ORAL HISTORY ARCHIVE

Name (Ονοματεπώνυμο): Lyssarides Vassos / Λυσσαρίδης Βάσσος
Sex (Φύλο): Male (Άνδρας)
Year of Birth (Έτος Γέννησης): Before (Πριν το) 1960
Place of Birth (Τόπος Γέννησης): Larnaca (Λάρνακα)
Nationality (Ιθαγένεια): Cypriot (Κυπριακή)
Community (Κοινότητα): Greek-Cypriot (Ελληνοκυπριακή)
Occupation (Επάγγελμα): Politician (Πολιτικός)
Refugee (Πρόσφυγας): No (Όχι)
Language (Γλώσσα Καταγραφής): Greek (Ελληνική)
Related to Killed or Enclaved or Missing persons (Σχετίζεται με Σκοτωμένους ή Εγκλωβισμένους ή Αγνοούμενους): No (Όχι)
Serving the army in some capacity at the time (Υπηρετούσε στο στρατό με κάποια ιδιότητα κατά την περίοδο εκείνη): No (Όχι)
Lived in Refugee Camp (Έζησε σε Προσφυγικό Καταυλισμό): No (Όχι)

Νικολέττα Χριστοδούλου: Κύριε Λυσσαρίδη, τι ξέρετε για το 1974, πώς το έχετε ζήσει;.
Βάσσος Λυσσαρίδης: Η προϊστορία είναι γνωστή.  Η προσπάθεια της ΕΟΚΑ Β’ να καταστρέψει τον κρατικό μηχανισμό και η αντίσταση την οποία εμείς ως ΕΛΕΚ προβάλλαμε σ’ αυτές τις ενέργειες, που βλέπαμε ότι οδηγούν σε εθνική καταστροφή.  Δυστυχώς, τότε πολλές πολιτικές δυνάμεις μιλούσαν για βία και αντιβία.  Η βία ήταν η τρομοκρατία, η αντιβία είναι το συνταγματικό καθήκον του[!] πολίτη να προστατεύσει το κράτος και τη νόμιμη κυβέρνηση, υπό[!] τη νόμιμη κυβέρνηση.  Αυτό κάναμε εμείς.  ... Ακόμα και η Βουλή, δυστυχώς, ως ένα βαθμό επηρεάστηκε από το γεγονός ότι η χούντα ήταν χούντα Αθηνών και σύγχυσε την Ελλάδα ή τις δημοκρατικές κυβερνήσεις της Ελλάδας με τη χούντα.  Μου απαγόρευσε να μιλήσω για τα επεισόδια των τραμπούκων για να μη δηλητηριαστούν οι σχέσεις μεταξύ Εθνικού Κέντρου, όπως ονόμαζαν τη χούντα [των Αθηνών] , και Λευκωσίας.  Εμείς είπαμε δεν είναι Εθνικό Κέντρο, η χούντα είναι δυνάστες του ελληνικού λαού κι εμείς ταυτιζόμαστε με την αντίσταση.  Αυτό που ο Γεώργιος Παπανδρέου είπε «Ελλάς, Ελλήνων Χριστιανών, καθολικώς διαμαρτυρομένων».  Εμείς είμασταν [γελάει] με τους καθολικώς διαμαρτυρόμενους.  Είναι γεγονός ότι υπήρχαν κάποιες πληροφορίες, οι οποίες έφτασαν και στον Μακάριο, ότι επίκειτο πραξικόπημα.  Ο Μακάριος δεν [το] πίστευε.  Ο λόγος ήταν ότι πίστευε ότι με μια δολοφονία του θα μπορούσαν να υλοποιηθούν τα σχέδια των Αμερικανών, Άγγλων και άλλων.  Γιατί λοιπόν να εμπλέξουν τον ελληνικό στρατό και να δημιουργήσουν προϋποθέσεις που να δίνουν την ευχέρεια στην Τουρκία να υλοποιήσει τα από μακρού σχέδιά της;  Διότι το να λέμε ότι η Τουρκία εισέβαλε διότι έγινε το πραξικόπημα είναι λίγο αφελές.  Είχε τα σχέδια.  Το πραξικόπημα απλώς αποτέλεσε ...το πρόσχημα.  Και επομένως, πρέπει να πω ότι δεν πήρε όσα μέτρα μπορούσαν να ληφθούν για να αποφευχθεί το πραξικόπημα.
