ORAL HISTORY ARCHIVE
Download here
Name (Ονοματεπώνυμο): Sofokleous Thasos / Σοφοκλέους Θάσος
Sex (Φύλο): Male (Άνδρας)
Year of Birth (Έτος Γέννησης): Before (Πριν το) 1960
Place of Birth (Τόπος Γέννησης): Nicosia (Λευκωσία)
Nationality (Ιθαγένεια): Cypriot (Κυπριακή)
Community (Κοινότητα): Greek-Cypriot (Ελληνοκυπριακή)
Occupation (Επάγγελμα): Retired (Συνταξιούχος)
Refugee (Πρόσφυγας): Yes (Ναι)
Language (Γλώσσα Καταγραφής): Greek (Ελληνική)
Related to Killed or Enclaved or Missing persons (Σχετίζεται με Σκοτωμένους ή Εγκλωβισμένους ή Αγνοούμενους): Yes (Ναι)
Serving the army in some capacity at the time (Υπηρετούσε στο στρατό με κάποια ιδιότητα κατά την περίοδο εκείνη): No (Όχι)
Lived in Refugee Camp (Έζησε σε Προσφυγικό Καταυλισμό): No (Όχι)
Νικολέττα Χριστοδούλου: Κύριε Σοφοκλέους τι γνωρίζετε για το 1974 ή πώς έχετε βιώσει εσείς το 1974;
Θάσος Σοφοκλέους: Ασφαλώς τα γεγονότα του ’74 όποτε τ’ αγγίζεις το μόνο που αποκτά κανείς είναι λύπη. Διεγειρόμαστε συναισθηματικά, αναλογιζόμαστε την τραγική εξέλιξη του εθνικού μας προβλήματος και γενικά του Κυπριακού που τουλάχιστον [για] εμάς είναι πάντοτε στην ψυχή μας, στις ενέργειές μας, στο νου μας, στο πνεύμα μας, δεν έχουμε τίποτε άλλο. Εμείς έχουμε τάξει ως σκοπό και ως στόχο να προσφέρουμε για τη σωτηρία και την υγιή εξέλιξη αυτής της τραγικής κατάστασης που επικρατεί στο νησί μας. Ασφαλώς εκείνες ...[οι] μέρες, για μας και ιδιαίτερα τους αγωνιστές της ΕΟΚΑ, ήταν τραγικές και αναπάντεχες. Κανείς δεν ανέμενε... [τέτοια] εξέλιξη... στο εθνικό μας θέμα και κανείς δεν ανέμενε να επιτραπεί αυτό το έγκλημα που έκαναν οι Τούρκοι με την εισβολή και... τις τραγικές εξελίξεις που είχαν σαν συνέπεια αυτής της εισβολής. Τα βίωσα και τα έζησα από κοντά. ...Διέμενα στην Κυθρέα τότε, [και] σαν αγωνιστής ήμουν αρκετά ανακατεμένος και ενήμερος σε όλες τις τότε καταστάσεις. ... Το πραξικόπημα ήταν τραγικό. Δυστυχώς μας είχε πικράνει και στεναχωρέσει ...εκείνη η ενέργεια. Ήταν πράγματα τα οποία αν τα σκαλίσουμε αυτή τη στιγμή θα πονέσουμε. Βέβαια, δεν θα καταλογίσουμε ευθύνες, παρ’ όλο που οι ευθύνες είναι γνωστές για όλους, ...από όλες τις πλευρές, μηδενός εξαιρουμένου. ...Διότι πιστεύω ...όλες οι δυνάμεις και όλα... τα οργανωμένα σύνολα, το καθένα ενήργησε λανθασμένα, με παρωπίδες, ...με στόχους όχι τόσο καλούς όσο θα έπρεπε. Δηλαδή είχαμε αγνοήσει το γενικότερο συμφέρον, ...το πρόβλημα και [τη] σωτηρία της πατρίδας μας και μας νίκησαν, ίσως, άλλες καταστάσεις. Ε, έπαιξε ρόλο και η δική μας κυπριακή ηγεσία, έπαιξε και ρόλο... η ανόητη ηγεσία των συνταγματαρχών ...της χούντας... Κανείς δεν ανέμενε και δεν αναμένει απ’ αυτού του είδους τους ανθρώπους και την ηγεσία να έχουν ορθή λογική και σκέψη ...όντες αφ’ ενός στρατιωτικοί, αλλά και στερούμενοι ίσως και μόρφωσης, ειδικής μόρφωσης και διπλωματίας... Εδώ είναι ίσως το δικό μας λάθος... Δεν πρέπει να αναμένει κανείς από τους συνταγματαρχαίους να διέπονται από σύνεση και λογική. Και εδώ ήταν ίσως [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] το λάθος. ...Έλεγε παραδείγματος χάριν ο Αρχιεπίσκοπος ‘δεν κάνουν... δεν κάνουν... όχι μην ανησυχείς δεν κάνουν ... πραξικόπημα, δεν κάνουν τίποτε’. Αυτό το λες άμα ήταν κοινοβουλευτική η κυβέρνηση και είχε τη λογική και τη διπλωματική εμπειρία και όλα, αλλά αυτοί ήταν ...ανόητοι συνταγματάρχες. Τι ανέμενε κανείς απ’ αυτούς, άσε που ...φαίνεται ότι και ο νους τους δεν ήταν και πολύς. Δεχτήκαν προκλήσεις. Ε, αυτό είναι. Άμα τραβάς το σκοινί, όποιος και αν τραβά το σκοινί, υπάρχουν δύο... ενδεχόμενα. Ή να μπορέσεις να το τραβήξεις στη μεριά σου ή να κοπεί και άμα κοπεί είναι πιο τραγικό διότι όταν κοπεί πέφτεις. ...Πέφτει κι ο ένας απ’ τη μια μεριά και ο άλλος από την άλλη μεριά.
