν φεύγαμε[!], διότι ο πατέρας μου εργαζόταν στο Dome Hotel και δεν είχε έρθει από το ξενοδοχείο στο σπίτι [και] τον περιμέναμε, η δε μητέρα μου είπε ‘γιατί να φύγουμε[;]’.  Ακούγαμε διάφορα από το ραδιόφωνο κτλ, ήταν μια κατάσταση συγκεχυμένη.  Ακούγαμε από το ραδιόφωνο ότι όλα είναι καλά, ότι οι ελληνικές δυνάμεις προχωρούν και λοιπά.  Στο μεταξύ ...μέχρι την τέταρτη ημέρα μετά την εισβολή, δεχόμασταν τηλεφωνήματα, [μας ρωτούσαν] ‘τι γίνεται στην Κερύνεια[;]’ [κι] εμείς λέγαμε ‘δεν έχουμε αντιληφθεί τίποτε ακόμα’.  Αλλά στο μεταξύ βλέπαμε τα τούρκικα τανκς να περνούν ...από τον δρόμο μας, την οδό Ελλάδος που είναι ο κεντρικός δρόμος της Κερύνειας, ο οποίος συνδέει την Κερύνεια με τη Λάπηθο, με τα χωριά της ανατολικής και της δυτικής περιοχής της Κερύνειας.  Στο μεταξύ είχε διακοπεί η παροχή νερού, το ηλεκτρικό ρεύμα, το ψυγείο δεν λειτουργούσε, άρχισαν να χαλούν τα τρόφιμα.  ...Με τα λίγα τρόφιμα που είχαμε, περάσαμε, αλλά άρχισε να γίνεται επικίνδυνο ...να ζούμε χωρίς τροφή.  Όταν δεν είχαμε τίποτε άλλο για φαγητό των παιδιών, είχαμε περιστέρια στην αυλή, και η γιαγιά [τους], η μητέρα μου μαγείρεψε... περιστέρια των παιδιών.  [Όταν μείναμε] χωρίς γάλα, εγώ άρχισα να λεηλατώ, μέσα σε εισαγωγικά, τα γειτονικά σπίτια, της νονάς μου και μιας συγγένισσάς μας.  Πήγα και αναζητούσα γάλα.  Δεν έβρισκα ούτε σ’ εκείνους φρέσκο γάλα, μετά βρήκα σε μια άλλη γειτόνισσα γάλα του κουτιού για τα παιδιά [και] γύρισα σπίτι.  Στο μεταξύ άρχισαν οι λεηλασίες στον κύριο δρόμο της Κερύνειας και βλέπαμε τους Τούρκους [Τουρκοκύπριοι κάτοικοι της περιοχής] να ’ρχονται με μικρά ...αυτοκίνητα ...να κλέβουν ...από τα μαγαζιά, να τα βάζουν στ’ αυτοκίνητά τους και να φεύγουν. ... Θυμάμαι το κατάστημα της Έλλης Σ , ...με κεντήματα και είδη κυπριακής χειροτεχνίας, άρχισαν να λεηλατούν το διπλανό μας μαγαζί, το οποίο ενοικίαζε ο Αντρέας Κ, ο δύτης που ανακάλυψε το αρχαίο ναυάγιο της Κερύνειας, και είχε στο κατάστημά του συσκευές οξυγόνου, ψαροντούφεκα κτλ...  Ένιωθα όμως, ...[ότι] ήμουν υπεύθυνη για την ζωή των γονιών μου και των παιδιών μου...
ΝΧ: Πόσων ετών ήταν;
ΣΣ: ...Ήταν τριών και τεσσάρων χρονών.  Έπρεπε να ακούω το παραμικρό, να ξέρω τι να κάνω ανά πάσα στιγμή.  Μόνοι μας μέσα σ’ ένα σπίτι, ...στη γειτονιά δεν υπήρχε κανένας άλλος, και ήμουν ξάγρυπνη όλη νύχτα.  Καθόμουν έτσι, ακουμπισμένη σ’ ένα μπαούλο που είχαμε στο σπίτι, για ν’ ακούω το παραμικρό.  ...Έφερα δίπλα μου τα κρεββατάκια των μωρών, τα στρώματα, και τους είχα κοντά μου να κοιμούνται, για να τους βλέπω.  Κι είχαμε μια σκυλίτσα, τη Ροζίνα, η οποία συνήθως γαύγιζε όταν άκουγε θόρυβο έξω... [Όμως τώρα ήταν διαφορετική, λες και] κατάλαβε ότι κάτι συμβαίνει.  Σε τούτη την περίπτωση σαν να ένιωθε το σκυλί ότι κάτι ήταν διαφορετικό και όταν περνούσαν απ’ έξω Τούρκοι στρατιώτες δεν γαύγιζε για να μη μας προδώσει.  Όμως την Παρασκευή το πρωί, άκουσα γυαλιά να σπάζουν. ... Ήταν από την πόρτα μας.  ...Διότι άρχισαν οι Τούρκοι να λεηλατούν το διπλανό κατάστημα, του Κ, είδαν ότι ήταν καμάκια των ψαροντούφεκων, κι έτσι ...για να απαλλαγούν τα έριξαν πάνω στο τζάμι μας κι έσπασαν τα τζάμια κι έπεσαν τα καμάκια μέσα.  Ήταν η μόνη φορά που φοβήθηκα πραγματικά.  Σηκώθηκα αμέσως από εκεί που καθόμουν, έτρεξα προς την πόρτα, λέω τώρα μπαίνουν μέσα[;], ένιωθα τα γόνατά μου να λυγίζουν, τι θα κάνω[;].  Ξαφνικά όμως είδα ένα χέρι να μπαίνει από το σπασμένο τζάμι και πρόσεξα ότι είχε ένα μπλε περιβραχιόνιο.  Ήταν ΟΗΕδες, ευτυχώς, οι οποίοι φαίνεται περνούσαν εκείνη την ώρα από εκεί και ρώτησαν ‘is anybody there?’ [‘είναι κανείς μέσα;’] με μια φωνή βιαστική κι εγώ, όταν κατάλαβα ότι ήταν οι ΟΗΕδες, έτρεξα προς την πόρτα και φώναξα ‘ναι[!], είμαστε μέσα’.  Και εντωμεταξύ ξύπνησαν τα παιδιά, η μητέρα μου, ο πατέρας μου [και] βγήκαν προς την είσοδο.  ...Ρώτησα τον ένα εκ των ΟΗΕδων τι συμβαίνει.  Μου λέει ‘να σας πάρουμε στο Dome Hotel for a couple of days’ [για μια-δύο μέρες], διότι μπαίνει στρατός στην πόλη ...και έτσι δεν σας εγγυώμαστε ασφάλεια’.  Ε, λέω της μητέρας μου ‘πρέπει να πάμε’.  Και πράγματι μαζέψαμε ελάχιστα πράγματα, κάτι ρούχα των μωρών, οδοντόκρεμα, θυμάμαι, και την οδοντόβουρτσα των παιδιών, τίποτε άλλο, και μας πήραν στο Dome μ’ ένα τζιπ.  Και θυμάμαι σπρώξαμε και το σκυλάκι [είναι συγκινημένη] μας και μπήκαμε ...στο τζιπ και μας πήραν.  ...Το [Dome Hotel] δεν ήταν μακριά, αλλά μας πήραν οι ΟΗΕδες σε περίπτωση που θα συναντούσαμε Τούρκους.  Όταν μας πήραν στο Dome, είδαμε εκεί χίλιους Κερυνειώτες, εγκλωβισμένους, τρομαγμένους, ανήσυχους.  Μόλις μπήκαμε μέσα [μας ρωτούσαν] ‘μα πού είσαστε[;], μα τι γίνεται[;],τους λέω ‘είμαστε σπίτι μας’, ‘και τι κάνατε σπίτι σας[;]’, λέω ‘μείναμε σπίτι μας ως τώρα που μας έφεραν οι ΟΗΕδες’.  Ο πατέρας μου, επειδή εργαζόταν στο Dome σαν μάγειρας, ήταν σεφ, μόλις μπήκαμε... ξεκίνησε και πήγε στην κουζίνα του, εκεί που ήξερε..., και ανέλαβε δράση...  Μας έδωσαν ένα δωμάτιο, διότι όλους τους εγκλωβισμένους τους είχαν ήδη τακτοποιήσει.  Όπως έμαθα αργότερα αποφάσισε μια επιτροπή να μαζεύουν τον κόσμο στο Dome διότι υπήρχε νερό.  ...Το ξενοδοχείο είχε δικό του νερό, δεν εξαρτιώταν δηλαδή από το νερό ...του Δήμου Κυρηνείας που το είχαν κόψει οι Τούρκοι.  Κι έτσι θεωρήθηκε ασφαλέστερος τόπος για να συγκεντρώσουν τους Κερυνειώτες που έμειναν στην Κερύνεια.  Και όντως μας συγκέντρωσαν εκεί, ...έγραψαν τα ονόματά μας σε καταλόγους, ήταν υπό την προστασία των ΟΗΕδων ακόμα το Dome...  Και μας έδωσαν ένα δωμάτιο όπου είμασταν εγώ, η μητέρα μου, ο πατέρας μου και τα δύο μωρά.  Καθίσαμε δώδεκα μήνες περίπου στο Dome, εγκλωβισμένοι.  Μια πολιτεία, να σκεφτείς, μέσα σ’ ένα ξενοδοχείο.  ...Για ένα χρόνο σχεδόν μείναμε στο Dome.  Το οποίο Dome λειτουργούσε σαν μια μικρή κοινωνία.  Κάποιοι, μεταξύ των οποίων ο εγγονός του Κώστα Κ που είχε το ξενοδοχείο, και ένας υπάληλλός τους ανέλαβαν τη διοίκηση του ξενοδοχείου, μαζί βεβαίως με μια άλλη επιτροπή, τον Ξάνθο τον Χ που ήταν γιατρός, τον φαρμακοποιό τον Σταύρο Κ, τον Νίκο Ν που ήταν γραμματέας στο νοσοκομείο.  Και τούτοι διοικούσαν, δηλαδή διένημαν τα τρόφιμα που έφερναν ...οι ΟΗΕδες από τη Λευκωσία.  Υπήρχαν κάποια τρόφιμα στο ξενοδοχείο, αλλά σιγά-σιγά, λόγω του πλήθους των εγκλωβισμένων, άρχισαν να λείπουν.  Θυμάμαι ο πατέρας μου, επειδή ...δεν είχε ρεύμα ...[και] στα ψυγεία θα έλιωναν οι πάγοι και θα χαλούσαν τα τρόφιμα, άρχισε... να μαγειρεύει ό,τι[!] είχαν τα ψυγεία του ξενοδοχείου.  Ψάρια, γαρίδες, κοτόπουλα, τα μαγείρευε για να μην χαλάσουν...  Φυσικά τον βοηθούσαν κι άλλες γυναίκες που ήταν εγκλωβισμένες, μεταξύ των οποίων η Ήβη Δ, μια ...δραστήρια κυρία, και άλλες κοπέλες.  Υπήρχε κατάλογος ποιος θα πλένει τα πιάτα, ποιος θα στρώνει τα τραπέζια στην τραπεζαρία και τρώγαμε με βάρδιες...  Πρώτα έτρωγαν οι μαμάδες με τα μωρά και οι ηλικιωμένοι, και ύστερα οι υπόλοιποι.  Κι εγώ ...πήγαινα ...με τα μωρά και με άλλους [και] τρώγαμε στην τραπεζαρία.  Σιγά-σιγά άρχισαν να λείπουν τα τρόφιμα.  Έφερναν... οι ΟΗΕδες κονσέρβες, διένημαν επίσης και σαπούνι, χαρτί τουαλέτας, τα βασικά πράγματα και τα είχε ο καθένας στο δωμάτιό του.  Η επαφή μας με τους συγγενείς στην Λευκωσία ήταν μέσω μηνυμάτων του Ερυθρού Σταυρού.  Κάποιοι είχαν ραδιόφωνα [και] ακούγαμε το τι γινόταν στον κόσμο, εκτός της Κερύνειας.  Ε, την δεύτερη εισβολή την νιώσαμε όντας στο Dome.  [Στις] 24 Αυγούστου μάθαμε ότι καταλήφθηκε η Αμμόχωστος.  Αγωνιούσαμε, δεν ξέραμε τι γίνεται.  Ο γιατρός, που είναι και συγγενής μου, ο Ξάνθος ο Χ μας ρωτούσε αν χρειαζόμαστε σερβιέτες και τέτοια πράγματα.  εκείνη την εποχή... είχε σταματήσει η περίοδός μας, όλων των νεαρών γυναικών, από τον τρόμο, ...το σοκ, τον φόβο...  Από τα παράθυρα του ξενοδοχείου βλέπαμε την Κερύνεια να λεηλατείται.  Στον απέναντι... δρόμο, ...στην οδό Θεμιστοκλέους, βλέπαμε κανονικότατα τους Τούρκους να έρχονται, να σταματά το αυτοκίνητο, να μπαίνουν κάποιοι μέσα να κατεβάζουν πράγματα και να τα φορτώνουν.  Βλέπαμε κάποιες έτσι σαν εξέδρες ...μέσα στη θάλασσα, πάνω στις οποίες φόρτωναν ψυγεία, λεωφορεία, αυτοκίνητα και τα έπαιρναν στην Τουρκία.  Και θυμάμαι χαρακτηριστικά τον Θεοχάρη Σ, έναν κύριο που είχε εταιρεία ταξί να βλέπει[!] τ’ αυτοκίνητά[!] του να κυκλοφορούν έξω στην Κερύνεια, [και] κάποιοι Τούρκοι που τα πήραν ...να περνούν επιδεικτικά μπροστά από το ξενοδοχείο.  Τα έβλεπε να κυκλοφορούν κι έλεγε... ‘το αυτοκίνητο...’, δεν είχαν αλλάξει ακόμα ούτε ...[τις πινακίδες] των αυτοκινήτων.  Δεν επιτρεπόταν να βγούμε στις βεράντες του ξενοδοχείου που έβλεπαν προς την θάλασσα.  Φανταστείτε ένα μεγάλο ξενοδοχείο να κυκλοφορούμε στους διαδρόμους, δηλαδή να πηγαίνουμε να τρώμε στην τραπεζαρία, να κατεβαίνουμε στα σαλόνια, μετά στο δωμάτιό μας.  Τη νύχτα, η ώρα 6 μπαίναμε στα δωμάτιά μας, δεν επιτρεπόταν να κυκλοφορούμε άλλες ώρες.  ...Όσων τα δωμάτια ήταν προς την θάλασσα, να την βλέπουν από τα παράθυρα.  Εμείς βλέπαμε μάλλον προς την πόλη, [από] το παράθυρο του δωματίου μας.  Ο κόσμος ανήσυχος, να πηγαινοέρχεται, να αγωνιά, ν’ ακούει, κάποιοι να περπατούν ατέλειωτα στους διαδρόμους...