Ιωάννα Κατσουνάρη:  Πού βρισκόσασταν την ημέρα του πραξικοπήματος;
ΒΛ: Την ημέρα του πραξικοπήματος βρισκόμουν στο σπίτι μου και είχα μια τηλεφωνική επικοινωνία με το Μακάριο, διότι ο Eric Rouleau, [που] ήταν τότε ανταποκριτής της Monde [και] αργότερα υπήξε και πρέσβης της χώρας του, ήθελε ραντεβού.  Μου είπε, ‘μιλάω με κάποια παιδιά, θα σε πάρω αργότερα’.  Σε λίγο άρχισαν οι εκρήξεις στο Προεδρικό και αντιλήφθηκα ότι, δυστυχώς, το αναμενόμενο πραξικόπημα εκδηλώθηκε.  Προσπάθησα να ξανατηλεφωνήσω, φυσικά τα τηλέφωνα είχαν ήδη διακοπεί. Νομίζω... ότι ήμουν με έναν αστυνομικό από την αστυνομική μου φρουρά και με έναν φίλο μου τον ...Μήτσο Ν  από την Πάφο, ο οποίος ήταν φιλοξενούμενός μου.  Είχαμε την εντύπωση ότι είχαμε περικυκλωθεί, γιατί το σπίτι μου ήταν στην περιοχή του Προεδρικού ...[και] για ν’ αρχίσουν να βομβαρδίζουν το Προεδρικό σημαίνει ότι [ήταν κοντά και σ’ εμάς].  Και είπαμε τουλάχιστον να αμυνθούμε, όχι γιατί μπορούσαμε να αμυνθούμε ενάντια σ’ ένα οργανωμένο πραξικόπημα, αλλά να πεθάνουμε κάπως εντίμως.  Εκείνη τη στιγμή ήρθε ο γείτονάς μου στο σπίτι, του λέω, ‘πώς πέρασες εσύ;’ Μου λέει, ‘από την οδό Αγίων Ομολογητών δεν υπάρχει τίποτα’.  Με αυτόν τον τρόπο δραπετεύσαμε ...από τον υποτιθέμενο κλοιό.  Αυτό δείχνει ότι ήταν και ολίγον ερασιτεχνικό το πραξικόπημα και αν υπήρχε πραγματική αντίσταση, έχω την εντύπωση, ότι θα αποτύγχαναν.  Αλλά δυστυχώς δεν υπήρξε, κατά τη γνώμη μου, η αντίσταση που έπρεπε.  Έφυγα με τ’ αυτοκίνητο και με βρήκε ένα μέλος ...της Λιβυκής Πρεσβείας, ένας Χασάν, λίγο χοντρός.  Είχε μείνει χρόνια στην Κύπρο και θεωρείτο σχεδόν Κύπριος ο Χασάν.  Όλοι τον ήξεραν.  ...Ο πρώτος σταθμός ήταν η Πρεσβεία της Λιβύης, αργότερα είχαμε πολλούς σταθμούς.  Από εκεί είχαμε ένα πρόχειρο ραδιόφωνο το οποίο θέσαμε σε λειτουργία, βγάλαμε και φυλλάδια, χτυπήσαμε και τις καμπάνες, γιατί από το Motorola, με το οποίο ήμουν συνδεδεμένος με το Προεδρικό άκουσα τον Μακάριο να λέει ‘είμαι ζωντανός’, πολύ πριν το πει από το ραδιοσταθμό της Πάφου, ‘και όποιος με ακούει να πει στον Πρέσβη Ροσσίδη να καλέσει ...το Συμβούλιο Ασφαλείας εκτάκτως’.  Του απάντησα, αλλά δεν με άκουγε.  Αντελήφθηκα ότι μπορούσα μεν να ακούσω, άλλα δεν μπορούσα να επικοινωνήσω και προβήκαμε στις ενέργειες που σας έχω πει, ραδιοφωνική εκπομπή, φυλλάδια και ...κωδωνοκρουσίες.  ...Αργότερα βέβαια υπήρξε επιβεβαίωση των πληροφοριών ...από τον ίδιο τον Μακάριο, από το σταθμό του Νικολαϊδη στην Πάφο, που ανακοίνωσε ότι είναι ζωντανός.  Δεν χρειάζεται να πω ότι οι δικές μας ομάδες ...είχαν εξοπλιστεί από τον Μακάριο το 1972.  Διότι το 1972 επρόκειτο να γίνει πάλι πραξικόπημα κι ο Μακάριος κάλεσε εμάς και όλους τους νέους ανθρώπους της ΕΔΕΚ, τους όρκισε άμισθους επικουρικούς αστυνομικούς και τους όπλισε, διότι δεν εμπιστευόταν ούτε την αστυνομία ούτε το στρατό.  Κι έτσι στα περιπολικά της αστυνομίας έβαζε δύο δικούς μου ανθρώπους κι έναν αστυνομικό για να είναι βέβαιος ότι ήταν νομιμόφρων... η σύσταση.  Και ματαιώθηκε το πραξικόπημα του 1972.  Τα όπλα είχαν διατηρηθεί και με αυτά τα όπλα οι άνθρωποί μας πολέμησαν.  Ο Δώρος Λοϊζου, παραδείγματος χάριν, ήταν επικεφαλής της αντίστασης στο Καϊμακλί, αλλά είχαν μόνο πολύ περιορισμένες σφαίρες και επομένως η αντίσταση δεν μπορούσε να κρατήσει επ’ αόριστον.