ΝΧ: Και η δράση σας στην ΕΟΚΑ;
ΘΣ: ...[Για] την ΕΟΚΑ δεν μετάνιωσα ποτέ. Εξάλλου νομίζω η ΕΟΚΑ είναι ιστορικά δικαιωμένη. Η ΕΟΚΑ πέτυχε το στόχο της. Ο στόχος της ήταν επανάσταση για ανατροπή του αγγλικού καθεστώτος. ... Το ένα αίτημα ήταν η ένωση, αλλά και η ανεξαρτησία που πέτυχε η ΕΟΚΑ δεν ήταν κακή. Ήταν ανεξαρτησία της Κύπρου, έφυγαν οι αποικιοκράτες... Εξάλλου η ΕΟΚΑ έκανε το καθήκον της! Ήταν ένα... επαναστατικό κίνημα! ...Σε όλους τους λαούς και σε όλη την ιστορία τα επαναστατικά κινήματα θεωρούνται τα πιο αγνά, ...υπό την έννοια ότι αυτοί που τα κάνουν ...[αντιπροσωπεύουν τις] αρχές[!], [τις] αξίες[!] τις οποίες τους αποστερούν! Εμάς μας αποστερούσε η Αγγλία την ελευθερία, την αξιοπρέπεια, την αυτοδιοίκηση. Όλα[!] μας τα στερούσε. Μας θεωρούσε υποδεέστερο λαό, μας έκανε δηλώσεις που έλεγε ουδέποτε θα αλλάξει το καθεστώς. Μας θεωρούσε σκλάβους! Ανθρώπους τους οποίους έχει δικαίωμα, όπως μαντρίζεις κάποια ζώα, να τους ελέγχει, το ίδιο και τους Κυπρίους. Κι όπου ήταν οι Εγγλέζοι αποικιοκράτες αυτό εφάρμοσαν. Η... ΕΟΚΑ κατά συνέπεια ...έκανε το καθήκον της, νομίζω στο ακέραιο και νομίζω είναι αποδεδειγμένο. Και οι στόχοι της ήταν πολύ καθαροί, ανεξάρτητα πως σήμερα υπάρχει σύγχυση διότι υπεισέρχονται πάντοτε άλλα συμφέροντα ιδιοτελή και κομματικά και ούτω καθ’ εξής. Η φθορά είναι γνωστή σε όλους τους τομείς, αλλά η ΕΟΚΑ πιστεύω ότι έκανε το καθήκον της, το επετέλεσε στο ακέραιο. Το ’59 έληξε ο αγώνας ...έκαναν κάποιες συμφωνίες [και] τις αποδέχτηκε. Από ’κει και πέρα πλέον η ΕΟΚΑ δεν υπάρχει. Η ΕΟΚΑ έδωσε τα ηνία στην πολιτική ηγεσία! ...Για τα γεγονότα του ’74 ...έχουμε ευθύνη όλοι. Ακόμα ...και για το πραξικόπημα έχουμε ευθύνη όλοι. Δηλαδή δεν πιστεύω ότι συσωρεύεται όλη η ευθύνη[!] για το πραξικόπημα ....[στους] ανόητους αυτούς συνταγματάρχες. Τους ...ανέλυσα προηγουμένως, τι ακριβώς έπρεπε να λάβουν υπ’ όψιν. ... Τούτοι[!] ήταν [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] οι ανίκανοι[!], [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] ...οι βλάκες[!], ...χωρίς ...πολλές προσλαμβάνουσες παραστάσεις, δηλαδή διπλωματικές και άλλες. Ήταν όλοι στρατιωτικοί με παρωπίδες. Δεν έχουν ευελιξία, δεν έχουν... και κρίση πολλές φορές. Δεν κατηγορώ τους έρημους τους αξιωματικούς ...αλλά απεδείχθη ότι πάντοτε η χούντα, δηλαδή οπουδήποτε εξεδηλώθη κάνει λάθη αυτής της μορφής. ...Κατ’ αρχήν καταργεί πρώτα-πρώτα όλη την ελευθερία. ... Νομίζω ότι εμείς παραγνωρίσαμε τούτο το στοιχείο, διότι όταν είπαμε να διώξουμε τους Έλληνες αξιωματικούς και ...όλα αυτά, ήταν σεισμός... για εκείνους. Τους ερεθίζανε, ήταν που ήταν ανόητοι, τραβούσανε το σκοινί, το σκοινί κόπηκε...
Ιωάννα Κατσουνάρη: Πού βρισκόσασταν την ημέρα του πραξικοπήματος;
ΘΣ: Την ημέρα του πραξικοπήματος ήμουν ...στην Κυθρέα στο σπίτι μου, γιατί ήμουν κάτοικος Κυθρέας. Και μάλιστα εκείνη την ημέρα ...είχε έρθει το συνεργείο για τον εχινόκοκκο και όσοι είχαμε σκυλιά τα πήγαμε σ’ ένα μέρος έξω από το χωριό, που μας είχαν καθορίσει, για να τα εμβολιάσουν και ούτω καθ’ εξής. Και ήμουν ακριβώς σ’ αυτό. Όταν τέλειωσε αυτή η διαδικασία και πήγαινα με τα σκυλιά μου σπίτι, όταν έφτασα και μπήκα στην κατοικημένη περιοχή του χωριού, άκουσα ότι έγινε το πραξικόπημα. Και παρ’ όλο που εγώ δεν ήμουν υπέρ του Μακαρίου, δεν ήμουν δηλαδή αυτός που ενέκρινε και χειροκροτούσε τις ενέργειες του Μακάριου, έκλαψα. Έκλαψα και λυπήθηκα, διότι βλέποντας μακριά είπα ‘κρίμα αλοίμονό μας’. Διότι έβλεπα ότι αυτό το πράγμα δεν ήταν υπέρ της Κύπρου, δεν θα σωζόταν τίποτα και οι τραγικές εξελίξεις ήταν επόμενο ...