ΝΧ: Δεν επιτρεπόταν να βγείτε έξω γενικότερα ή μόνο στα μπαλκόνια προς την θάλασσα;
ΣΣ: Όχι, τίποτε, καθόλου.  ...Ούτε έξω.  Στο μεταξύ έφυγαν τα Ηνωμένα Έθνη και ήρθαν οι Τούρκοι να μας προσέχουν.  Είμασταν υπό την προστασία των Τούρκων.  Κάποιος Μουσταφάς, ένας... Τούρκος αστυνομικός, φρουρούσε το [ξενοδοχείο].  ...[Πρέπει] να ήταν Τουρκοκύπριος διότι ήξερε κι ελληνικά. ... Έκαναν συνέχεια καταλόγους, ποιοι θέλουν να πάνε στο σπίτι τους, ποιοι θέλουν να φύγουν.  ...Όχι, δεν ελέχθη να φύγουν, αλλά όταν ήρθε ο ...Γλαύκος Κληρίδης με τον Ντενκτάς στο Dome για να δουν τους εγκλωβισμένους, μας κάλεσαν όλους στην τραπεζαρία.  Νομίζω ήταν τον Οκτώβρη του ’74....  Και η πρώτη κουβέντα του Γλαύκου Κληρίδη ήταν ‘ποιοι θέλουν να φύγουν[;]’.  Θυμάμαι εγώ και κάποιοι άλλοι παγώσαμε.  Περιμέναμε... να μας πει ‘κάνουμε κάτι’, ‘προσπαθούμε να σας αφήσουμε να μείνετε’, αλλά δεν περιμέναμε να μας πει ποιοι θέλουν να φύγουν.  Και [από] κάποιες νεαρές... [άκουσα] ‘εμείς κύριε Κληρίδη’, ...[είδα] χέρια να σηκώνονται.  Θεώρησαν δηλαδή τον Κληρίδη ελευθερωτή, ότι θα έφευγαν από το Dome’s.  Τους θυμάμαι εκείνη την μέρα [και] έλεγα μα θέλουν να ...φύγουν από την Κερύνεια...;  Στο μεταξύ άρχισαν να γίνονται και ανταλλαγές αιχμαλώτων και φοιτητών.  Και υπήρχαν[!] νεαροί, τους οποίους παρέλαβαν οι Τούρκοι, από το Dome!  Δηλαδή δεν τους παρέλαβαν ...έξω, σε μάχες, και τους πήραν αιχμαλώτους[!], [αλλά] από το Dome[!] όπου ήταν εγκλωβισμένοι[!].   Απαράδεκτα πράγματα!  Δηλαδή έρχεσαι και ...παίρνεις αιχμάλωτο στην Τουρκία, έναν που είναι όμηρος στα χέρια σου!  Δεν τους βρήκαν να μάχονται στον πόλεμο και τους συνέλαβαν.  Τον Γλαύκο, τον Κ και άλλους, δεν θυμάμαι τα ονόματά τους, τους συνέλαβαν, τους πήραν ...στην Τουρκία και ...σε κάποια φάση τους αντάλλαξαν.  Βλέπετε τι γινόταν...  Μετά από τούτο [το γεγονός με] τον Κληρίδη ε, άρχισε ο κόσμος να λιγοστεύει.  Και άρχισε πλέον μια φυγή, έρχονταν τα λεωφορεία κι έφευγε ο κόσμος.  ... Όμως λίγο πριν φύγουν οι πολλοί, δύο δάσκαλοι ...[ξεκίνησαν] ένα μικρό σχολείο στο Dome και δίδασκαν τους μικρούς μαθητές.  Θα ήταν αρκετά παιδιά, έχω βιβλία που φαίνονται οι μαθητές, μεταξύ των οποίων ήταν και οι γιοί μου, ο Φοίβος και ο Γλαύκος, [και] έκαναν μαθήματα. Μετά ο ένας δάσκαλος έφυγε, ο άλλος έφυγε και άρχισαν να φεύγουν όλοι.  Ανέλαβα κι εγώ λίγο στην αρχή τούτα τα παιδάκια που έμειναν, πολύ λίγα, ...πέντε-έξι θα έλεγα, και μετά έφυγαν κι εκείνα και μείναμε τελικά[!], τον Οκτώβρη του ’75, 33 άνθρωποι μόνο! ... Στο μεταξύ ακούγαμε από το ραδιόφωνο ότι γίνονται σκέψεις να λειτουργήσουν σχολεία στην Κερύνεια, ακούστηκε γυμνάσιο...  Σκέφτηκα [ότι] αφού ήμουν καθηγήτρια και δεν είχα ακόμα διοριστεί σε σχολείο [και] έγραψα μέσω μηνύματος του Ερυθρού Σταυρού, ότι προτίθεμαι... να εργαστώ εάν λειτουργήσουν σχολεία στα Κατεχόμενα, στην Κερύνεια.  Και πράγματι ...τέλη του Σεπτέμβρη, πήρα ...ένα μήνυμα από το Υπουργείο Παιδείας, που έγραφε ‘διορίζεστε στο Γυμνάσιο Μπέλλα-Πάις’.  Χάρηκα πάρα πολύ.  Λέω ‘ώστε θα λειτουργήσουν σχολεία’.  Φαίνεται πληροφόρησαν και τους Τουρκοκύπριους υπεύθυνους εκεί ότι όντως θα εργαστώ ...στο Γυμνάσιο Μπέλλα-Πάις και την άλλη μέρα, ...ήρθε και με βρήκε ένας Τουρκοκύπριος αστυνομικός, με πολιτικά..., και μου είπε ‘θα σας πάρω στο σχολείο, στο Μπέλλα-Πάις’.  Ε, είπα ‘εντάξει, να με παίρνετε, αλλά το μεσημέρι να με φέρνετε πίσω στα παιδιά, στους γονείς μου’.  ‘Εντάξει’ μου λέει.  ...Όμως την άλλη μέρα το πρωί, ήρθε τούτος ο αστυνομικός με τα πολιτικά, και μας είπε στους εναπομείναντες 33 εγκλωβισμένους ‘ετοιμάστε τα πράγματά σας και θα σας πάρουμε στο Μπέλλα-Πάις’. ‘Όλους[!][;]’, [ρωτήσαμε], ‘Όλους’ [απάντησαν]. 