ΝΧ: Τι σας έχει εντυπωθεί έντονα από εκείνα τα γεγονότα;
ΒΛ: ...Ένα που θυμάμαι, οφείλω να ομολογήσω ότι το έχω διηγηθεί αρκετές φορές, ... είναι γεγονότα τα οποία δεν μπορούν να ξεχαστούν.  Δεν θα ξεχαστεί η πρώτη συνεδρία της Βουλής.  Κρυβόμουν και έγινε η συνεδρία της Βουλής.  Έμαθα ότι θα γινόταν συνεδρία της Βουλής [και] έστειλα αυτόν τον Χασάν, ο οποίος ήταν διπλωματικός, να δει τι γίνεται στη Βουλή.  Ήταν γεμάτη από πραξικοπηματίες.  Τον έστειλα ένα τέταρτο, είκοσι λεπτά ...[αφότου] άρχισε η συνεδρία.  Σου λέει [οι πραξικοπηματίες], ‘δεν θα ’ρθει ο γιατρός’ [και] έφυγαν.  Τότε πήγα [στη συνεδρία] και πρέπει να πω ότι έκανα μία μομφή.  ...Η Βουλή συνεδρίαζε για κάποια λεφτά που έπρεπε να δοθούν για ταξίδια.  Λέω, ‘δεν πήρατε είδηση ότι έγινε πραξικόπημα;’  ‘Το πρώτο καθήκον της Βουλής είναι η προστασία της συνταγματικής νομιμότητας’ και έφυγα, διότι ήξερα ότι θα τους ειδοποιούσαν.  Και μια άλλη, ας το πω τραγική εμπειρία, ήτανε η σύσκεψη, την οποία διηγήθηκα πολλές φορές...  Με είχε ειδοποιήσει ο κύριος Κληρίδης, ήταν τότε πρόεδρος, όπως ονόμαζε ο ίδιος τον εαυτό του, της Κυπριακής Δημοκρατίας, με ειδοποίησε μέσω του κυρίου Παπαϊωάννου, ότι θα γινόταν μια σύσκεψη της πολιτικής ηγεσίας, όλων[!] των πλευρών, της νόμιμης και της μη νόμιμης, των ιεραρχών των νομίμων και των μη νομίμων, στο Γραφείο Δημοσίων Πληροφοριών, αλλά η συμβουλή του κυρίου Κληρίδη ήταν ‘μην έρθεις, διότι έχω πληροφορίες ότι θα σε σκοτώσουν’.  Πήρα στο τηλέφωνο όσα μέλη του πολιτικού γραφείου βρήκα και τους είπα ‘εγώ θα πάω οπωσδήποτε, όσοι από σας θέλετε να ’ρθείτε, να ’ρθείτε, μερικοί είσαστε παντρεμένοι με παιδιά, μπορεί να μην είναι ανάγκη να ’ρθείτε’.  Κανένας δεν απουσίασε και μερικοί που το έμαθαν τυχαία και δεν ήταν καν μέλη του πολιτικού γραφείου ήρθαν, διότι η εντολή ήταν ‘αν με σκοτώσουν, θα συνεχίσει ο επόμενος’.  Ήταν μια καταθλιπτική ατμόσφαιρα, πρέπει να πω.  Πέραν των εκατό παιδιών του λαού, ...[έτσι] τους λέω, δεν ...ήταν συνειδητοί πραξικοπηματίες, με στολή παραλλαγής,  μαζί με τους καλούμενους επισήμους είχαν καταλάβει ουσιαστικά την αίθουσα.  Κάποιος μίλησε.  Ο κύριος Κληρίδης μας πρότεινε το Σχέδιο Γκιουνές, το οποίο ήταν να σταματήσει η τουρκική εισβολή στα πλαίσια της πρώτης φάσης, αλλά τα τουρκικά στρατεύματα να έχουν δικαίωμα προστασίας των Τουρκοκυπρίων όπου βρισκόντουσαν.  Και τότε βρισκόντουσαν σ’ όλα[!] τα μέρη της Κύπρου, δηλαδή θα υπήρχε διασκορπισμός των τουρκικών στρατευμάτων με δική μας συνυπογραφή.  Τα... σχέδια της Τουρκίας θα είχαν υλοποιηθεί.  Αντιστάθηκα.  ...Για μένα, πραγματικά, ίσως να ήταν η πιο δραματική μέρα της ζωής μου.  Μερικά παιδιά άγουρα, 17, 18 χρονών θα τους είπαν, ‘ξέρετε ο Λυσσαρίδης, ο Μακάριος είναι οι άνθρωποι που παρεμποδίζουν την Ένωση’.  