να γίνουν. Και θυμάμαι μπήκα και στο καφενείο μετά και είπα ακριβώς ότι λέω ‘κρίμα ... θα έχουμε πολύ τραγικές εξελίξεις, ο Θεός να μας λυπηθεί’... Βέβαια τα πράγματα... εξελίχθηκαν πολύ γρήγορα και πολύ άσχημα. ... Ο Μακάριος έφυγε. ... [Τότε] δεν ήταν κτισμένο τούτο το κτίριο και πέρασε [ο Μακάριος] πεζός ακριβώς απ’ εδώ. Εκεί είναι το Προεδρικό, ακριβώς εκεί, πέρα απ’ το ποτάμι είναι το Προεδρικό και πέρασε πεζός απ’ εδώ και πήρε ένα αυτοκίνητο, έφυγε, τέλος πάντων [είναι] γνωστά αυτά τα πράγματα. Εκείνο με το οποίο διαφωνώ μαζί του είναι ότι πήγε στα Ηνωμένα Έθνη και κάτω από την πίεση βέβαια τη συναισθηματική και τη φόρτιση που [είχε] με όλα αυτά τα γεγονότα έκανε εκείνες τις δηλώσεις, την ομιλία στα Ηνωμένα Έθνη. ...Και έγινε αυτό το πράγμα που έγινε. Οι Τούρκοι έξυπνοι και ραδιούργοι όπως είναι..., ήταν προετοιμασμένοι, προετοίμασαν τους πάντες, ότι θα κάνουν εισβολή... Πήγε ο Ετζεβίτ στο Λονδίνο, πήγε παντού, εξασφάλισε τα νώτα του και έκανε την εισβολή. Και ...έκανε την εισβολή δήθεν για να επαναφέρει τη νόμιμη τάξη, αλλά έχει τόσα χρόνια και δεν έχει επαναφέρει ακόμα τη νόμιμη τάξη. Αν ήταν έτσι τα πράγματα, έκαναν την εισβολή, ανέλαβε ο κύριος Κληρίδης [και] ανέτρεψε την κυβέρνηση Σαμψών. ...Εκείνη την επταήμερη κυβέρνηση, ...άλλα λάθη κι εκείνα, λάθη διπλωματικά. Διότι πιστεύω απόλυτα ...αφού [ο Μακάριος] ήταν ζωντανός[!] και πήγε ...στα Ηνωμένα Έθνη ...άμα απουσιάζει ο πρόεδρος τον αναπληρεί ο πρόεδρος της Βουλής. Έπρεπε αμέσως να αναλάβει ο Πρόεδρος της Βουλής, ο κύριος Κληρίδης... [και] ούτε γάτα ούτε ζημιά. Έτσι ήταν η διαδικασία, η διπλωματική διαδικασία. Το Σύνταγμα προνοεί, όταν απουσιάζει ο πρόεδρος αναλαμβάνει ο πρόεδρος της Βουλής. Αλλά κι εδώ τα κάναμε πάλι λανθασμένα και αυτά. Και έβαλαν, κατά την άποψή μου, τον πιο λανθασμένο άνθρωπο ...στην ηγεσία της ούτω αποκαλούμενης της επαναστατικής κυβέρνησης τέλος πάντων, της κυβέρνησης που έβαλε η χούντα. Διότι ο Σαμψών ήταν το κόκκινο πανί και για τους Τούρκους και για τους Εγγλέζους και για όλους! Αυτό το στοιχείο ήταν εις βάρος μας, έπρεπε να βάλουν έναν άνθρωπο ήπιο, ίσως και άσημο[!], που να μην έχει αυτού τους είδους τους ερεθισμούς, διότι διεθνώς η... απήχηση ...ήταν πάλι λανθασμένη, καταλάβατε[;]. Ο Σαμψών θεωρείτο ένας από τους μεγαλύτερους διώκτες των Τούρκων και ούτω καθ’ εξής. Ε, τι να πει κανείς; Τώρα αυτό το οποίο είπαμε είναι το ένα σκέλος. [Με] το άλλο σκέλος πάμε στην τραγική εξέλιξη των... ανθρώπων. Έγινε η πρώτη εισβολή. Θυμάμαι ήρθαν οι Κερυνειώτες, η περιοχή της Κερύνειας, δηλαδή [από] τα χωριά Μπέλλα-Πάις, Καράκουμι, Κλεπίνη, Χάρτζια, ήρθαν στην Κυθρέα... Διότι ...[η] Κυθρέα είναι απ’ την... εδώ μεριά του Πενταδάκτυλου και τούτα τα χωριά είναι από εκείνη τη μεριά. ...Θυμάμαι, είχα διαδραματίσει [κι] εγώ ένα μεγάλο ρόλο τότε βοηθώντας όλο αυτό τον κόσμο, να τους εξασφαλίσουμε τρόφιμα, να τους εξασφαλίσουμε στέγη, ...κάπου να βολευτούν. Ο κόσμος βγήκε από τα σπίτια του, από τα κρεββάτια του, κι έβαλε μέσα τους πρόσφυγες. Θυμάμαι ο κάθε Κυθρεώτης ό,τι ζωντανό είχε στο σπίτι του το έσφαξε, κοτόπουλα, πάπιες, χήνες, ...κατσίκες, ό,τι είχε το έσφαξε και το διέθεσε ...για τους πρόσφυγες. Και θυμάμαι είχαν γίνει τότε κάμποσες δηλώσεις, έκαναν και εράνους και αρχίσαν και έκαναν και [οι] Έλληνες εισφορές για τους πρόσφυγες και ...τους είχαμε καθησυχάσει. Δεν κράτησε και πολύ [αυτό]. Ύστερα γίναμε πρόσφυγες εμείς οι ίδιοι...
ΙΚ: Πολλοί πρόσφυγες μας αναφέρουν πως αισθάνθηκαν ότι η κατάσταση ήταν προσωρινή.