ΝΧ: Χωρίς να ερωτηθήτε αν θέλατε;
ΣΣ: Θέλετε δεν θέλετε.  Ήταν ένα μικρό λεωφορείο εκεί.  Ετοιμάσαμε τα πράγματα που είχαμε, ήταν μερικά ρούχα, τα οποία βάλαμε μέσα σε μαύρες πλαστικές σακούλες. ... Ξέχασα ν’ αναφέρω πρωτύτερα, ...θα ήταν Οκτώβρης του ’74, ότι μας είπαν να πάμε στα σπίτια μας με τη συνοδεία αστυνομικών για να φέρουμε κάποια ρούχα.  Όταν το άκουσα τούτο λέω της μητέρας μου ‘φαίνεται, για να μας λένε οι Τούρκοι τώρα να μας πάρουν να φέρουμε λίγα ρούχα, σημαίνει ότι δεν θα πάμε σύντομα στα σπίτια μας’.  Και όντως, ο Τούρκος αστυνομικός ερχόταν και συνόδευε λίγους-λίγους στα σπίτια τους.  Την πρώτη φορά ...πήγα με τον πατέρα μου στο σπίτι μας.  Ο Τούρκος αστυνομικός περίμενε απ’ έξω, στην είσοδο, κι εγώ και ο πατέρας μου μπήκαμε [στο] σπίτι.  Όταν μπήκαμε ήταν όλα[!] τα συρτάρια και τα ντουλάπια ανοιχτά.  Ήταν η πρώτη έφοδος που έκανε ο στρατός, προφανώς για να βρει πολύτιμα πράγματα, χρυσαφικά, χρήματα κτλ.  Μπήκαμε στο σπίτι, ένιωσα έτσι ένα πολύ παράξενο αίσθημα, σαν να ήταν βεβηλωμένο.  ...Εκείνο είναι το σπίτι μου. [Δείχνει έναν ζωγραφικό πίνακα] Η βεράντα και απέναντι η Μητρόπολη.  ...Είναι ζωγραφικός πίνακας, τον οποίο έφερα από το σπίτι μου.  Βγήκαμε... έξω στον κήπο.  Η σουλτανίνα που είχαμε ...ήταν φορτωμένη σταφύλια.  ...Έκοψα αρκετά σταφύλια [και] τα έβαλα σε ένα καλάθι.  Πήραμε μερικά ...ρούχα ...με τον πατέρα μου και πήγαμε ...στο Dome. ... Μετά από λίγο καιρό, ... μας επέτρεψαν να πάμε ξανά στο σπίτι μας, πάλι με τη συνοδεία αστυνομικού.  Τούτη την φορά πήγα με τη μητέρα μου...  Ε, σε αυτή την φάση το σπίτι ...είχε άλλη όψη.  Δεν ήταν τα συρτάρια ανοιχτά, αλλά υπήρχαν άλλα έπιπλα μέσα στο σπίτι, άλλα των άλλων, όχι δικά μας έπιπλα, άλλα πράγματα.  Πάλι φαινόταν έτσι διαφορετικό [το σπίτι].  Ε, πήραμε πάλι μερικά ρούχα ...με την μητέρα μου.  ...Έπαιρνα τα ρούχα και ...κάποια βιβλία, έφερα και δυο-τρία βιβλία, και τα έφερνα έξω στην είσοδο που ήταν ο Τούρκος αστυνομικός.  Σε ...κάποια στιγμή είδα τον Τούρκο αστυνομικό να μιλά ...με δύο Τούρκους στρατιώτες.  Εγώ δεν ξέρω τούρκικα, αλλά ο τρόπος που ...οι Τούρκοι [στρατιώτες] και ο Τούρκος αστυνομικός ...κοίταζαν και μέσα το σπίτι, μου φάνηκε πολύ ύποπτος.  Ήταν σαν να έλεγαν μεταξύ τους ...‘α, δυο γυναίκες τώρα μέσα’.  Και από το ύφος τους [ήταν] σαν να έλεγαν οι Τούρκοι οι στρατιώτες του Τούρκου [αστυνομικού], ότι ‘α, είναι ευκαιρία ή να τις σκοτώσουμε ή να πάμε μέσα’.  Εγώ βγήκα έξω με κάποια βιβλία, τ’ ακούμπησα κάτω, αλλά όταν είδα το ύφος τους κατάλαβα ότι κάτι σχεδιάζανε.  Λέω ‘πώς θα ειδοποιήσω τη μητέρα μου τώρα’ η οποία ήταν στο βάθος τους σπιτιού.  Της φώναξα με τέτοιο τρόπο ‘μάμα’, της λέω ‘μάμα, έξω αμέσως, έλα έξω’ που αμέσως παράτησε ό,τι έκανε.  Από τον τρόπο της φωνής μου κατάλαβε ότι κάτι συμβαίνει, έπιασε την τσάντα της κι έτρεξε έξω.  Της λέω ‘πάμε, πάμε, να [μας] πάρουν στο Dome και μην πάρεις τίποτε άλλο’.  Φοβήθηκα τόσο πολύ ότι κάτι κακό είχαν στο νου τους τούτοι.  Και ξαναπήγαμε στο Dome, με τούτα τα λίγα πράγματα...  Αυτές ήταν οι επισκέψεις στο σπίτι μου την περίοδο τούτη, πριν να μας πάρουν στο Μπέλλα-Πάις.  Επίσης μας επέτρεψαν και μια φορά να πάμε ...στον Αρχάγγελο, την εκκλησία της ...Κάτω Κερύνειας.  Περπατώντας όλοι στη σειρά, ο ένας πίσω από τον άλλο, μπήκαμε στη εκκλησία.  Φυσικά δεν είχε κανέναν, είδαμε τα εικονίσματα κτλ, προσκυνήσαμε και γυρίσαμε σπίτι.  Και θυμάμαι ήταν η πρώτη φορά που τούτος ο Μουσταφά, ο φύλακας, που μας πρόσεχε στην είσοδο του Dome, είδε το σκυλάκι μας, διότι πάλι δεν γαύγιζε.  Την είχαμε μαζί μας στο δωμάτιο, ούτε γαύγιζε ούτε τίποτα.  Και μου λέει—αφού μας είχε μάθει στο μεταξύ—‘ώωωω κυρία Στέλλα’, μου λέει, ‘το σκυλάκι είναι επικίνδυνο για τα μωρά’.  Του λέω ‘είναι πολύ καθαρό, το κάνουμε και μπάνιο’, το κάναμε όντως και μπάνιο [γελάει]...  Ήταν... φύλακας, νιώθαμε ...πολύ στενά συνδεδεμένοι με το σκυλάκι.  Μας πρόσεχε όταν είμασταν στο σπίτι, επίσης τώρα στο Dome, και του έκανε εντύπωση του Τούρκου ότι είχαμε τάχα μου το σκυλάκι και ό,τι μας πρόσεχε για την υγεία μας.  Για να επανέλθω τώρα ...στην εκδίωξή μας από το Dome με τα μαυροσάκουλα, μπήκαμε στο μικρό λεωφορείο... και μας πήραν στο Μπέλλα-Πάις.  ...[Είμασταν] όλοι αλαφιασμένοι, τρομαγμένοι και βλέπαμε την Κερύνεια από εκεί που πέρασε το λεωφορείο, μια Κερύνεια άλ-λως πώς.  Βαμμένους τοίχους, κίτρινα, κόκκινα.  Μου φάνηκε τόσο αλλιώτικη η Κερύνεια.  Φτάσαμε στο Μπέλλα-Πάις.  Οι χωριανοί εκεί, οι οποίοι... έμεναν στα σπίτια τους με όλα τα πράγματά τους, χάρηκαν... ‘Ήρθαν οι δάσκαλοι, ήρθαν οι δάσκαλοι’, νόμισαν ότι πραγματικά ήρθαν... πολλοί δάσκαλοι.  Κατεβήκαμε όλοι, ε, τους είπα ότι εγώ είμαι η δασκάλα και ο κοινοτάρχης του χωριού, ο κύριος Άνθιμος, μου έδωσε ένα σπίτι ... να μένουμε.  Μου έδωσαν ένα σπίτι απέναντι από το δημοτικό σχολείο του Μπέλλα-Πάις.  ...Αμέσως εγώ άρχισα να το καθαρίζω, διότι από τότε που έφυγαν οι ιδιοκτήτες του, δηλαδή τον Ιούλιο του ’74 ήταν κλειστό.  ...Είχε έπιπλα [και άλλα] πράγματα, αλλά ήταν γεμάτο χώματα και σκόνες.  Κι εκεί που καθάριζα, είδα ένα φίδι.  ...Ήταν το φίδι του σπιτιού, που λένε ότι είναι ο φύλακας του σπιτιού.  Φοβήθηκα τόσο πολύ.  ...Με βοηθούσαν και κάποιες κοπέλες, απόφοιτοι του γυμνασίου της Κερύνειας, να καθαρίσουμε, [και] τους είπα ότι τώρα που είδα το φίδι φοβάμαι, [και] ...παρακάλεσα να πάμε σ’ ένα άλλο σπίτι.  ...Μας οδήγησαν σ’ ένα άλλο σπίτι, που ήταν ...σε μία ανηφοριά, [το οποίο] ...ήταν το σπίτι που έμενε ο Λόρενς Ν.  ...Ήταν ένα πολύ ωραίο... σπίτι, ...διώροφο, με μπλε πόρτα και μπλε παράθυρα.  [Ήταν] επιπλωμένο, είχε και κρεββάτια, ...σεντόνια νομίζω είχαμε τα δικά μας και μείναμε εκεί.  [Ο Λόρενς Ν ήταν Άγγλος] ... ο οποίος έζησε και στην Κερύνεια και στο Μπέλλα-Πάις [όταν] ...αγόρασαν αυτό το σπίτι. ... Ζούσαν [σε αυτό] πριν την εισβολή. ... Δεν ξέρω πότε έφυγε ...από το Μπέλλα-Πάις.  Κι έτσι άρχισα να οργανώνω το σχολείο με μεγάλη χαρά.  Τα παιδιά ήταν ενθουσιασμένα, ...με διάθεση να μαθαίνουν.  Είχε ...40 παιδιά του δημοτικού και ...40 στο γυμνάσιο.  Επειδή εγώ είμαι φιλόλογος και με τα μαθηματικά [είχα] πλήρη αδυναμία, ένας μαθητής, ο Λάμπρος Λ, που ήταν στο πρακτικό του γυμνασίου της Κερύνειας με βοηθούσε, έκανε τα μαθηματικά.  Άλλες κοπέλες έκαναν μαθήματα στο δημοτικό κι εγώ διηύθηνα και έκανα και μαθήματα.  Κάναμε... ιστορία [και] λέγαμε ότι είναι θρησκευτικά για λόγους... [δεν μας το επέτρεπαν].  Στο μεταξύ το Υπουργείο Παιδείας μας έστελνε ...ό,τι[!] ζητούσαμε, βιβλία, τετράδια, χρώματα, νερομπογιές.  Και μου έκανε εντύπωση ...ότι όταν ζωγράφιζαν τα παιδιά, τα μωρά του δημοτικού, δεν ζωγράφιζαν με ζωηρά χρώματα, μόνο μπλε, μαύρα, ...και ζωγράφιζαν συνήθως αεροπλάνα να βομβαρδίζουν.  ...Από τότε δεν ξαναείδα παιδιά να θέλουν να μαθαίνουν με τόση όρεξη, και του γυμνασίου και του δημοτικού. Πολύ καλά κορίτσια [και] αγόρια.  Το απόγευμα έπαιζαν στην αυλή.  Φυσικά στην αυλή του δημοτικού σχολείου ήταν στημένη η τούρκικη σημαία.  Περίπου κάθε δεκαπέντε [μέρες] ερχόταν να επισκεφθεί [και] να επιθεωρήσει το σχολείο, ...ο Τούρκος πασάς της περιοχής. Ήταν ένας στρατιωτικός, που με σπασμένα ελληνικά με ρωτούσε πόσα παιδιά είναι και όταν άρχισαν τα παιδιά να φεύγουν ένιωθα ...ότι χαιρόταν που λιγόστευαν...  ...Στο μεταξύ ερχόταν πάλι ο Ερυθρός Σταυρός να μας φέρει τρόφιμα και συγκεντρώνονταν οι κάτοικοι του χωριού στην πλατεία για να παίρνουμε στη σειρά τα τρόφιμα, το λάδι, κονσέρβες.  Το Πάσχα μας έφεραν μικρά κοτοπουλάκια και τα εκτρέφαμε για να... έχουμε τ’ αυγά τους [και] ...να τρώμε τα κοτόπουλα... Μόλις πήγαμε ...στο Μπέλλα-Πάις ο Φοίβος και ο Γλαύκος, οι γιοί μου, επειδή [ήταν] τόσους μήνες εγκλωβισμένοι ...στο Dome, έπαθαν αμόκ!  Φυσικά προς το τέλος στο Dome, όταν μείναμε 33 άτομα, άρχισαν να χαλαρώνουν λίγο οι Τούρκοι, [θα σκέφτηκαν] 33 άνθρωποι τι θα κάνουν[;] [και] βγαίναμε και ...στην βεράντα του ξενοδοχείου.  ...Ο Φοίβος και ο Γλαύκος ψάρευαν καβουράκια, τέτοια πράγματα, και τα έπαιρναν στον παππού και τους τα τηγάνιζε, αλλά όσο να ’ναι ήταν περιορισμένοι σ’ ένα ξενοδοχείο.  Όταν βρεθήκαμε στο Μπέλλα-Πάις ...ο κόσμος δεν ήταν [κλεισμένος] στα σπίτια του.  Και... το Μπέλλα-Πάις είναι ένας κήπος πανέμορφος [με] βλάστηση [με] ...όλων των ειδών τα δέντρα και λοιπά.  Αμολήθηκαν [τα παιδιά μου] μες τους κήπους με άλλα συνομήλικα, [ήταν] πέντε και τεσσάρων [ετών] εντωμεταξύ, ...[και] γύριζαν από το μεσημέρι που σχόλαγαν ...ως τις 6 η ώρα ...να τους κάνω μπάνιο και να κοιμηθούν.  ...Στις 6 η ώρα ξεκινούσε η απαγόρευση κυκλοφορίας [και] έπρεπε να μαζευτούμε στο σπίτι, δεν επιτρεπόταν να βγαίνουμε έξω...  Την πρώτη ημέρα... που πήγαμε, βρεθήκαμε εκεί το απόγευμα.  Σ’ ένα σπίτι στο χωριό, ο άνθρωπος που είχε το σπίτι είχε και ...τα γουρούνια του... μέσα στην αυλή του.  Ο Φοίβος και ο Γλαύκος μου μπήκαν μέσα στο σπίτι και ανοίξαν ...την πόρτα της μάντρας και τα γουρούνια ...έτρεχαν μέσα στο χωριό!  ...Εγώ ντράπηκα, κι έλεγαν όλοι ‘τα παιδιά της δασκάλας, ....αμολύσαν τους χοίρους του Φ’, έτσι λεγόταν ο άνθρωπος.  Ντράπηκα εγώ, ζήτησα συγγνώμη...,  ‘δεν πειράζει κόρη μου’, μου λέει ο άνθρωπος, ‘ε, άφησέ τα μωρά’.  Λέω ‘ε, επειδή είμασταν τόσους μήνες εγκλωβισμένοι ένιωσαν ότι πρέπει να ελευθερώσουν [γελάει] και τα ζώα’. [γελάει] Αυτή ήταν η πρώτη-πρώτη γνωριμία ...του Φοίβου και του Γλαύκου, ...με τη φύση... μετά από τόσα χρόνια.