Ποιος ξέρει[;] τι τους είχαν πει. Και ήρθαν... με εντολή να με σκοτώσουν και δεν θα λογοδοτούσαν σε κανέναν, υπό τις τότε περιστάσεις.  Με μια ομιλία, όχι μόνο δεν με σκότωσαν, γιατί είχα απευθυνθεί προς αυτούς και τους είπα, ‘ακούστε πρώτα και έχετε όλο το χρόνο να κάνετε ό,τι θέλετε να κάνετε’.  ...Όταν σηκώθηκε ο Σαμψών να μιλήσει εγώ σε ένδειξη διαμαρτυρίας είπα, ‘εμείς αποσυρόμεθα’.  Κάποιος από τους δικούς μου μου ψιθύρισε, ‘θα μας σκοτώσουν’, λέω, ‘δεν θα μας σκοτώσουν’.  Τα παιδιά αυτά που ήρθαν για να με δολοφονήσουν, ήταν γεμάτη η αίθουσα, έσπρωχναν τον κόσμο να κάνουν μέρος να περάσω.  Και όταν βγήκα έξω, το αυτοκίνητό μου ήταν μπλοκαρισμένο και έβαζαν τα αυτόματα κάτω και σήκωναν τ’ αυτοκίνητα για να διευκολύνουν τον υπό δολοφονία[!] να φύγει.  Είναι τότε που είπα, ‘δεν υπάρχουν προδότες λαοί, αλλά προδομένοι’.  Αυτά τα παιδιά ήσαν προδότες;  Αυτά τα παιδιά ήσαν ενάντια στην πατρίδα τους[;] και με μια ομιλία μεταστράφησαν;  Όχι!  Εγώ τους είπα ότι αυτά τα παιδιά είχαν[!] και έχουν θέση στην εθνική οικογένεια, όπως έχουν όλοι[!] εκείνοι οι οποίοι παρασύρθηκαν από καλόηχα συνθήματα και νόμιζαν ότι επιτελούν ένα εθνικό καθήκον.  ...Αυτοί ανένηψαν την ίδια ώρα και αντελήφθησαν πού τους οδηγούσαν [και] ασφαλέστατα έχουν θέση στην εθνική οικογένεια.  Δεν είναι προδότες, αλοίμονο.  Αυτή ίσως ήταν η πιο δραματική μέρα της ζωής μου.  Και δεν είναι ότι ματαιώσαμε το Σχέδιο Γκιουνές.  Διότι σε κάποια στιγμή τηλεφώνησε και ο Καραμανλής, φαίνεται ότι έμαθε τα γεγονότα, κάποιος από εκεί θα τον είχε προειδοποιήσει, και ...ο κύριος Κληρίδης είπε, ‘άλλαξε γνώμη η ελληνική κυβέρνηση για το Σχέδιο Γκιουνές’, αλλά εμείς επιμέναμε για την επάνοδο του Μακαρίου στην Κύπρο.  Λέγαμε ότι ο Μακάριος ήταν ο συνταγματικώς εκλεγείς Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας.  Η νομιμόμητα δέν επανέρχεται αν δεν επανέλθει ο νομίμως[!] εκλεγείς Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας και όχι ο κύριος Κληρίδης και επομένως επιμέναμε ότι έπρεπε να επανέλθει ο Μακάριος.  Ξένες υπηρεσίες που είχαν τα σχέδιά τους, τα οποία έχουν αποκαλυφθεί τώρα, τα σχέδια Kissinger έχουν δημοσιοποιηθεί, έβλεπαν ότι κινητοποιούσαμε τον λαό και επομένως χαλούσαμε τα σχέδια, διότι με την επάνοδο του Μακαρίου δεν μπορούσαν να... κυλήσουν τουλάχιστον ομαλά, τα σχέδιά τους.  Και... δεκαπέντε μέρες μετά την σύσκεψη στο Γραφείο Δημοσίων Πληροφοριών, έγινε η απόπειρα εναντίον μου που σκοτώθηκε ο Δώρος Λοϊζου.  Ο στόχος ήταν να κατασιγάσει η φωνή και επειδή ήμουν ο πρόεδρος του κόμματος επομένως, ας το πω, ήταν η κύρια φωνή ...αυτής της πλευράς, και έγινε η απόπειρα εναντίον μου.