ΘΣ: Όλοι μας ‘προσωρινή’ νιώθαμε. Γι’ αυτό και βλέπεις ότι όλος ο κόσμος έφευγε από τα σπίτια του προσωρινά, ατημέλητος, χωρίς ν’ αλλάξει ούτε παπούτσια. Είχε ακόμα και μερικούς που έφευγαν με τις παντούφλες, ...μερικούς που ήταν με τα παλιά τους ρούχα... διότι νόμιζαν ότι θα επιστρέψουν την επόμενη ημέρα. ...Έτσι ένιωθε ο κόσμος, μηδέ ημών εξαιρουμένων. Κι εμείς δεν πιστεύαμε ότι θα ήταν μόνιμη [κατάσταση]. Εξάλλου εμείς, ιδιαίτερα στην Κυθρέα που ήταν ένα μεγάλο κεφαλοχώρι, με τρεις-τέσσερις χιλιάδες κατοίκους, όλο Έλληνες, ατόφιο, καθαρόαιμο, δεν πιστεύαμε ότι ήταν δυνατόν να πιάσουν αυτό το χωριό οι Τούρκοι, καταλάβατε;
ΙΚ: Δεν υπήρχαν καθόλου Τουρκοκύπριοι;
ΘΣ: Όχι, στην Κυθρέα... καθόλου. Στα περίχωρα υπήρχαν, αλλά στην Κυθρέα αυτήν κάθε αυτήν όχι. Στα περίχωρα, [για] παράδειγμα, ...το Νέο Χωριό Κυθρέας είχε, η Βώνη είχε μερικούς και πιο κοντά ήταν τα τούρκικα χωριά ...το Μπέη Κιογιού, το Κουρού Μοναστήρη, η Επηχώ. Αυτά ήταν... περίχωρα ας τα πούμε της Κυθρέας, τα οποία ήταν τούρκικα.
ΝΧ: Η Κυθρέα ήταν μεικτό χωριό μέχρι τη φάση που διαχωρίστηκαν οι Τουρκοκύπριοι από τους Ελληνοκύπριους;
ΘΣ: Όχι, ...ποτέ δεν ήταν αναμεμιγμένη. ... Όμως πριν την εισβολή, είχαν πάρα πολύ επαφή οι Τουρκοκύπριοι ...των περιχώρων και ένα-δυο χωριών που ήταν μεικτά, με την Κυθρέα. Οι περισσότεροι ζούσαν από την Κυθρέα. Η Κυθρέα ήταν ένα πολύ πλούσιο και παραγωγικό χωριό, αφ’ ενός γιατί είχε το νερό, το κεφαλόβρυσο, το οποίο ήταν πηγή ενέργειας και πηγή ζωής. Είχε καμιά σαρανταριά νερόμυλους που άλεθαν. Όλη η Μεσαορία και το Βαρώσι ...έρχονταν και άλεθαν ...τα προϊόντα τους στην Κυθρέα. ...Είχε μεγάλη βιομηχανία ασβέστου και λατομεία, είχε τουβλοποιεία, τα οποία ήταν σε μεγάλη δραστηριότητα τότε, λόγω του [ότι] υπήρχε ανάπτυξη και ...μεγάλη ...δραστηριότητα στην οικοδομή. Δηλαδή είχε μεγάλη ζωή, ...ήταν βιομηχανική και παραγωγική περιφέρεια. Πολλοί Τούρκοι, ...μπορεί και 100 και 200 Τουρκοκύπριοι, έρχονταν την ημέρα και εργαζόντουσαν σ’ αυτούς τους τομείς.
ΙΚ: Και οι σχέσεις ήταν καλές;
ΘΣ: Ήταν καλές οι σχέσεις μας, θα μπορούσαμε να πούμε. Ήταν φιλικές οι σχέσεις μας. Είχαμε και κτήματα τα οποία ήταν κοντά-κοντά, διότι όπως ήταν τα τούρκικα χωριά, ...πολλά δικά μας κτήματα ...έπεφταν μέσα στο ...χωριό τους. Ήταν καλές οι σχέσεις μας. ...Ο πατέρας μου ήταν γεωργός-παραγωγός και έρχονταν πολλοί και δούλευαν. Μας μάζευαν προϊόντα και στον θερισμό και στις ελιές, και στα χαρούπια. Έρχονταν πολλοί [και] έμεναν και σπίτι μας πολλές φορές. ...Εξάλλου έτσι ήταν και η ζωή περίπου σε όλη την Κύπρο... πριν την εισβολή. Ε, όταν έγινε η εισβολή άλλαξαν τα πράγματα. Οι Τούρκοι εξαγριώθηκαν, έδειξαν ένα άλλο πρόσωπο και οι Τουρκοκύπριοι δηλαδή, έδειξαν ένα άλλο πρόσωπο. ...Όμως, να πούμε και τούτο, είχαν προηγηθεί κάποια πράγματα δικά μας. Με τα γεγονότα του ’63 που έγιναν με αφορμή τα γεγονότα στον Ολυμπιακό... Σε πολλά μεικτά χωριά τους έδιωξαν ή ακόμα, να το πω καλύτερα, ...άφησαν τους... Τουρκοκύπριους της ΤΜΤ και πήγαιναν στα χωριά και τους εξανάγκαζαν να φύγουν. ...Ενώ εκείνοι δεν ήθελαν να φύγουν και μάλιστα ζητούσαν προστασία... Πάλι ένα δικό μας πολιτικό λάθος εδώ, [που] αντί να τους προστατεύσουμε τους αφήναμε να τους... πιέζουν για να ...φύγουν από το χωριό. Και [οι Τουρκοκύπριοι] εγκατέλειπαν τις περιουσίες τους. Σε πολλά χωριά που εγκατέλειψαν τις περιουσίες τους, οι δικοί μας έκαναν πολύ λανθασμένες ενέργειες. Έπαιρναν τις περιουσίες τους, χάλαγαν τα σπίτια τους, τους έπαιρναν ως και τα κεραμίδια τους, έβγαλαν τις πόρτες τους και... είχαν φορτιστεί διαφορετικά. Κι ενώ στο Νέο Χωριό Κυθρέας, παραδείγματος χάριν, ζούσαν πάρα πολύ καλά μεταξύ τους έφταναν στο σημείο [που] δεν τους... άφηναν να αγοράσουν ας πούμε το γάλα των μωρών τους απ’ το μπακάλικο. Έκαναν λανθασμένη, κατά την άποψή μου, αντιμετώπιση και είχαν φορτιστεί. Ε, ύστερα όταν... τους χάλαγαν και τα σπίτια τους και αυτά... όταν έγινε η εισβολή, τούτοι όλοι που ήταν φορτισμένοι έκαναν πολλά[!] κακά στα δικά μας χωριά ...που πιάστηκαν.