ΝΧ: Τι λέγατε στα παιδιά σας όταν είσασταν εγκλωβισμένοι στο Dome Hotel;
ΣΣ: ...Τι να τους πω;  Άφηνα τα πράγματα, ... δεν ήθελα να τους πω τίποτα.  Ήταν βεβαίως τρομαγμένα, αλλά όταν είδαν στο Dome και άλλα μωρά, έπαιζαν ανέμελα.  ...Δεν ήθελα να τους προϊδεάσω για τίποτε.  Καταλάβαιναν ότι κάτι συμβαίνει, αλλά δεν ήθελα ...να τους επηρεάσω.  Είχαν το χιούμορ τους, γελούσαν.  Μια φορά που ...κάτσαμε στην τραπεζαρία για φαγητό, δίπλα μας κάθισε και μια κοπέλα Κερυνειώτισσα που ήταν... νάνος...  Μόλις την είδαν ο Φοίβος και ο Γλαύκος, έτσι με μια φωνή μου λένε ‘μαμά, όπως η Χιονάτη και οι Επτά Νάνοι[!]’.  ...Εγώ τους [είπα] ‘σιωπή’.  Η κοπέλα πάλι [είπε] ‘άφησέ τους, Στέλλα μου’ [γελάει] ‘είναι μωρά’. Πρώτη φορά έβλεπαν νάνο και αμέσως πήγε ο νους τους στη Χιονάτη και τους Επτά Νάνους.  Δεν τους έλεγα τίποτε, καταλαβαίναν, αλλά δεν τους είπα τίποτε, ότι είναι πόλεμος.  Ό,τι συνέλαβαν δηλαδή ήταν ...δική τους ...εμπειρία, δεν ήθελα να τους προϊδεάσω για τίποτε, αλλά καταλαβαίναν ότι κάτι συμβαίνει.  Στο μεταξύ στο Μπέλλα-Πάις άρχισαν ...να κάνουν διάφορα οι Τούρκοι για να μας τρομοκρατήσουν, διότι έβλεπαν ότι ο κόσμος δεν έφευγε.  Γύρισε ο χρόνος, έγινε ’76 και ο κόσμος ήταν στα σπίτια του.  Άρχισαν διάφορα κόλπα.  Μας ξυπνούσαν τα μεσάνυχτα [για] να μας μετρήσουν.  Όταν ερχόταν ο Ερυθρός Σταυρός κι έφερνε τα τρόφιμα, έβαζαν ...μία μεταλλική βέργα μέσα στο λάδι, την έβγαζαν, την έβαζαν χάμω, την ξαναέβαζαν σε άλλο, ανακατώναν τα πράγματα συνεχώς.  ...[Ήταν] μέτρα για να μας κάνουν να [φύγουμε].
ΝΧ: Εσείς μένατε θεληματικά, δηλαδή θα μπορούσατε να φύγετε αν θέλατε;
ΣΣ: Ναι, βέβαια... 
ΝΧ: Οι Τούρκοι όμως ήθελαν να φύγετε.
ΣΣ: ...Ναι, αλλά ποτέ δεν δηλώναμε ότι θέλουμε να φύγουμε.  ...[Και] στο Dome...σε αιτήσεις που μας έδιναν οι Τούρκοι δηλώναμε [ότι] ...θέλουμε να μείνουμε.  Ουδέποτε... [το] σκεφτήκαμε.  Γιατί να φύγουμε;  ...[Μόνο] κάποιοι.  ...Στις αρχές, όλος ο κόσμος ήθελε να μείνει. ... Το χειμώνα του ’75 χιόνισε στο Μπέλλα-Πάις και ήταν πολύ περίεργο διότι συνήθως δεν χιονίζει.  Χιόνιζε παλαιότερα, ...το ’52 [και] πιο παλιά [όπως] διαπιστώνω από τις έρευνές μου..., αλλά χιόνισε [και] το χειμώνα του ’75.  Και ήταν πολύ παράδοξο να βλέπεις πάνω στους κάκτους χιόνια, πάνω στα εσπεριδοειδή χιόνια, [σε] κάποιους ...κιόνες του αββαείου ...να βλέπεις πάνω τους χιόνια κι εγώ φωτογράφιζα.  Είχα μια μικρή φωτογραφική ...παλαιού τύπου ...με κασέτα και φωτογράφιζα. [Παίρνει την φωτογραφική μηχανή από μία βιτρίνα και την κρατάει στα χέρια της] ...Φωτογράφιζα [ασχολείται με την φωτογραφική μηχανή που κρατά στα χέρια της] ...και έδινα τα φιλμ στον Dr. F.  Ο Dr. F ήταν ένας εξαιρετικός Σκωτσέζος γιατρός, ο οποίος έκανε τον αγγελιοφόρο του χωριού.  Έπαιρνε κι έφερνε μηνύματα στην Λευκωσία από το Μπέλλα-Πάις με το αυτοκίνητό του.  Όταν όμως οι Τούρκοι αντιλήφθηκαν ότι ήταν αγγελιοφόρος ...του απαγόρεψαν να πηγαινοέρχεται στο Μπέλλα-Πάις και τον άφησαν στη Λευκωσία, δεν ξαναήρθε στο Μπέλλα-Πάις.  Επίσης μια ...Καναδέζα κυρία, η Miss R μας βοηθούσε κι εκείνη και της έδινα τα φιλμ και τα έφερνε εδώ στη Λευκωσία σε μια θεία μου.  Βέβαια... [τα φιλμ] τα είχα εμφανίσει μετά,  ...όταν μας έδιωξαν οι Τούρκοι από το Μπέλλα-Πάις.  Λοιπόν, εκείνη τη χρονιά που χιόνισε το τοπίο ήταν μαγευτικό.  Να βλέπεις από το αββαείο, κάτω, τις αμυγδαλιές ανθισμένες και χιονισμένες.  Ήταν ...Δεκέμβρης του ’75, Γενάρης του ’76.  Η άνοιξη που ακολούθησε ήταν η ωραιότερη άνοιξη του κόσμου.  Επειδή χιόνισε άνθισαν[!] τα πάντα.  Οι πέτρες[!] άνθισαν.  Πάνω στο μεσαιωνικό αββαείο βλάστησαν λουλούδια σκυλάκια..., οι χώροι κάτω από το αββαείο γέμισαν κυκλάμινα και από τότε το κυκλάμινο είναι ...το έμβλημά μου.  Πήρα τα παιδιά εκδρομή.  Τους είπα ‘θα πάμε εκδρομή’.  Πού να πάμε εκδρομή, κάτω από το αββαείο του Μπέλλα-Πάις.  Και είχα την εξής σκέψη: λέω στα παιδιά ‘όταν φάτε το φαγητό σας... να μαζέψετε κυκλάμινα και θα τα στείλουμε στη Λευκωσία σ’ ένα άλλο δημοτικό σχολείο’.  Και πράγματι μάζεψαν αγκαλιές[!]κυκλάμινα τα μωρά και μου τα έφεραν.  Ήξερα ότι την επόμενη ημέρα θα έρχονταν τα Ηνωμένα Έθνη να φέρουν τρόφιμα και να πάρουν και να μας φέρουν μηνύματα.  Έβαλα σ’ ένα καλαθάκι τα κυκλάμινα και πρωί-πρωί πήγα στο γραφείο του Τούρκου, εκεί που έρχονταν οι ΟΗΕδες, και λέω στον έναν αξιωματικό των Ηνωμένων Εθνών ‘παρακαλώ τούτα να τα πάρετε σ’ ένα δημοτικό σχολείο της Λευκωσίας’.  Με είδε ο Τούρκος, ο Χαλίλ, έτσι λεγόταν, [και] μου λέει ‘εσύ, κυρία Στέλλα μορφωμένη κοπέλα, πρώτα[!] να ρωτήσεις εμένα αν γίνεται να στείλεις αυτά τα πράγματα στη Λευκωσία’.  Του λέω ‘μα, είναι λουλούδια, ούτε βιβλία είναι, ούτε όπλα είναι, ούτε τίποτε, είναι λουλούδια’.  Λέει ‘καλά[!], άφησέ τα...’ και έφυγαν τα λουλούδια.  Ε, ούτε ήξερα τι απέγιναν, αφού ούτε από το ραδιόφωνο [άκουσα κάτι], εφημερίδες δεν είχαμε.  Στις δεκαπέντε μέρες όμως ...ήρθαν ξανά τα Ηνωμένα Έθνη για να μας φέρουν τρόφιμα.  ...Η θεία μου η Ελίζα, μας έστελνε διάφορα πράγματα, μπισκότα, τσιρότα, κάτι που θέλαμε ...που δεν βρίσκαμε ...στο [Μπέλλα Πάις], ...πού να βρούμε τέτοια πράγματα, και βρήκα μέσα στα πράγματα που μας έστειλε ένα απόκομμα από τον Φιλελεύθερο, πρωτοσέλιδο, που έγραφε ‘κυκλάμινα από το Μπέλλα-Πάις’.  Έφτασαν ...σ’ ένα δημοτικό σχολείο του Στροβόλου και η συγκίνηση ...ήταν αφάνταστη.  Έπιασα το απόκομμα, φώναξα στα παιδιά, πήγαμε στο σχολείο και χορεύαν από τη χαρά τους.  Ήταν από τις χαρές που είχαμε εκείνη την περίοδο.  Στο μεταξύ με τούτα τα μέτρα που ανέφερα προ ολίγου, να ανακατεύουν τα πράγματά μας, νιώθαμε τελείως ...σκλαβωμένοι.  ...Δηλαδή εντελώς, όχι πως είμασταν ελεύθεροι, αλλά όταν σου ανακατεύουν και τα πράγματά σου [είναι] σαν να... [μην] σέβονται καθόλου[!] τα ανθρώπινα δικαιώματα.  Και μια ημέρα όταν ήρθε ένας των Ηνωμένων Εθνών, κατέβηκα και έκανα ένα παράπονο...  Του είπα [ότι] μας θεωρούν ζώα, δεν έχουμε τίποτε.  Αν [χρειαστεί] να πάμε στο νοσοκομείο, στην Κερύνεια, πρέπει να εγκριθεί [και] ...πρέπει να μας πάρουν αστυνομικοί με ένα δικό τους αυτοκίνητο, πλήρης ...καταπάτηση κάθε δικαιώματος.  ...Διαμαρτυρήθηκα έντονα.  Και φαίνεται από τότε άρχισαν να σκληραίνουν περισσότερο τα μέτρα.  Μια φορά συνέλαβαν κάμποσους άντρες και τους πήραν στο κάστρο της Κερύνειας, απ’ ό,τι μας είπαν ύστερα, και τους τρομοκράτησαν και τους χτύπησαν[;], δεν ξέρω.  Δεν... έλεγαν τα πλάσματα τι έγινε.  Και άρχισαν... οι Τούρκοι να απειλούν, ότι αν φύγετε με τη θέλησή σας θα πάρετε και τα πράγματά σας.  Δεν είχαν μπει να λεηλατήσουν ακόμα στο Μπέλλα-Πάις, ...ο κόσμος είχε τα πράγματά του, τα έπιπλά του, τα πάντα.  Στο μεταξύ την άνοιξη που είπα προ ολίγου, ...που ήταν όλα ανθισμένα, οι γυναίκες άρχισαν να κάνουν ροδόσταγμα με τα άγρια τα τριάνταφυλλα και μύριζε το χωριό ροδόσταγμα, με τους ‘λαμπίκους’, ...τον παραδοσιακό τρόπο...  Στο μεταξύ έκανα και την νοσοκόμα.  ...Όταν είμαστε στο Dome ακόμα, υπήρχε μια κυρία που ήταν διαβητική και όταν έφυγε και ο φαρμακοποιός και ο γιατρός, δεν είχε κανέναν άλλον να μάθει να κάνει ενέσεις...  Και θυμάμαι ... έμαθα κι έκανα τις ενδοφλέβιες ενέσεις ινσουλίνης ...στην κυρία Σ.  Και όταν πήγαμε ...στο Μπέλλα-Πάις, ...ερχόταν Τούρκος γιατρός να δει τους γέρους, τους έδινε ενέσεις, ας πούμε σίδηρο που έπρεπε, και πήγαινα και τους τις έκανα.  Και θυμάμαι μια θεία μου μου έστειλε ...της παλιού τύπου σύριγγες, τις γυάλινες, που έπρεπε να τις αποστειρώνεις.  Ύστερα όμως ο Dr. F, ...που ήταν γιατρός, μου έδωσε και πλαστικές, μιας χρήσεως, και πήγαινα στους γέρους, με το καλαθάκι μου, με τα σύνεργά μου, και με περίμεναν με το δίσκο με το γλυκό να με κεράσουν.  ...Ήταν κάτι πράγματα μοναδικά, μοναδικές εμπειρίες.  Τα απογεύματα περπατούσαμε με τα παιδιά, τον Φοίβο και τον Γλαύκο.  Κατεβαίναμε στο αββαείο περπατώντας.  Φαντάσου ένα παλάτι, έτσι το έλεγαν οι Μπέλλα-Παϊσιώτες, όταν πουν παλάτι, εννοούν το αββαείο.  Και περπατούσαμε μέσα στους κήπους του αββαείου και την άνοιξη βλέπαμε τα χελιδόνια [που] έμπαιναν από το ένα παράθυρο και έβγαιναν από το άλλο.  Έμαθα όλους τους τοίχους, τις πέτρες, ...πόσο μεγάλη ήταν η κάθε πέτρα, διότι κάθε μέρα πηγαίναμε εκεί.  Θυμάμαι μια φορά...  είχε έρθει στο Μπέλλα-Πάις ο Αμερικανός πρέσβης με τον σκύλο του.  Μόλις τον είδαμε εμείς φοβηθήκαμε, οπότε του φώναξε και απομακρύνθηκε [ο σκύλος].  Έτσι ήταν η ζωή... εγκλωβισμένοι, εκεί, πικρή η άνοιξη, πανέμορφη μεν αλλά ένιωθες τη σκλαβιά. Κάθε Κυριακή υπήρχε ο ιερέας που έκανε την λειτουργία, [αλλά] δεν μας επέτρεπαν να χτυπούμε την καμπάνα.  Στο μεταξύ η γυναίκα του [του ιερέα] είχε πεθάνει και έγινε η κηδεία της εκεί και πήγε όλο το χωριό, όσοι είμαστε, στην κηδεία.