ΝΧ: Ποια ήταν η σχέση σας με τον Δώρο Λοϊζου;
ΒΛ: Ο Δώρος Λοϊζου, εκτός ότι ήταν φίλος μου, ήταν ο οργανωτικός γραμματέας της νεολαίας ...του κόμματός μου.  ...Όπως είπα έμενα συνήθως σε πρεσβείες τα βράδια, την ημέρα κυκλοφορούσα.  Το τελευταίο βράδυ έμεινα στο σπίτι του Δώρου, την ημέρα που δολοφονήθηκε, και είχα αποφασίσει να έρθω, ν’ αρχίσω να εμφανίζομαι, διότι νόμιζα ότι οι κίνδυνοι είχαν ως ένα βαθμό τουλάχιστον μειωθεί.  Μαζί μας ήταν μία δημοσιογράφος της Manchester Guardian και μπήκαμε στο αυτοκίνητο του Δώρου, γιατί δεν κυκλοφορούσα με το δικό μου φυσικά.  Την αφήσαμε στο Hilton και συνεχίσαμε προς τα γραφεία και στην πλατεία Όχι.  Στην γέφυρα η οποία τώρα ονομάζεται Γέφυρα Δώρου Λοίζου έγινε η δολοφονική απόπειρα εναντίον μου και σκοτώθηκε ο Δώρος Λοϊζου και ένας [ακόμα] άνθρωπος τυχαία, που ψώνιζε σε ένα κατάστημα εκεί πέρα.  Κι εκείνος φυσικά θύμα του φασισμού, διότι ανεξαρτήτως του ότι σκοτώθηκε τυχαία, σκοτώθηκε[!], έχασε την ζωή του ο άνθρωπος.  Και ουδέποτε ανακαλύφθηκαν οι γνωστοί-άγνωστοι δολοφόνοι.
ΝΧ: Υπήρξαν και άλλοι πολιτικοί που είχαν γίνει στόχος αυτών των ομάδων;
ΒΛ: Ε, δεν νομίζω διότι άλλοι είχαν αποδεχθεί ότι με την ανάληψη εξουσίας από τον κύριο Κληρίδη επανήλθαμε στην νομιμότητα.  Οι μόνοι που είπαμε ότι αυτό δεν είναι νομιμότητα και το ονομάσαμε μεταπραξικόπημα, είμασταν εμείς.  Τα άλλα κόμματα, το ΑΚΕΛ συμπεριλαμβανομένου, θεωρούσαν ότι με την άνοδο του κυρίου Κληρίδη στην εξουσία, η νομιμότητα έχει αποκατασταθεί.  Άρα, για τους δικούς τους λόγους, ήσαν μάλλον σύμμαχοι σε αυτόν τον τομέα.  Οι μόνοι αντιτιθέμενοι είμασταν εμείς.  Και μάλιστα επειδή ξέρω ότι πήγε και μία αποστολή στον Μακάριο, στο Λονδίνο, για να τον πείσει να μην επανέλθει, διότι θα μπορούσε να δημιουργηθεί ανωμαλία, του έστειλα μία επιστολή, την οποία αν χρειαστεί μπορείτε να πάρετε από την γραμματέα μου.  Στην ...[επιστολή] τον προειδοποιούσα ότι η επάνοδός του είναι απαραίτητη, διαφορετικά υπήρχαν κίνδυνοι για τον κυπριακό ελληνισμό.  Όχι για τον ίδιον πλέον, αλλά για τον κυπριακό ελληνισμό, διότι έπρεπε να επανέλθει, και επανήλθε φυσικά τελικά στην Κύπρο.