ΙΚ: Ως αντίποινα δηλαδή;
ΘΣ: Σε αντίποινα, ναι. Στο Νέο Χωριό σκότωσαν, έσφαξαν, μικρά παιδιά, πράματα. Έκαναν πολλές ακρότητες.
ΝΧ: Δεν ξέρω αν μπορείτε να συγκρίνετε, αλλά περισσότερες απ’ ό,τι η ελληνοκυπριακή πλευρά;
ΘΣ: Δεν έκαναν [τόσες] ακρότητες οι δικοί μας, όχι. Δεν έκαναν ακρότητες αυτού του είδους οι δικοί μας. Ε, ύπηρξαν, πάντοτε υπάρχουν. Έκαναν κάποιες ακρότητες οι δικοί μας στην Λευκωσία και κάπου αλλού. Έπιασαν και αθώους και σκοτώσαν ή τέλος πάντων έκαναν [πράγματα] που δεν λέγονται, αλλά [ήταν] ανεπίτρεπτα.
ΝΧ: Η Κυθρέα είναι μακριά από το σημείο απόβασης. Εσείς πότε και πώς ενημερωθήκατε για την εισβολή; Ή δεν είχατε ακούσει ακόμα κάτι;
ΘΣ: ...Όχι, τα ακούσαμε... αμέσως... Εγώ όμως είχα πάει στα σκυλιά και δεν είχα ενημερωθεί. Όταν επέστρεψα κατά τις 9:30-10:00, ...έμαθα με λεπτομέρειες... Αμέσως όταν άρχισε ...[η εισβολή] υπήρχαν σχέδια... από την Εθνική Φρουρά... Σε περίπτωση που θα γινόταν εισβολή θα γίνουν κάποιες αντενέργειες εκ μέρους της Εθνικής Φρουράς και ημών για να μπορέσουμε να [τους] αναχαιτίσουμε. Ένα σχέδιο ήταν να καταλάβουν τα τούρκικα χωριά που αναφέραμε. ...Ανατολικά της Κυθρέας, ήταν πολλά χωριά με πιο δυνατό το Τζιάος, ένα από τα μεγάλα χωριά τους... Και ήταν οργανωμένοι. Εκ των προτέρων είχε Τούρκους εκ Τουρκίας εκεί και ...έκαναν επίθεση εκκαθάρισης... Όταν εκδηλώθηκε ...η εισβολή, όπως έκανε και η ΕΛΔΥΚ στην Λευκωσία, που έκανε θύλακα και μπήκε μέσα ...από εδώ και από εκεί [έγινε] το ίδιο. Και τότε... αναμείχθηκα κι εγώ υπό την έννοια ότι τρέξαμε να βοηθήσουμε την Εθνική Φρουρά. Τους τροφοδοτούσαμε, τους πηγαίναμε νερό και ούτω καθ’ εξής, πράγματα τα οποία ...ήταν πρωταρχικής σημασίας για το στρατό. Ε, ζήσαμε τραγικές πάλι εξελίξεις κι εκεί, είχαμε και θύματα, είχαμε νεκρούς, είχαμε τραυματίες. Κάναμε πρόχειρα νοσοκομεία ...στην Κυθρέα, όπου ...περιθάλπταμε τους τραυματίες. Μερικοί πέθαναν στα χέρια μας. Ε, ...μεσολάβησαν τα άλλα γεγονότα, διότι ήταν να γίνει η δεύτερη εισβολή... και αναγκαστήκαμε να φύγουμε. Τρέχαμε τότε να περιμαζέψουμε τους δικούς μας, ...να τους μεταφέρουμε. Όλα αυτά ...μαζί ήταν όλη η τραγική εξέλιξη. Εγώ ...τις τελευταίες ημέρες ήμουν σε μια επαφή με τον Τάσο Μάρκου που ήταν στην Μιά Μηλιά. Ο ρόλος μου ήταν κάπως συνδετικός κρίκος και σύνδεσμος... και λίγο τροφοδοσία πολλές φορές. Όταν ήρθε η ώρα που ειδοποίησαν πως έσπασε η γραμμή της Μιά Μηλιάς, ...ξεχύθηκαν τα τανκς που είχαν προελάσει από την Κερύνεια για να πάνε στην Μεσαορία ...και τρέχαμε όλοι. Ο σώζων εαυτόν σωθείτο, διότι ...τι να κάνεις; Άμα είναι να σε πιάσουν αιχμάλωτο ή να σε σκοτώσουν η μόνη λύση που έμενε ήταν να πάρεις ...όσους μπορούσες να γλιτώσεις. ...Η οικογένειά μου είχε πάει στην... Κακοπετριά, στο σπίτι της αδελφής μου. Τις τελευταίες μέρες ...ήμουν εγώ με τον γέρο πεθερό μου, ...που μείναμε στην Κυθρέα. ...Ίσως να χρωστώ τη ζωή μου, στον γέρο ...πεθερό μου, διότι στην προσπάθειά μου να τον σώσω αναγκάστηκα να φύγω. Δεν αγκιστρώθηκα, διότι όσοι αγκιστρώθηκαν και έμειναν, σκοτώθηκαν. Εγώ στην προσπάθειά μου να σώσω τον γέρο τον πεθερό μου, πήγα εσπευσμένως σπίτι, του λέω ‘πάμε, φεύγουμε γιατί έσπασε η γραμμή, έρχονται οι Τούρκοι’. Ο γέρος δεν ήθελε να φύγει. Και αναγκάστηκα να τον πάρω, δεν επείθετο να φύγει. ...Πολλοί γέροι δεν ήθελαν να φύγουν. ...Έλεγαν ας με πιάσουν, δεν με νοιάζει, ας με σκοτώσουν, να μείνω εδώ. Πολλοί γέροι το έλεγαν και πολλοί γέροι έμειναν. Εγώ τον έπιασα με τη βία [γελάει]. Έψαχνε να πάρει ρούχα και τέτοια, ‘δεν πειράζει, πουλάνε ρούχα, βρίσκουμε’, του λέω, και γλιτώσαμε ...παρά τρίχα. ...[Ξεκίνησα] για να πάω προς την Λευκωσία και έφτασα σ’ ένα φιλικό μου σπίτι, λίγο κάτω προς το Νέο Χωριό. Και μου λέει ‘ποια Λευκωσία[;], [στο] Βαρώσι[!]’. Μου λέει ‘ήδη βγήκαν τα τανκς’ ... ‘κι έρχονται. Αν πας Λευκωσία σε πιάνουν’ ... ‘τέλειωσε, αν σε δουν και κινείσαι προς τα κει...’. Και πήγαμε εμείς μπροστά και τα τανκς από πίσω, φτάνουμε στο Βαρώσι. Το Βαρώσι ήταν ...ερημωμένο, ...φάντασμα και περάσαμε από τη Δεκέλεια από τις βάσεις και φύγαμε και πήγαμε πάνω στο Τρόοδος, στην Κακοπετριά. Αλλά γλίτωσα λόγω του πεθερού μου... Αν δεν είχα τον πεθερό μου να τρέξω όπως σας είπα, πιθανόν να είχα άλλο τέλος. Αλλά ε, θα το πω κι αυτό [γελάει] αν κρίνω από τη ζωή μου θα έπρεπε να είχα πεθάνει είκοσι φορές ως τώρα και ακόμα ζω [γελάει].