ΝΧ: Πόσοι είσαστε περίπου;
ΣΣ: Ε, τότε ήταν περίπου ...200[;], 300[;] μπορεί και παραπάνω, μπορεί να ήταν 500[;], οικογένειες ...μικροί, μεγάλοι, παιδιά, στα σπίτια τους.  ...Όταν πήγαμε ήταν γεμάτο το χωριό, ελάχιστοι είχαν φύγει.  Σιγά-σιγά όμως άρχισαν να φεύγουν...
ΝΧ: Δεν είχαν γίνει μάχες στο Μπέλλα-Πάις;
ΣΣ: Όχι, στο Μπέλλα-Πάις.  Την περίοδο της εισβολής είχε μεταφερθεί το νοσοκομείο ...στο αββαείο. ...και περιέθαλπταν κάποιους πληγωμένους εκεί.  Δεν τα έζησα τούτα εγώ διότι ήμουν στην Κερύνεια. Όταν έγινε το πραξικόπημα ήμουν στην... Κερύνεια [και] πήγα σαν πολιτική άμυνα στο γυμνάσιο.  Βλέπαμε τις μάχες του Αγίου Ιλαρίωνος κτλ.  [Είναι] πολλά τα γεγονότα, τόσο πυκνά που δεν τελειώνουν.  ...Τα λέω συνοπτικά. Στο μεταξύ άρχισαν οι Τούρκοι να βάζουν αριθμούς [στα σπίτια].  Τα αριθμούσαν ...για να φέρουν τους δικούς τους...  Και φωτογράφιζα τους ανθρώπους.  Ήθελαν να τους φωτογραφίζω έξω από το σπίτι τους.  [Τους] φωτογράφιζα, με τούτη την φωτογραφική..., και τους έδωσα μετά τις φωτογραφίες. ... Μια μέρα βρέθηκαν κάποια συνθήματα γραμμένα με μπογιά ...στον τοίχο του σχολείου.  Δεν θυμάμαι τι έγραφαν...  Με φώναξε ο Χαλίλ ‘εσύ δασκάλα σε 24 ώρες να μου πεις ποιοι έγραψαν τούτα τα συνθήματα’.  Λέω ‘δεν ξέρω’, αφού 6 η ώρα είμαστε όλοι σπίτι, ...αποκλείεται[!] να τα έγραψαν τα παιδιά. Φώναξε μπροστά μου τους μεγάλους μαθητές, της ΣΤ’ τάξης, ...και τους έδειρε.  Εκείνη την ώρα ένιωθα [ότι δεν] μπορώ να κάνω τίποτε και με ...ένα ραβδί να δέρνει μαθητές ...16,17 χρονών.  Εγώ ανίσχυρη ...να κάνω [κάτι].  Νομίζω [ότι] ...μετά από τούτο ...κατήγγειλα τους Τούρκους στους ΟΗΕδες ότι καταπατούν κάθε ανθρώπινο δικαίωμά μας.   ...Όμως ύστερα από λίγες ημέρες μάθαμε ότι εκείνος που έγραψε τα συνθήματα ήταν κάποιος χωριανός, Μπέλλα-Παϊσιώτης ...για να κατηγορήσει τους μικρούς που του έκλεβαν τα φρούτα του.  ...Η άνοιξη που είπα προ ολίγου, που ήταν ανθισμένη, ...εκτός από τα λουλούδια που άνθισαν πάνω στις πέτρες, τα δέντρα ήταν τόσο[!] φορτωμένα [με] φρούτα που λύγιζαν από τους καρπούς.  Και είχε κάθε λογής φρούτα το Μπέλλα-Πάις, είχε ροδακινιές, δαμασκηνιές, τα πάντα!  Και κάτω από το αββαείο ήταν [τόσο] ...φορτωμένα τα δέντρα.  ...Άρχισαν να λιγοστεύουν οι άνθρωποι, και δεν είχε κόσμο να τα χαρεί, να ...μαζέψει τα φρούτα του...  Στο μεταξύ διώχνοντας τους ανθρώπους έσβηναν ...λίγο-λίγο τα φώτα του χωριού.  Και εμείς, που ...[ήταν] πιο ψηλά το σπίτι [μας] ...βλέπαμε λίγα-λίγα τα φώτα να σβήνουν και ...οι γάτες να ’ρχονται προς τα σπίτια που ακόμα είχαν κόσμο, ώσπου πλησίασαν στο σπίτι που μέναμε εμείς.  ...Οι Τούρκοι είχαν πει ‘τον ιερέα και τη δασκάλα θα τους αφήσουμε τελευταίους’.  Και πράγματι 28 Ιουνίου, επειδή έκλεινε και το σχολείο, [μου είπαν] ‘κυρία Στέλλα, πρέπει να φύγεις κι εσύ και ο ιερέας’.  ...Και νομίζω ...μας έδιωξαν εμάς και τελευταία έμεινε η οικογένεια Ν που είχε ένα καφενείο κοντά στο ‘τεμπελόδεντρο’ ...του χωριού.  [Αυτό συνέβη στις] ...28 Ιουνίου 1976.  Ήρθε ένα μικρό ταξί, μπήκαμε μέσα [και] μας πήραν πρώτα στην Κερύνεια...  Και είναι η συντριβή εκείνων των ημερών και εκείνο το αίσθημα είναι στην ψυχή μου και κάθε φορά που ...μιλώ [γι’ αυτά].  Είναι φοβερό ... να φεύγεις.  Και γιατί να φύγεις εσύ ...και να μην φεύγουν τούτοι[;], οι ξένοι...  Στο μεταξύ πάλι λέγαμε [ότι] θέλουμε να μας πάρουν στο σπίτι μας στην Κερύνεια. ...Τίποτε.  Έπρεπε να μας διώξουν, τελικά, οριστικά. Και ήταν φοβερό που έβλεπα ...το δημοτικό σχολείο... [στο Μπέλλα-Πάις που] λειτουργούσε..., αλλά στο μεταξύ έφευγαν τα λεωφορεία.  Έφερναν ...κάτι φορτηγά [και] όσοι υπέγραφαν ότι θέλουν να φύγουν, έπαιρναν και τα πράγματά τους μαζί τους κι έφευγαν, με τις γλάστρες τους, με τα πράγματά τους κι άδειαζε σιγά-σιγά το χωριό.  Μείναμε τελευταίοι κι έχω κάτι φωτογραφίες των παιδιών μου να περπατούν μόνα τους μέσα στο χωριό, μέσα στην ερημιά.  Για μένα σημασία έχουν ...οι άνθρωποι που γνώρισα, συνδέθηκα πάρα πολύ και με τους κατοίκους του Μπέλλα-Πάις, έχουμε κοινές εμπειρίες.  Μόλις ήρθαμε από την Κερύνεια, μας βοήθησαν, μας έφερναν πράγματα ...από τον κήπο τους, φρούτα, χόρτα, μας φιλοξενούσαν, με καλούσαν σπίτι τους οι άνθρωποι.
ΝΧ: Θυμάστε κάτι ιδιαίτερα συγκινητικό από το Μπέλλα-Πάις;
ΣΣ: ...Ήταν όλες[!]... οι στιγμές ...συγκινητικές.  Η αγανάκτηση που ένιωθα [όταν] ο Τούρκος ...έδειρε μπροστά μου τα παιδιά, η χαρά από ...τα κυλάμινα, ...η απογοήτευση που έβλεπα τον κόσμο να φεύγει, η συντριβή, πάρα πολλά.  H κηδεία της παπαδιάς στο Μπέλλα-Πάις.  ...Όταν ...κατηφορίζαμε, γιατί το κοιμητήριο ήταν ...στον Αη Φώτη, ...σ’ έναν κατηφορικό δρόμο, ένας γέρος βρακάς μου λέει ‘προσωρινά πράγματα τούτα, προσωρινά’.  [Και] λέω ‘α, τι ωραία, ξέρει αυτός’, ...[ξέρει] ο άνθρωπος ότι είναι προσωρινά, ότι είναι θα περάσουν και τούτοι και θα φύγουν οι Τούρκοι, δεν θα μείνουν για πάντα.  Έκανα παρέα με τον Πολύκαρπο Ι και στο Dome ...και στο Μπέλλα-Πάις.  Ένας ιδεολόγος πατριώτης αγωνιστής, ενωτικός, γιατί παλιά όλος ο κόσμος ήταν υπέρ της ενώσεως και ο Πολύκαρπος Ι ήταν συνεπής με τις αρχικές ιδέες, ότι προορισμός της Κύπρου ήταν η ένωσή της με την Ελλάδα.  ...Περπατούσαμε πολύ συχνά μαζί στους δρόμους του χωριού, πριν αρρωστήσει...  Και θυμάμαι 10 του Φλεβάρη, [που] είναι του Αγίου Χαραλάμπους..., του ’76 πήγαμε να επισκεφτούμε ένα φίλο του, τον Χαράλαμπο Πισκαλιστή που γιόρταζε...  Πήγαμε σ’ ένα παλιό αρχοντικό σπίτι, που ήταν τριώροφο.  Κάτω ήταν ο στάβλος, πάνω ήταν νομίζω αποθήκες και πάνω το κυρίως σπίτι και θυμάμαι που μου έκανε εντύπωση το πάτωμα.  Ήταν χώμα[!], τόσο όμορφα πατημένο, λείο και επίπεδο, σαν να ήταν ένα χωμάτινο χαλί και ήταν αναμμένο και το τζάκι και μιλούσαμε.  Περπατώντας δε προς το σπίτι του, που ήταν έτσι προς τα έξω του χωριού, ...έβλεπα τους φράχτες γεμάτους χιόνια, είχε κρύο, ήταν μια ...σκηνή ...once in a lifetime [γελάει] που μια φορά στην ζωή του μπορεί ...να βιώσει κάποιος.  Και είχε... τούτη όλη η ζωή μια πίκρα, ήταν συνέχεια ένας αποχαιρετισμός, γιατί ξέραμε ότι.... θα μας διώξουν, αλλά είχε και... μια σιγουριά ότι μπορεί να μείνουμε, αφού είμαστε εδώ... δύο χρόνια μπορεί κάτι να γίνει και να μείνουμε.  Παρ’ όλο που... βλέπαμε την Κερύνεια από μακριά, ήταν... και κοντά και μακριά, ήταν... κάτι αισθήματα συνεχώς ανάμεικτα.  Εκεί που πήγαινες να πιστέψεις ότι α[!] κάτι είναι να γίνει και να μείνουμε αφού είμαστε εδώ.  Γιατί να μας διώξουν; ... Κάτι που θέλεις να είναι έτσι, διότι έτσι πρέπει να είναι.  Λέω μα αφού είμαστε εμείς γιατί να μας διώξουν, αφού είμαστε[!], δεν φύγαμε!  Αλλά φυσικά μας έδιωξαν, αφού ήρθαν με αυτόν τον σκοπό ήθελαν να φύγουμε.  Αυτός ήταν ο σκοπός, απλώς ήξεραν να περιμένουν.  Σου λέει θα φύγουν.  Όταν ζήτησα εγώ [να μείνω], ... μου λένε να γίνεις Τούρκος υπήκοος.  Ε, όταν το  άκουσα τούτο, να γίνω Τούρκος υπήκοος, [σκέφτηκα] ...γιατί να γίνω Τούρκος υπήκοος, αφού... γεννήθηκα εδώ.  Ε, τούτα... δεν περνούσαν, ένιωθες ας πούμε την πραγματικότητα, όχι την αλήθεια, αλλά την πραγματικότητα που θέλουν να σου επιβάλλουν, ...το άδικο.