ΝΧ: Η οικογένεια σας πού ήταν εκείνες τις ημέρες;
ΒΛ: Την ημέρα του πραξικοπήματος η γυναίκα μου ήταν στο εξοχικό μας στον Πρόδρομο.  Θα πήγαινα κι εγώ, δηλαδή πηγαινοερχόμουν, και είχαμε και αστυνομικούς για φύλαξη ...στο σπίτι.  Όταν άκουσε ότι έγινε το πραξικόπημα, μαζί με δύο αστυνομικούς, μπήκε στ’ αυτοκίνητο και πήγε προς την Σολέα.  Ήξερε ότι στην Σολέα είχαμε δικές μας ομάδες, αυτές στις οποίες αναφέρθηκα πριν, και πήγε για να ενσωματωθεί σ’ αυτές τις ομάδες.  Στον Καρβουνά συνελήφθη από τους πραξικοπηματίες και λίγο πιο πέρα είδε ...το αυτοκίνητο με[!] τον Μακάριο που περνούσε.  Δηλαδή αν ο Μακάριος είχε καθυστερήσει ακόμα 5-10 λεπτά θα είχε συλληφθεί στον Καρβουνά, όπως συνελήφθη η γυναίκα μου.  Συνελήφθη, την κράτησαν φυλακισμένη μια μέρα ...στον Αγρό νομίζω[;], την δεύτερη ημέρα στην Κυπερούντα, μετά την έφεραν στην Λευκωσία, πάλι στις φυλακές, από τις φυλακές την έβαλαν σ’ ένα ξενοδοχείο και με τηλέφωνο, ελπίζοντας, κατά τη γνώμη μου, ότι θα ήξερε πού βρισκόμουν και θα μου τηλεφωνούσε για να με βρουν.  Και μετά την εξόρισαν.  Και μάλιστα όταν είπε, ‘μα εγώ είμαι Κύπρια, γιατί[;], με τι δικαίωμα να μ’ εξορίσετε.  Να με φυλακίσετε, ...ό,τι θέλετε’, λέει ‘δεν θέλουμε η κηδεία να γίνει στην Κύπρο’.  Δηλαδή της έδωσαν την εντύπωση ότι ‘ο άντρας σου είναι νεκρός και σε διώχνουμε’.  Βεβαίως η Βαρβάρα δεν το πίστεψε διότι ήξερε ότι ένα τέτοιο νέο θα έπρεπε να είχε πολύ περισσότερη δημοσιότητα, αλλά εν πάσει περιπτώσει αυτή ήταν η συμπεριφορά.  Την έδιωξαν με τα ρούχα που φορούσε, δεν της επέτρεψαν να πάρει τίποτα μαζί της.  Πήγε στην Βηρυττό.  Εκεί την βοήθησε το πανεπιστημιακό  κίνημα, μάλιστα έκανε κι ένα ραδιόφωνο για την Κύπρο.  Μετά πήγε στο Λονδίνο μαζί με τις κυπριακές δυνάμεις που ήθελαν την επάνοδο του Μακαρίου και μετά βρεθήκαμε [γελάει]. 
ΙΚ: Δεν είχατε επικοινωνία για αρκετό διάστημα.