ΝΧ: [γελάει] Άρα σημαίνει ότι είσασταν τυχερός.
ΘΣ: Δεν ξέρει κανένας το μέλλον του. [γελάει] Κάποτε ...η αδελφή [ενός] ήρωα λίγο ...με πικρία και παράπονο... έγραψε για τον αδελφό της ...‘εσύ καλά πέθανες’ και της είχα απαντήσει, με ευγένεια, βέβαια και λεπτότητα, ‘κανείς μας ... δεν επέλεξε το μέλλον του, κανείς μας’. Εκείνος πέθανε, εμένα πέρασε η σφαίρα από εδώ και δεν πέθανα. Τι σημασία έχει;... Εγώ ...λιποθύμησα δέκα φορές στα βασανιστήρια δεν πέθανα, ο άλλος λιποθύμησε μία φορά, δεν ξανασυνήλθε. Όλα είναι από το Θεό. Κανείς δεν επέλεξε, τουλάχιστον από την ΕΟΚΑ, ...ποιο θα ήταν το μέλλον του... και να πει ‘α, εγώ θα πάω φυλακή, α, εγώ θα πάω κρατητήρια, α, εγώ δεν θα πεθάνω, α, εγώ θα πάω ...στην κρεμάλα’. Κανένας δεν το διάλεξε, έτσι ήταν η τύχη του. Αυτού που ήταν κρεμάλα, πήγε κρεμάλα, ο Αυξεντίου κάηκε ζωντανός...
ΝΧ: Έχετε κάποιο βίωμα εκείνων των ημερών που να αφορά τους στρατιώτες ή τους πρόσφυγες;
ΘΣ: ...Μετά απ’ αυτό ...το τραγικό και όλο αυτό τον συρφετό, άρχισε μια άλλη τραγική κατάσταση, ένα άλλο τραγικό παιχνίδι και αγωνία. 200.000 κόσμος που ...ήταν και μέσα στα χωράφια και ...κάτω από τα δέντρα, στα παράλια της Λάρνακας και γενικά μακριά από το πεδίο της μάχης και της εισβολής, ...ο καθένας αναζητούσε τους συγγενείς του. Να τους βρει, πού είναι, αν ζουν, δεν ζουν, σκοτώθηκε, ποιος δεν σκοτώθηκε, να τους προσφέρει κάτι αν μπορούσε, ... αν έχουμε αγνοούμενους, αν δεν έχουμε αγνοούμενους, άκουγες ο άλλος είναι χαμένος, ο άλλος είναι έτσι. Έχω έναν αγνοούμενο αδελφό του πατέρα μου, θείο μου, που ήρθε από την Αμερική. Η αναζήτηση αυτή ήταν πολύ πιο τραγική. Να ρωτάς από δέντρο σε δέντρο και να μου λένε, ‘τους είδαν ...στην Ορμήδεια, τους είδαν εκεί, τους είδαν εδώ’. Ήταν πολύ δύσκολες στιγμές. Πήγαμε μ’ ένα δικό μου, τον Γρηγόρη τον Γ θυμάμαι, είμασταν ...στην Κακοπετριά απάνω στο βουνό. ...Ο γαμπρός μου ο Ρένος ο Κ είναι Κακοπετρίτης [και] ...έχει ένα εξοχικό, πάνω ψηλά στο βουνό. Και πήγαμε όλοι πάνω και είχαμε αντίσκηνα... Μου λέει ο Γρηγόρης ‘πάμε ... κάτω να δούμε, ν’ αναζητήσουμε, να βρω και τον πατέρα μου, ...γιατί δεν ξέρω αν ζει, αν δεν ζει’. Ήταν από την Λύση. Του λέω ‘πάμε, γιατί έχω κι... [εγώ] μια πληροφορία [για] έναν ...πολύ-πολύ αγαπημένο μου ξάδελφο, αδελφό μου, και θέλω να τον βρω, ...και μου είπαν ότι κάπου είναι’. ...Πριν να πάμε περάσαμε από την Λεμεσό και μου λέει ο Γρηγόρης ‘ξέρεις τι σκέφτομαι[;]’, λέω ‘τι σκέφτεσαι[;]’, ‘να τους πάρουμε κάτι’, ‘μάλιστα’. Πάμε σ’ ένα σούπερ μάρκετ, γεμίσαμε δύο-τρεις κάσες πράγματα, πιο πολύ κονσέρβες που δεν χαλούν και λίγα παξιμάδια... και πηγαίναμε. Όταν φτάσαμε στην Ορμήδεια, ...[ήταν] κόσμος[!], ξαπλωμένος ...κάτω από τα δέντρα! ...Τόσος κόσμος δηλαδή, τι να σας πω. Σταματάμε για μια στιγμή, ήταν κάποιος γνωστός ο Σ ο Ιωσήφ, αγωνιστής της ΕΟΚΑ. [Μας λέει] ‘πού πάτε, τι κάνετε[;]’. ...‘ψάχνω τον πατέρα μου’, του λέει ο Γρηγόρης, ‘εγώ ψάχνω τον ...[ξάδελφό μου]’ [λέω εγώ]. ...