ΝΧ: Ουσιαστικά είσασταν εγκλωβισμένοι σ’ εκείνη την περιοχή.  Μου είπατε νωρίτερα ότι δεν μπορούσατε να πάτε στην Κερύνεια...
ΣΣ: ...Μόνοι μας, όχι.  Ο γιος μου ο Φοίβος, μια φορά πονούσε το δόντι του και έπρεπε  να τον πάρουμε στον οδοντίατρο και με πήρε ο αστυνομικός με ταξί στο νοσοκομείο της Κερύνειας.  ...Θυμάμαι ο Φοίβος μόλις του άνοιξε το στόμα... ο Τούρκος αστυνομικός και τον άγγιξε, τον κλώτσησε, [γελάει] μωρό ας πούμε, όσο καταλάβαινε...  Νιώθαμε ...πολύ ...παράξενα.  Έβλεπες ...στο νοσοκομείο ξένους ανθρώπους, άλλως πώς, τα πάντα διαφορετικά, να βλέπεις την πόλη σου και να διερωτάσαι, μα είναι η Κερύνεια μας τούτη, αφού δεν έχει τίποτα που θυμίζει την Κερύνεια.  Είναι η Κερύνεια, ο τόπος, αλλά κυκλοφορούν ξένοι.  ...Εκεί που πήγαινες να νιώσεις ότι είναι η πόλη μας, [έλεγες] μα αφού κυκλοφορούν ξένοι, πού είναι οι Κερυνειώτες;...  Γι’ αυτό τώρα αρνούμαι να τους δεχτώ τούτους, ...βλέπω τους Κερυνειώτες στο σπίτι τους, αρνούμαι ...με μια εμμονή!  Δεν θέλω[!] να ξέρω... ούτε θέλω να μου δείξουν φωτογραφίες της Κερύνειας.  Παρ’ όλο που την είδα να μεταβάλλεται, ...δεν θέλω να σκεφτώ ότι η Κερύνεια είναι τούρκικη.  ...Ξέχασα να ...πω, όταν ...έφυγαν οι περισσότεροι [από το Dome Hotel] και είμασταν 33 [άτομα], χαλάρωσαν κάπως τα πράγματα και βγαίναμε λίγο έξω.  Οι νεαροί ...των 33 ήμουν εγώ, ο Κωστάκης ο Ζ και ο ...Κόκος ο Π.  Πήγαμε μια μέρα στο λιμάνι, και με τα παιδιά, [και] γλίστρισα ...από την παρέα και πήγα στο σπίτι μου με τα μωρά.  [Το σπίτι] ...κατοικείτο πλέον από μια οικογένεια Τουρκοκυπρίων.  ...Η πόρτα ήταν ανοιχτή και μπήκα στο σπίτι, ...ούτε χτύπησα την πόρτα.  Όταν μπήκα παρουσιάστηκε μια Τουρκάλα με τους γιούς της, [είχε] δυο αγόρια κι εκείνη.  Της  λέω ‘είναι το σπίτι μου’.  Μου λέει ‘ε, εντάξει’.  Μπήκα στο σαλόνι.  Οι μικροί, ο Φοίβος και ο Γλαύκος βγήκαν στον κήπο που έπαιζαν λίγους μήνες πριν.  Είδα το πιάνο μου εκεί, όμως [είχε] άλλα πράγματα [μέσα] στο σπίτι, άλλα των άλλων, έπιπλα που δεν τα αναγνώριζα.  Της λέω ‘...είναι το πιάνο μου, ...μπορεί να γίνει κάτι και να το πάρω’.  Μου λέει ‘όχι είναι να ’ρθει κάποιος να μου δώσει τηλεόραση και να το πάρει’.  Μετά ο Φοίβος και ο Γλαύκος βγήκαν στην αυλή, στον κήπο μας.  Εκεί που ήταν οι τριανταφυλλιές μας είχε φυτεμένο καλαμπόκι.  Της λέω ‘από πού είσαι εσύ[;]’.  [Μου λέει] ‘είμαι από το Αρμενοχώρι Λεμεσού, ...μας έφεραν στις αγγλικές βάσεις και μετά μας έφεραν εδώ’.  Δεν είπα τίποτε.  ‘Να σε κεράσω κάτι’ μου λέει.  ‘Τίποτα’ είπα και πήγε στην κουζίνα μας και εμφανίστηκε μ’ ένα δίσκο με λεμονάδα.  Η λεμονάδα [ήταν], μέσα στα ποτήρια μας, ούτε ήπια βέβαια.  Οι Τούρκοι συνηθίζουν να σου βάζουν κολώνια στα χέρια, προσπάθησε ύστερα να μας βάλει ...στα χέρια και όταν το αναφέρω μυρίζει ακόμα στη μύτη μου εκείνη ...η κολώνια της Τουρκάλας.  Σε λίγο βλέπω τον Φοίβο και τον Γλαύκο να έρχονται από τον κήπο.  ...Πριν λίγους μήνες έπαιζαν εκεί, δηλαδή τον Ιούλιο του ’74 ...[και] τον Ιούλιο του ’75  ...πήγα στο σπίτι μου...  Και βρήκαν μέσα στα χόρτα τα παιχνίδια τους.  Ήταν κάτι μπουλντόζες ...[σε] μικρογραφία ...και πήραν τα παιχνίδια τους και ήρθαν στο σαλόνι.  Και κοίταγαν τα Τουρκάκια έτσι με ένα βλέμμα.  Τους έπιασα κι εγώ από το χέρι και βγήκα από την πόρτα, χωρίς να γυρίσω πίσω να δω τι γίνεται.  Και ένιωθα ξανά εκείνο το συναίσθημα το βεβηλωμένο...  Ήταν το σπίτι μας και δεν ήταν, κάτι μ’ έδιωχνε, κάτι με καλούσε στο σπίτι μου, αλλά δεν το άντεχα, δεν το άντεχα τούτο το αίσθημα και δεν μίλησα ώσπου πήγαμε ξανά στο ξενοδοχείο.  Με ρώταγε η μητέρα μου τι έχω, δεν της είπα ...τι συνάντησα.  Ύστερα βεβαίως, μετά από χρόνια, της είπα πώς ήταν το σπίτι.  Αξίζει να σου πω..., ότι επί χρόνια μετά την... εκδίωξή μας δεν έγραφα.  Δηλαδή δεν μπορούσα να γράψω, ούτε να μιλήσω για την Κερύνεια.  Πέρασαν σχεδόν 30 χρόνια για να γράψω. [γελάει] ...Έγραφα κάτι που μόνο εγώ τα έβλεπα, με ελάχιστα ψήγματα, ας πούμε.  ...Δεν ήθελα να μιλώ, τίποτε.  ...Για να ’βρω τον εαυτό μου, δηλαδή να βρω τα λόγια να μπορώ να μιλήσω για την Κερύνεια πέρασαν τουλάχιστον 25 χρόνια.  Άρχισα δειλά-δειλά.  ...Ήθελα να γράψω, αλλά δεν ήξερα πώς[!] να αρχίσω.  Δηλαδή είχα τόσα πολλά μέσα μου που δεν ήξερα... πού, πώς ν’ αρχίσω να μιλώ για την Κερύνεια.  Πώς ν’ αρχίσω, η Κερύνεια είναι ελληνική παλαιόθεν, η ιστορία της;  ...Δεν ήθελα ν’ αρχίσω [με] την ιστορία της Κερύνειας ή τον Κηφέα, τον Πράξανδρο.  [Πώς] να αρχίσω με αυτόν τον τρόπο αφού με πλημμύριζε η ιστορία της η σύγχρονη, δηλαδή εκείνα που έζησα.  Δεν μπορούσα ν’ αρχίσω από το παρελθόν διότι το παρόν ήταν τόσο[!] ζωντανό.  Το παρόν[!], ...τα 25 χρόνια, για μένα παρόν ήταν το ’74, δεν μπορούσα να πάω στο παρελθόν και να μιλώ για την ιστορία της Κερύνειας...  Το παρόν της ήταν για μένα το ’74 που σταμάτησε η ιστορία της.  Δεν μπορούσα να γράψω, ώσπου έτσι ξαφνικά λέω γιατί να αρχίσω ...από την ιστορία την παλιά, ν’ αρχίσω από το ’74, που ...για μένα είναι βιωματική ιστορία.  Και άρχισαν ύστερα να μπλέκονται όλα!  Και το πρώτο βιβλίο που έγραψα, το «Στην Κερύνεια: Επί πτερυγών αγγέλου», είναι ανάκατα, και ...το παρελθόν και το παρόν και το μέλλον και νοσταλγώ το μέλλον της Κερύνειας.  Ήταν όλα πια ένα[!] πράγμα.  Γι’ αυτό μίλησα προ ολίγου ...για τη σχετικότητα του χρόνου.  Το κυρίαρχο παρόν και[!] το παρελθόν, και το μέλλον της Κερύνειας, για μένα είναι ένα πράγμα πλέον...  Καταργώ τον χρόνο, για μένα ο χρόνος δεν υπάρχει.  Η Κερύνεια είναι ένα αενάως παρόν και δεν το ξεχωρίζω.  Ζω και την αρχαία εποχή και την νεότερη και τα πάντα.  Για μένα η Κερύνεια είναι οι άνθρωποι, τα όνειρά μου σχετίζονται με[!] τους ανθρώπους της Κερύνειας.  Η γιαγιά μου είναι εκείνη που με τροφοδοτεί και όντως επανέρχομαι στη γιαγιά μου που ίσως το ότι άρχισα να γράφω, είναι με ιστορίες της γιαγιάς μου.  ...Ήταν εγγονή του πρώτου παπαδοδάσκαλου της Κερύνειας κι έτσι βρίσκω την συνέχεια στις αφηγήσεις της γιαγιάς μου, για τα παλιά τα χρόνια, τα νεότερα και τα χρόνια που έζησα εγώ.  ...Είναι ένα συνεχές παρόν η Κερύνεια, ελληνικό.  ...Δεν τίθεται θέμα για μένα να είναι οτιδήποτε άλλο. Υπήρχαν οι Τούρκοι, υπήρχαν οι τούρκικες γειτονιές.  Επειδή είμασταν στη Κάτω Κερύνεια εμείς, πάντα είχαμε ένα φόβο να πάμε.  Κάποια συμμαθήτριά μας που το σπίτι της ήταν στην Πάνω Κερύνεια, κοντά στις τούρκικες γειτονιές, ...νιώθαμε ένα παράξενο αίσθημα να περάσουμε από... [εκεί].  