ΒΛ: Επικοινωνία δεν είχα.  Η μοναδική φορά που έμαθα τι έγινε με την Βαρβάρα ήταν όταν μια πολύ δημοκράτισσα, ...της Cyta, μπορούσε να επικοινωνήσει με τον Μακάριο μυστικά.  Μου το είπαν και της ζήτησα να με φέρει σε επικοινωνία, και μου είπε ότι η Βαρβάρα είναι καλά κτλ.  ...Από τον Μακάριο ...έμαθα τα της Βαρβάρας για πρώτη φορά.  Ε, επειδή νόμιζαν ότι τα πράγματα έπαιρναν μιαν άλλη τροπή, του είπα, ‘με πιέζουν να φύγω από την Κύπρο και μπορώ να φύγω’.  Διότι, αν ήθελα, είχα τρόπο διαφυγής, ‘για να δω τους φίλους μου, τον Πάλμε, τους διάφορους, για να βοηθήσω στην επάνοδό σου’.  Μου είπε, ‘αν φύγεις, η επάνοδός μου δεν θα πραγματοποιηθεί.  Θα παραμείνουμε ... στο εξωτερικό, αν είναι ακόμα και θέμα ζωής ή θανάτου, πρέπει να μείνεις στην Κύπρο’.  Και την επομένη έγινε η απόπειρα. Οι πρώτες ειδήσεις ήταν ότι ‘ο Λυσσαρίδης σκοτώθηκε’ και μου είπε ότι όταν ...είπαν του Μακαρίου ότι ο γιατρός σκοτώθηκε, ο άνθρωπος έπαθε σοκ διότι την προηγούμενη ημέρα μου είχε πει ότι ‘αν είναι θέμα ζωής και θανάτου να μείνεις’.  Σου λέει ‘να έχω αυτό ...στη συνείδησή μου...’  Δεν ήταν [έτσι], αλλά ήταν η πρώτη εντύπωση.  Αλλά τ’ αφήνω στην κρίση σας, ...δεν θέλω να φαίνεται ότι κομπορημονώ...
ΝΧ: Γιατί ήθελαν να εξορίσουν τη σύζυγό σας και ειδικότερα γιατί σε περίπτωση που ο σύζυγός της είχε σκοτωθεί έπρεπε να φύγει;
ΒΛ: ...Της τα είπαν για να την ταλαιπωρήσουν, για να της βάλουν [ιδέες] στο μυαλό της.  Δεν της είπαν ότι σκοτώθηκα, της είπαν απλώς, ‘δεν θέλουμε η κηδεία να γίνει στην Κύπρο’, δηλαδή ότι σκοτώθηκε.  ...Αφού ...θα την εξόριζαν.  Αν ήθελαν να την φυλακίσουν, θα μπορούσαν να την φυλακίσουν, διότι... ήταν Αμερικανίδα, αλλά είχε κυπριακή υπηκοότητα, επομένως είχαν κάθε δικαίωμα αν ήθελαν, αλλά φοβόντουσαν τις συνέπειες.  Με ποια κατηγορία θα την κρατήσουν στις φυλακές[;] κι έτσι... προτίμησαν την εξορία, που για την Βαρβάρα ήταν πολύ χειρότερο.  Θα προτιμούσε εκατό φορές να μείνει φυλακισμένη στην Κύπρο, παρά να την εξορίσουν, αλλά δεν είχε επιλογή.
ΝΧ: Η σύζυγός σας πώς βρέθηκε στην Κύπρο;  Είχε έρθει πολύ πριν το ’74;
ΒΛ: ...Η σύζυγός μου ξεκίνησε από την Αμερική για να πάει στις Ινδίες ως δημοσιογράφος.  Έμαθε ότι υπάρχει μια επανάσταση σε μια χώρα που λέγεται Κύπρος και αποφάσισε να έρθει πρώτα εδώ, να καλύψει αυτά τα γεγονότα και μετά να πάει στις Ινδίες.  ...Ήταν stringer, όπως λέγεται, ...είναι οι έκτακτοι ανταποκριτές του Time Magazine.  Την τράβηξε η επανάσταση και αργότερα όταν άρχισε και η Times of Cyprus του Charles Foley βρήκε δουλειά στην εφημερίδα του Charles Foley.  Κι εγώ την γνώρισα, διότι ήμουν φίλος και με τον Charles Foley και με την εφημερίδα του.  Διότι... παρ’ όλον που ήταν αγγλική εφημερίδα δεν ήταν φιλική προς τους Άγγλους για τα βασανιστήρια και όλα αυτά.  Εκεί εργαζόταν και ο Μιλτιάδης Χριστοδούλου κτλ, δηλαδή ήταν μια εφημερίδα αντικειμενική.  Αφού η Βαρβάρα ήταν η πρώτη που μίλησε στο Time Magazine για τα βασανιστήρια των Άγγλων και φυσικά το ίδιο έκανε και ...στην Times of Cyprus.  Και εκεί γνωριστήκαμε.  ...Ο Άλεξ Ευθυβούλου, [ο] δημοσιογράφος, [όταν] του είπε η Βαρβάρα, ‘θέλω να δω αν μπορώ να έχω μια συνέντευξη με τον Γρίβα, είτε γραπτή είτε ακόμα καλύτερα ζωντανή’, ο Άλεξ της είπε, και δεν ξέρω γιατί, δεν τον ρώτησα ποτέ μου, ...ότι ‘ο μόνος που ίσως μπορεί να σε φέρει σ’ επαφή είναι κάποιος γιατρός Βάσσος Λυσσαρίδης’.   Ίσως [επειδή] ήμουν ο γραμματέας της Επιτροπής για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, με τον Δέρβη επικεφαλής.  Για να έχω κάλυψη, γιατί ήμουν μέλος της ΕΟΚΑ, της καλής, και με εντολή της οργάνωσης κάναμε αυτή την επιτροπή για κάλυψη.  Μ’ έναν άνθρωπο των Άγγλων επικεφαλής, ε, των Άγγλων, τρόπος του λέγειν, ...εγώ ήμουν γραμματέας, και ήρθε λοιπόν ζητώντας αν είναι δυνατόν να την φέρω σ’ επικοινωνία με τον Γρίβα, είτε γραπτώς είτε προφορικώς.  Ε, αντί τούτου ήρθε σ’ επικοινωνία μαζί μου [γελάει].