Μου λέει... ‘μόλις γέννησε μια γυναίκα κάτω από το δέντρο εκεί’. Πρόσφυγας και γέννησε κάτω από το δέντρο. ‘Και είναι κακό, δεν έχει γάλα’, μου λέει. Λέω ‘κοίταξε, αγοράσαμε εμείς γάλα, ... να της δώσω ας είναι και από τούτο το γάλα που αγοράσαμε’. Διότι δεν αγοράσαμε ειδικά γάλατα [για] μωρά... Εμείς αγοράσαμε γάλα Βλάχας, εβαπορέ και ζαχαρούχο. ...Ανοίγουμε την κάσα, παιδιά μου, και βρίσκουμε ένα γάλα για τα νεογέννητα... Απίστευτο! ‘Μα εμείς δεν πήραμε τέτοιο πράγμα, ρε Γρηγόρη, ποιο πήρες; Πήρες έτσι πράγμα;’ μου λέει, ‘όχι’. Φαίνεται μας το έβαλε η κοπέλα [στο σούπερ μάρκετ]. Εκεί που μετρούσε και μας τα έβαζε, κάποιος άλλος που περίμενε σειρά το έβαλε εκεί... και το πήρε κι εκείνο και το έβαλε και το πληρώσαμε εμείς. Κύριε ελέησον, βάλαμε τον σταυρό μας! Το γάλα του μωρού! Δηλαδή έγινε θαύμα; Τι έγινε; Δεν πίστευε κανένας, γιατί πράγματι ήταν [απρόσμενο]. ...Εγώ βρήκα τους δικούς μου κάτω ...από μια ...χαρουπιά, σ’ ένα ...χωράφι. Δίπλα είχε και μια μηχανή που έβγαζε νερό και είχε ένα μικρό σπιτάκι [που] κάλυπτε τη μηχανή. Και ήταν όλοι εκεί... Ο ξάδελφός μου αυτός είχε φορτηγό αυτοκίνητο και όλη την γειτονιά[!] που ήταν εκεί, τους έβαλε όπως τα τσουβάλια μέσα το αυτοκίνητο, πατάς με πατώ σε, και τους έσωσε όλους και τους έφερε μαζί του εκεί. Ήταν όλοι σκορπισμένοι κάτω από τα δέντρα. Φιληθήκαμε, αγκαλιαστήκαμε, κάτσαμε, δόξα σοι ο Θεός, ήταν όλοι ζωντανοί. Όλοι. Έσωσε τα παιδιά του... [Μας] λένε ‘να σας κάνουμε καφέ[;], ‘να μας κάνετε’. Είχαν ένα κουτί του γάλακτος, τενεκεδάκι, [και] ένα κομμάτι σύρμα. Το βάλανε πάνω σε κάρβουνα που κάψανε εκεί, έκαναν τον καφέ και είχαν και ένα άλλο ...τενεκεδάκι, πάλι του γάλακτος, μας έβαλαν μέσα τον καφέ, ήπιαμε. Ήταν το μπρίκι τους και τα... φλυτζάνια τους... [γελάει] Θα το πω κι αυτό. ...Διάβαζε αυτός την ...τάδε εφημερίδα. Αυτός που είχε την χαρουπιά ήταν στην άλλη παράταξη, ...και πήγε και τους έδιωξε. Δηλαδή να φύγουν από την χαρουπιά του, διότι τους είδε ότι διαβάζουν την τάδε εφημερίδα.
ΙΚ: Ακόμα και εκείνες τις δύσκολες ώρες συνέβαιναν αυτά;
ΘΣ: Εκείνες τις τραγικές στιγμές. Και θυμάμαι μου το έλεγε ο ξάδελφός μου, ...‘εντάξει’ [του λέει] ‘να πάρω το αυτοκίνητο, να πάω πιο κάτω, αλλού, δέντρα μπόλικα, δέντρα μπόλικα’... Αλλά μου το είπε κι αυτό μ’ ένα παράπονο... Και μου λέει, ‘επειδή φαίνεται διάβαζα την εφημερίδα τάδε, με είδε κι αυτός λέει ‘όχι, όχι, άμα είσαστε έτσι να φύγετε από την χαρουπιά μου’. Ε, [γελάει] και έγινε κι αυτό το τραγικό. Του έδωσα λίγα χρήματα απ’ τα μισά χρήματα, πόσα κρατούσα, και φεύγοντας μου λέει, ‘σε θέλω ένα λεπτό’. Και πήγε στ’ αυτοκίνητο, το άνοιξε... και μου έφερε το κυνηγετικό όπλο. ...Του [το] είχα δώσει εγώ, μια ημέρα που μου το ζήτησε μέσα στη δίνη των πραγμάτων, γιατί ήταν απ’ εκεί και απ’ εδώ και δεν είχε ένα όπλο, οπότε του είχα πει εγώ, ‘πάρε το κυνηγετικό μου’. Του έδωσα τότε, λοιπόν, το κυνηγετικό μου, το οποίο είχε μεγάλη συναισθηματική αξία για μένα, οπότε [σε εκείνη τη φάση] μου λέει, ‘να, σου το γλίτωσα’ ... ‘το κρατάω’. ...Επιστρέψαμε με το Γρηγόρη, πήγαμε ...στο σπίτι μας. Δηλαδή στο σπίτι μας[!], στη σκηνή μας θέλω να πω. Ε, γι’ αυτά μπορώ να σου μιλώ ως αύριο. ...[Αν] έχετε καμιά άλλη ερώτηση,... ευχαρίστως.