Γενικά δεν υπήρχαν προβλήματα με τους Τούρκους, αλλά άμα ρωτήσω και κανέναν που ζούσε στην Πάνω Κερύνεια ...[αν] ‘είναι καλά[;], περνούσατε καλά[;], πηγαίνατε στα σπίτια τους[;]’, [απαντούν] ‘όχι, δεν πήγαινα’.  Μπορεί να περνούσαν καλά οι συναλλαγές τους, ...αλλά δεν είχαν το θάρρος να πηγαίνουν ...στα σπίτια τους.  Υπήρχαν κάποιες σχέσεις, ...συναλλαγές, ...έκαναν παρέα, τους μιλούσαν, αλλά υπήρχε πάντα... ίσως ...ο προαιώνιος φόβος, [ότι] οι Τούρκοι είναι βάρβαροι ...και γεφύρι να γενεί, μην του δώσεις εμπιστοσύνη.  ...Υπήρχε ανέκαθεν φαίνεται τούτο το αίσθημα για τους Τούρκους.  Γι’ αυτό, λέγοντας τώρα τις απόψεις μου, δεν μπορεί να λειτουργήσει έτσι ξαφνικά, ως δια μαγείας, να ξεχαστούν όλα.  Θα περάσει καιρός, δεν μπορεί ...ξαφνικά να μας βάλουν με το ζόρι[!] να τους αγαπήσουμε.  Θέλω να πω ότι δεν θεωρώ την κυρία που κάθεται στο σπίτι μου [στην Κερύνεια] αδελφή μου.  Φυσικά την υποχρέωσαν να πάει, ...δεν ήταν προσωπική της επιλογή, ...όπως κι εμένα... δεν ήταν προσωπική μου επιλογή να φύγω.  Δεν μπορώ να τους δω σαν αδέλφια μου.  Λυπούμαι πάρα πολύ, δεν το βλέπω έτσι.  Αν ...προκύψει κάτι θα λειτουργήσει αργότερα, αν αλλάξουν εντελώς ...οι συνθήκες, αν γίνει μια ενιαία κοινωνία, αλλά να τους πως αδέλφια μου, ...δεν μπορώ.  Λυπούμαι.  Δεν ξέρω αν θα πρέπει να λυπούμαι, αλλά ...δεν μπορώ ...να δεχτώ αυτή την κατάσταση την τετελεσμένη, τούτη την αδικία..., [και ότι όλα] είναι εντάξει και να πάω σπίτι μου και να τους δέχομαι κοντά μου, όχι.  Δεν μπορώ να το κάνω τούτο το πράγμα.  Να τους αγαπήσω ξαφνικά, αφού ποτέ δεν τους αγάπησα.  Διότι υπήρχε μια ιστορία η οποία ε, ακόνιζε[!], ακόνιζε[!] καλώς ή κακώς αυτή την αντιπαλότητα που είναι ...[γεγονός].  Ήρθαν το 1571.  Είναι το ίδιο με το [να] είμαστε 3.000 χρόνια Έλληνες;  Έρχονται το 1571, ήταν το 18%, 80 χιλιάδες, [και] τώρα εγκαθίσταται με τη βία και να τους θεωρώ το ίδιο[!] με μένα.  Ε, δεν είναι δυνατόν!  ...Λυπούμαι ...είναι πραγματικότητα τούτο το πράγμα.  Δεν τους μισώ...  Δεν μου φταίνε προσωπικά, ...δεν είναι προσωπική υπόθεση.  Επιμένω, δεν ...μισώ τον κάθε Τούρκο, ...απλούστατα θεωρώ ότι είναι ξένος, ότι δεν του ανήκει το σπίτι μου [χτυπάει το χέρι της στο τραπέζι], είναι προϊόν εισβολής και κατοχής.  Μας βρήκαν ...άοπλους και μας επιβλήθηκαν.  Και λόγω της χούντας κάποιων παραφρόνων που έκαναν αυτή την προδοσία, έγινε αυτό το λάθος.  Δεν μπορώ να δεχτώ ότι ηττηθήκαμε και πρέπει να δεχτούμε τούτη την κατάσταση.  Έτσι νιώθω.  Τώρα, αν ύστερα αλλάξω, δεν ξέρω. [γελάει] Προς το παρόν δεν νιώθω ότι είναι αδέρφια μας, δεν είναι αδέρφια μου.
ΝΧ: Θεωρείτε ότι τα γεγονότα του ’63 δικαιολογούν τα όσα συνέβησαν αργότερα;
ΣΣ: ...Σίγουρα κάποιοι ...έφτασαν σε κάποια άκρα, αλλά δεν δικαιολογείται.  Φυσικά η βία φέρνει βία.  ...Δεν τους υπερασπίζομαι αυτούς τους δικούς μας [για αυτά] που έκαναν, αλλά προηγήθηκαν οι Τούρκοι.  Εκείνοι [τα] προκάλεσαν. ... Άλλωστε η ιστορία τα αποδεικνύει αυτά τα πράγματα.
ΝΧ: Πιστεύετε ότι ήταν θέμα σεβασμού;  Δηλαδή αν υπήρχε σεβασμός ή διαφορετική νοοτροπία θα είχαν εξελιχθεί διαφορετικά οι καταστάσεις;
ΣΣ: Ναι, θα μπορούσε να ήταν διαφορετικά, πιο ήπια τα πράγματα, ...να μην βρουν αφορμή αυτό το πραξικόπημα για να κάνουν την εισβολή.  ...Υπήρχαν ίσως κάποια προηγούμενα.  ...[Οι] Συμφωνίες [της] Ζυρίχης, τους έδιναν το δικαίωμα ...[για] εγκατάσταση της τουρκικής δύναμης σαν εγγυήτρια δύναμη.  Έγιναν άλλα λάθη.  Θέλω να πω [το] να τους επιτρέψουν να έχουν εδώ πόδι και στρατό, τους έδινε και το δικαίωμα να επέμβουν.  Έκαναν κάποιοι λίγοι ...το πραξικόπημα, αλλά ο άλλος ο κόσμος[;] τι έφταιγε...  Θα μπορούσαν να γίνουν άλλα.  ...Η εισβολή απεφεύχθει το ’64, ...με τους βομβαρδισμούς της Τηλλυρίας...
ΝΧ: Οπότε έψαχναν αφορμή.
ΣΣ: Ναι, ...δεν έβρισκαν αφορμή [και] την βρήκαν ...[με] το πραξικόπημα.  Ε, δυστυχώς δεν μας βοήθησαν όσο έπρεπε.  Ήταν προσχεδιασμένα;  Αυτό δεν το ξέρω...
ΝΧ: Εκ των υστέρων, πλέον, θεωρείτε ότι η ιδέα της ένωσης[;] δηλαδή τώρα δεν συζητείται καν. Παλαιότερα όμως η ένωση ήταν κάτι που ήθελε ο κόσμος, χωρίς ίσως να σκεφτεί τις όποιες συνέπειες;
ΣΣ: ...Τώρα [η ενώση] θεωρείται ανέφικτη.  ...Ίσως οι συνθήκες να ήταν ...ευνοϊκότερες παλαιότερα...  Η Ελλάδα μπορεί, για άλλους λόγους, να μην μπορούσε να βοηθήσει.  Υπήρχαν κάποιες συγκυρίες που δεν... βοήθησαν την επίτευξη της ένωσης.  Υπήρξαν πάλι κάποιες άλλες συγκυρίες.  Αλλά υπήρχε έστω το όραμα τούτο, η ιδεολογία αυτή, η οποία ενέπνεε κάποιους.  Ήταν ιδεώδης λύση όντας ελληνικό νησί και ίσως αν γινόταν κάποια προγενέστερη εποχή, να αποφεύγονταν αυτή η κατάσταση.  ...Δεν ξέρω, όλα αλλάζουν.  Ήταν ένας προαιώνιος πόθος.  Επεδιώχθη ...μετά την Αγγλοκρατία ή κατά την περίοδο της ...Αγγλοκρατίας.  Άρχισαν οι νέοι να σπουδάζουν, να βλέπουν άλλους λαούς, να ελευθερώνονται και λοιπά.  Άρχισαν να εμπνέονται, να θέλουν ελευθερία και ...η οδός[!] θα ήταν δια της ένωσης...  Όντας ελληνικό νησί, να ενωθεί με την Ελλάδα, να είναι ελεύθερο, αφού ήταν και λιγότεροι οι Τούρκοι.  Θα μπορούσε να γίνει μια άλλη διευθέτηση, ...ή να τους αποζημιώσουν ή να τους μεταφέρουν αλλού.  Ύστερα άλλαξαν άρδην τα πράγματα, έγιναν άλλες ιστορικές συμφωνίες, είχε γίνει η Μικρασιατική Καταστροφή πριν, έγινε ανταλλαγή ...πληθυσμού, άρχισαν να... λειτουργούν άλλα σχέδια...  Αλλά πιστεύω ότι πρέπει να κρίνουμε τα πράγματα με την εποχή τους, όχι εκ των υστέρων. ... Αν ...κρίνουμε τον πόθο της ένωσης, εκείνη την εποχή ήταν η... καταλληλότερη λύση.  Δεν μπορεί να ήταν ανόητοι τόσες χιλιάδες άνθρωποι... από την Πάφο ως το κάθε χωριό, [έβλεπαν] την ελληνική σημαία, άκουγαν τον εθνικό ύμνο, αφού στα γονίδια μας ...είμαστε Έλληνες...  Και ίσως ...ακόμα και τώρα νομίζω ότι μας κατηγορούν για εθνικιστές εκείνους που θέλουμε την ένωση.  Για τόλμησε να πεις του Γάλλου ή του Γερμανού, ότι δεν είναι Γάλλος.  ...Κι εκείνος είναι εθνικιστής, όμως εκείνον δεν τον κατηγορούν για εθνικισμό, κατηγορούν ...εμάς για εθνικισμό.  Αν του προδόσεις το σύμβολό του θα σε κυνηγήσει.  Όμως εμάς μας λένε εθνικιστές, όταν μιλούμε για την [ένωση].  ...Αν πας στη Γαλλία δεν βλέπεις καμία αγγλική πινακίδα, [ενώ] εμείς [έχουμε] και αγγλικές, αραβικές, ρώσικες.  ...Νομίζω οι άλλοι μας σέβονται[!], όταν έχουμε μια συνέπεια.  Τώρα δεν ξέρουμε τι θέλουμε, πώς είναι δυνατόν να μας σεβαστούν.  ...Δεν διεκδικούμε[!] πια τα δικαιώματά μας, τα αυτονόητα[!].
ΝΧ: Άρα πρέπει να κρίνουμε τα γεγονότα στην εποχή τους είπατε προηγουμένως...
ΣΣ: ... Βεβαίως!  ...Έτσι πιστεύω, [πρέπει να κρίνονται] στην εποχή τους.  ...Τα πράγματα συνεχώς αλλάζουν.  Αύριο μπορεί ν’ αλλάξουν εντελώς.  Σήμερα[!] όμως, ...αν θα λέγαμε για σήμερα, ε, με άλλο[!] τρόπο θα τα κρίνουμε...  Τώρα μπορεί να μην είναι εφικτή η ένωση..., μπορεί όμως, τα πάντα ρει.  Μπορεί ν’ αλλάξουν εντελώς τα γεγονότα. Ποιος έλεγε ότι θα πέσει το τείχος του Βερολίνου;  ...Έπεσε και άλλαξαν τα πράγματα.  Ποιος το έλεγε ότι η Κίνα θα είναι υπερδύναμη και η Αμερική θα χρωστάει στην Κίνα 3 δις.  Θέλω να πω, τα πάντα ρει, και θέλω να πιστεύω στα οράματα.  Δικαίωμά μου. [γελάει] Ή να ελπίζω το ανέλπιστο και να πιστεύω το απίστευτο.  Δεν είναι ότι τα ωραιοποιώ, αλλά ο κάθε ένας θέλει την ελευθερία του και θέλει να διαλέγει[!] την επιλογή του.  Να ζω στην Κερύνεια ή να μην ζω.  Ε, τώρα δεν μπορώ[!], ούτε να ζω[!] ούτε να μην ζω[!].  Θέλω να πηγαίνω και να μην πηγαίνω.  Ούτε να πάω μπορώ ούτε να μην πάω, [γελάει] [δεν έχω] το δικαίωμα της επιλογής, όντας Κερυνειώτισσα.  Τώρα λέω δεν είμαι ούτε φιλόλογος ούτε τίποτε άλλο, είμαι απλώς Κερυνειώτισσα και το θεωρώ τίτλο τιμής, όπως το να είσαι κόμης [γελάει] ή lady ή sir, εγώ είμαι Κερυνειώτισσα [γελάει]...
ΝΧ: Επιλέγετε τώρα να μην πηγαίνετε στην Κερύνεια; Δεν έχετε από τότε που σας ανάγκασαν να φύγετε;
ΣΣ: Ναι. ... Γιατί να πάω;  Να... πάω [για] να... αναγνωρίσω, δηλαδή, ότι... θέλω διαβατήριο και άδεια ...για να πάω στην Κερύνεια;  ...Πολλές φορές λέω εγώ θα πάω[!] ρε παιδί μου, θα πάω... Να πάω να δω τις αμυγδαλιές ...που ανθίζουν.  Θέλω να σου πω, θέλω να πάω να δω τις αμυγδαλιές, ποιος με εμποδίζει[;] να πάω.  Μόλις ...μας έφεραν απ’ εδώ, ήθελα να πάω μια άνοιξη να δω τις αμυγδαλιές.  Για μένα ήταν το πιο σημαντικό γεγονός που θα μου συνέβαινε...  Και θυμάμαι το έλεγα του αδελφού μου στο τηλέφωνο στην Αμερική, [και] μου λέει ‘να περάσεις από τα κεντρικά των Ηνωμένων Εθνών να σε πάρουν’.  Του λέω ‘όχι, εγώ θέλω να πάω μόνη μου, να ξεκινήσω και να πάω’.  [γελάει]  Γιατί να περάσω να ζητήσω άδεια[;] να πάω στην Κερύνεια, [θα πάω] όπως πήγαινα τόσα χρόνια.
ΝΧ: Αν διδάσκατε ακόμα τι θα ήταν αυτό που θα θέλατε να μεταδώσετε στους μαθητές σας;
ΣΣ: Πρώτα-πρώτα δεν θα τους έλεγα να πάνε στην Κερύνεια.  Θα τους έδειχνα χάρτες, φωτογραφίες, να δουν την ιστορία της Κερύνειας.  Δεν χρειάζεται να πάνε για να την δουν!  Θα την δουν και με τις εικόνες και με το βίντεο και με όλα.  Να είναι περήφανοι που είναι Έλληνες και μιλούν ελληνικά.  Να έχουν όνειρα, ότι κάποτε η Κερύνεια θα ελευθερωθεί, όταν έρθουν οι συνθήκες εκείνες, αλλά να τη διεκδικούν!  Να λένε ότι η Κερύνεια είναι ...ο τόπος καταγωγής των γονιών τους, των παππούδων τους, ότι είναι ελληνική και να πιστεύουν στο απίστευτο και να ελπίζουν το ανέλπιστο, έτσι για να ’χουν ένα ιδανικό.  Λαός χωρίς όνειρα, είναι καταδικασμένος, χωρίς πατρίδα είναι επίσης καταταδικασμένος σε αφανισμό.  Τούτη η διεθνοποίηση και όλα είναι τα ίδια, χωρίς έθιμα, χωρίς παραδόσεις.  ...Δούλεψαν γενεές γενεών για να έχουμε το τάδε έθιμο, την τάδε παράδοση.  [Όπως] τον αγιασμό των υδάτων, διότι το ύδωρ ...όλοι λένε σήμερα ότι είναι το πολυτιμότερο αγαθό.  Γιατί είναι το πολυτιμότερο αγαθό;  Διότι χωρίς το νερό δεν υπάρχει τίποτε.  Έκαναν καθαγιασμούς των υδάτων, το καθαρτήριο των αρχαίων, ο αγιασμός των υδάτων είναι στη θρησκεία μας.  Όλα αυτά δεν είναι τυχαία.  Όταν έχεις τέτοιο πολιτισμό γιατί[;] να τον αρνηθείς.  Τούτοι που μας καταδικάζουν να είμαστε διεθνιστές είναι διότι δεν έχουν ιστορία και δεν ξέρουν τι σημαίνει να έχεις αυτόν τον πλούτο της ιστορίας ή της παράδοσης.  Όταν δεν έχεις, δεν αγαπάς τίποτε, δεν δημιουργείς πολιτισμό, όταν είσαι μια εδώ και μια εκεί, και φοράς τα ίδια ρούχα, και ακούς την ίδια μουσική και τα ίδια είδωλα, pop και lifestyle και τέτοια.  Αυτά δεν... είναι κάτι που μπορεί να σου δώσει μια σιγουριά, μια ασφάλεια, ένα όραμα, ένα όνειρο.  Χωρίς ρίζες δεν ζεις πουθενά.  Πώς θα ζεις ξεριζωμένος;  Πρέπει να ριζώσεις[!] για να κάνεις πολιτισμό και ιστορία.  Έτσι πιστεύω, και αυτό γράφω, αυτό διεκδικώ.  Την ελευθερία του τόπου μας.
ΝΧ: Ποιο είναι το μεγαλύτερο μάθημα που πήρατε από τις προσωπικές σας εμπειρίες;  Τι είναι αυτό που έχετε κρατήσει και σας ωθεί παρακάτω;
ΣΣ: ...Να αγωνίζεσαι... για τον τόπο σου, για την προσωπική σου ζωή, ...το να καλυτερεύεις τον εαυτό σου, κάθε τι που συμβαίνει να το θεωρείς ένα μάθημα.  Ίσως να είμαστε υπερήφανοι ή... υπερόπτες, ...[πρέπει] να δαμάζουμε τον εγωισμό μας.  [Να γνωρίζουμε] ότι τα πάντα [γελάει] αλλάζουν, να μορφώνονται οι άνθρωποι.  Όλα μπορούν ν’ αλλάξουν, αλλά μ’ ένα πτυχίο μπορείς να δουλέψεις και να ζήσεις στον τόπο σου.  Να αγωνίζεσαι, με όλους[!] τους τρόπους.  Η ζωή είναι σύντομη [γελάει], ...δεν έχουμε τίποτα, παρά μόνο τον χρόνο μας...  Επίσης να προσφέρουμε στους άλλους χωρίς ανταλλάγματα, να αγαπάμε τους... ανθρώπους, να πιστεύουμε στη δύναμη των ανθρώπων, να μην τους υποτιμούμε, επίσης να είμαστε επιεικείς με κάποιους ανθρώπους, να εκτιμούμε τους παλαιότερους, να σεβόμαστε τους μεγάλους.  Να ελπίζουμε στους νέους, αφού έχουμε και το καθήκον να τους διδάξουμε να αγαπούν την πατρίδα τους, να δέχονται συμβουλές.  Πολλά πράγματα... μπορεί να πάρει κάποιος από τη ζωή και πιστεύω ότι ακόμα μαθαίνω [γελάει] σε αυτή την ηλικία, δεν τα ξέρω όλα.  Και κάθε φορά που ανακαλύπτω κάτι από την ιστορία της Κερύνειας νιώθω περήφανη και νιώθω μια αγαλλίαση σαν αυτή που σου δίνει η τέχνη, ...μια ωραία μουσική, ένας πίνακας, ένα ωραίο έργο, ένα ωραίο βιβλίο.  Διότι ...η Κύπρος μας είναι πανέμορφη και αυτή που έχουμε τώρα[!] και αυτή που διεκδικούμε, είναι η πατρίδα μας όλη.
ΝΧ: Τι θα θέλατε ή τι περιμένετε να γίνει σε σχέση με την παρούσα κατάσταση;
ΣΣ: Να πάει ο καθένας στο σπίτι του.  Οι Τούρκοι στα δικά τους και εμείς στα δικά μας.  Λύθηκε το Κυπριακό αμέσως...
ΝΧ: Όταν λέτε Τούρκοι[;]...
ΣΣ: [Εννοώ] οι Τούρκοι ...πριν την εισβολή, όχι οι έποικοι... αυτοί να πάνε σπίτι τους.  Δεν ανήκουν εδώ, είναι προϊόν εισβολής, ...δεν τους θεωρώ Τουρκοκύπριους.  Αυτοί να φύγουν.  Λύθηκε το Κυπριακό.  Θα πάνε οι Παφίτες Τούρκοι στα σπίτια τους, οι Λεμεσιανοί στα σπίτια τους, οι Κερυνειώτες στα σπίτια τους, εμείς στα δικά μας, τέλειωσε το Κυπριακό.  Δεν υπάρχει άλλη λύση, αυτή είναι η λύση.  Τελειώνει.  Ούτε συνομιλίες ούτε με τον πρόεδρο ευέλικτο, συνομιλίες ατέρμονες και ταξίδια στο εξωτερικό, ανά την Ευρώπη με το ιδιωτικό του jet.  Αυτά δεν ...προωθούν τίποτε, ούτε θα λύσουν το Κυπριακό αυτά τα πράγματα.  Θα μου πεις είναι ανέφικτο.  Αν μέναμε προσηλωμένοι σε αυτό από τον καιρό της εισβολής και δεν αρχίζαμε τις συνομιλίες, δεν θα ήταν τα πράγματα έτσι.  Να υποχωρήσουμε, να συνομιλήσουμε...  Μα γίνονταν συνομιλίες και πριν την εισβολή και δεν κατέληξαν πουθενά.  Τούτο το μάθημα δεν το κατάλαβαν οι πολιτικοί.  Ποιοι πολιτικοί;  Έχουμε πολιτικούς στην Κύπρο;  Δεν έχουμε.  Πολιτικάντηδες έχουμε και θεσηθήρες, που απλώς θέλουν να διατηρούν την θέση τους στην εξουσία.
ΝΧ: Υποθέστε ότι συνέβαινε κάτι τέτοιο. 
ΣΣ: Δεν είναι τούτο το πρόβλημα.
ΝΧ: Θα είχαμε μάθει κάτι, θα είμασταν διατεθημένοι να δείξουμε περισσότερη κατανόηση; Πως όλοι είμαστε κάτοικοι της Κύπρου.
ΣΣ: ...Ναι, βεβαίως.  ...Αν όμως πήγαινα στο σπίτι μου.  Θα ανεχόμουν [να] ζούσαμε όπως... παλιά, θα το δεχόμουν αυτό το πράγμα.  Αλλά τον έποικο, γιατί να τον δεχτώ[;], που είναι ένας ξένος, που ήρθε από την Ανατολία και δεν ξέρει τίποτε για την ιστορία της Κύπρου.  [Σε αυτή την περίπτωση] ...μάλιστα.  Θα συνεργαζόμασταν όπως παλιά.  Είχαμε [Τουρκοκύπριους] υπαλλήλους στο δημαρχείο.  ...Τα παλιά τα χρόνια που έκαναν τα παπλώματα, ερχόταν ο Τούρκος ο παπλωματάς [στο] σπίτι μας, ανέμιζε το μπαμπάκι.  Μια χαρά, δεν υπήρχε μίσος, ούτε τίποτε.  Απλώς περνούσαμε ο καθένας στον τόπο του, στο σπίτι του.
ΝΧ: Θα θέλατε να προσθέσετε κάτι άλλο;
ΣΣ: Νομίζω τα είπα όλα. [γελάει] Και μάλιστα [γελάει] και κοφτά και λιτά.
ΝΧ: Ευχαριστώ πάρα πολύ, να ’στε καλά.
ΣΣ: Εγώ... [γελάει] ευχαριστώ.