ΝΧ: Μας δώσατε πολύ πλούσιες περιγραφές.
ΘΣ: Ήταν ζωντανές γιατί έτσι τις έζησα. ...Και ακόμα συγκινούμαι που τις θυμάμαι, διότι πράγματι ...όσο κι αν τις περιγράψεις, δεν μπορείς να τις αποδώσεις. Είναι πράγματα που δεν αποδίδονται, παιδιά, ποτέ.
ΝΧ: Πώς νιώθατε τότε; Ποια ήταν τα συναισθήματά σας;
ΘΣ: Πόνος, μεγάλος πόνος... Και ...εγώ ένιωθα ακόμα πιο μεγάλο πόνο για την τόση τραγική ταλαιπωρία του κόσμου, αλλά και την τραγικότητα της εξέλιξης του εθνικού μας θέματος. Διότι πλέον έβλεπα ότι τα πράγματα είχαν πάρει μια αναπάντεχη εξέλιξη, χωρίς επιστροφή. Όταν έβλεπαν ότι πάτησε η Τουρκία εδώ και ήρθαν τα στρατεύματα κι έφεραν τανκς κι έφεραν ...όλα αυτά, δεν ήταν εύκολα πράγματα πλέον. Ε, ο κόσμος δεν τα πολυσυνειδητοποίησε ίσως, αλλά η πραγματικότητα είναι ότι από εκείνη τη στιγμή ένιωθα τόση απογοήτευση μέσα μου που την κουβαλάω μέχρι τώρα. Και φταίμε πάλι εμείς, διότι επιτρέψαμε στην Τουρκία να εισβάλει. [αναστενάζει] [Συμφωνώ ότι] ...οι άνθρωποι κάνουμε λάθη, είναι και αναπόφευκτο να ...κάνεις λάθη, ...αλλά δεν ξέρω. Πολλές φορές έχεις να επιλέξεις ...και μάλιστα πολλές φορές πρέπει να επιλέξεις και γρήγορα. Ας πάρουμε παράδειγμα τον Αυξεντίου. Ο Αυξεντίου είχε θέμα δευτερολέπτου να επιλέξει, ή ζωή ή θάνατο. ...Θάνατος[!] [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] ήταν. ...Άλλος ...λέει μπορεί να ήταν λάθος. Ή πολλές φορές επιλέγεις κάτι και ύστερα από την εξέλιξη των πραγμάτων λες ...[χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι] ‘αν το έκανα άλλως πώς δεν θα πάθαινα έτσι’. Αλλά ...την ώρα που το επιλέγεις δεν μπορείς να ξέρεις. ...Κουβαλώ πολλά στη ζωή μου, είμαι κι αρκετά μεγάλος. Είναι πολλές οι εμπειρίες μου, ίσως στη ζωή του ανθρώπου να μην έχει κανείς την ευκαιρία να βιώσει και να ζήσει τόσο έντονα και τόσο δυνατά γεγονότα. Διότι αν ...[πάρεις] τον φυσιολογικό άνθρωπο, ...θα τελειώσει [το σχολείο], θα σπουδάσει, ...θα παντρευτεί, θα κάνει παιδιά. Εμείς έχουμε γεμίσει από όλα. Είμαστε φορτισμένοι από όλα. Και να σου πω και την αλήθεια, νιώθω τυχερός που... [τα] έζησα, παρ’ όλο που ήταν τραγικά τα πράγματα, αλλά τουλάχιστον για τη ζωή μου νιώθω ότι είναι τόσο πολύ γεμάτη. Είναι στιγμές που νομίζω ότι έζησα δυο χιλιάδες χιλιάδες χρόνια... Ε, είναι και στιγμές που νομίζω πως είναι χτεσινά. Εύχομαι να... μεγαλώσετε, να γευτείτε χαρές στη ζωή σας, να δείτε ευτυχισμένο αυτόν τον τόπο, γιατί εμείς μπορεί να μην προλάβουμε. ... Να ξεφύγει από όλα αυτά τα δεινά που συσσωρεύθηκαν και... τη μαστίζουν. Να βρει την ευτυχία τούτος ο λαός. Ο λαός μας δεν είναι κακός. Ο λαός μας είναι καλός, ο λαός μας ...έχει ακόμα αγνότητα. ...Η ίδια η Κύπρος έχει ακόμα αγνότητα... Μας έκαναν λίγο κακό τα κόμματα. Τα κόμματα έκαναν κακό στην Κύπρο. Ήταν βέβαια μοιραίο δημοκρατικό στοιχείο, ...στα πλαίσια του δημοκρατικού καθεστώτος να αναπτυχθεί οπωσδήποτε κομματική κατάσταση και όλα αυτά, αλλά... νομίζω ότι το κομματικό στοιχείο έχει υπερνικήσει το εθνικό... Είναι καλά όταν... είσαι σε δημοκρατικές διαδικασίες, όταν... απολαμβάνεις τις ελευθερίες και όλα αυτά. Όταν όμως είσαι κάτω από καταστάσεις που δεν είσαι ελεύθερος, ο κομματισμός είναι λάθος. Αυτό πιστεύω. Εγώ έκανα και βουλευτής. Δηλαδή γεύτηκα και αυτόν τον τομέα. Ήμουν βουλευτής του Συναγερμού με τον Κληρίδη. Σας λέω ότι δεν με ικανοποίησε αυτός ο χώρος. ...Διότι κάνεις αβαρία από τον εαυτό σου. Κάνεις αβαρία με αυτά που πιστεύεις, είσαι αναγκασμένος[!] να υπακούσεις. Και άμα είσαι ελεύθερος και απροσκύνητος δεν κάνεις [γελάει] γι’ αυτούς τους χώρους.
ΝΧ: Ωραία, ευχαριστούμε πάρα πολύ.
ΙΚ: Ευχαριστούμε.