ΝΧ: [γελάει] Μάλιστα.  Δηλαδή ήρθε στην Κύπρο και τελικά έμεινε λόγω του αγώνα της ΕΟΚΑ; 
ΒΛ: [Έμεινε] λόγω της ΕΟΚΑ, λόγω του αγώνα.
ΝΧ: Αφού παρέμεινε και έζησε και τα γεγονότα του ’74, ποια ήταν η άποψή της γι’ αυτά;
ΒΛ: ...Όχι καλά.  Πέραν των προσωπικών μας σχέσεων που ήταν ο κύριος λόγος παραμονής, αγάπησε αυτόν τον λαό, αγάπησε την επανάσταση, βοήθησε στο μέτρο που μπορούσε κι επομένως συνδέθηκε πλέον και μαζί μου, αλλά συνδέθηκε και με τον τόπο.  Αυτή τη στιγμή μπορώ να πω ότι είναι πιο Κύπρια από μένα.  Κυπριακούς χορούς, εγώ δεν χορεύεω καν, ...[έμαθε τα] κυπριακά ήθη και έθιμα.  ...Βρήκε κάτι που τη συνέδεσε με τον τόπο κι έμεινε.  Ούτε Ινδίες ούτε πουθενά αλλού πια.
ΝΧ: Μάλιστα.  Και η σχέση σας με τον Μακάριο ποια ήταν;  Είσασταν εσείς πιο συνδεδεμένος με τον Μακάριο παρά άλλοι πολιτικοί, άλλοι αρχηγοί κομμάτων;
ΒΛ: Κοιτάξτε, εγώ δεν ήμουν στην κουζίνα γιατί πολύ συχνά είχαμε διαφορετικές απόψεις, αλλά ήμουν στην φιλική μπορώ να πω, ίσως νούμερο ένα.  Ήμουν και γιατρός του Μακαρίου, επομένως ο δεσμός ο φιλικός ήταν πολύ υψηλός, ούτε εγώ είχα μυστικά από εκείνον ούτε εκείνος είχε μυστικά, ούτε μπορούσαμε να έχουμε.  Αλλά πολιτικά δεν ταυτιζόμασταν πάντα κι επομένως στην καθαρώς πολιτική κουζίνα απουσίαζα, αλλά στην φιλική κουζίνα νομίζω πως ήμουν ίσως ο πρώτος.  Η φιλία μας άρχισε με την ΕΟΚΑ...  Τον ήξερα από μακριά.  ...Ήταν νομίζω ένα χρόνο πιο ψηλά από μένα στο γυμνάσιο, παρ’ όλον που έχουμε μεγαλύτερη διαφορά ηλικίας, διότι ως καλόγερος άργησε να πάει στο σχολείο, δεν τον έστειλε το μοναστήρι ευθύς εξ αρχής.  Τον είδα και μια-δυο φορές από μακριά στην Αθήνα όταν σπούδαζε θεολογία, αλλά δεν μπορώ να πω ότι είχα ποτέ επαφή με τον Μακάριο.  Επαφή είχα αργότερα με την ΕΟΚΑ και ...αυτή η επαφή πλέον έγινε πολύ βαθιά, ιατρική επαφή.  Μου έκανε εντύπωση ότι όταν επρόκειτο να πάει στην Bandung με φώναξε να του κάνω τους συνήθεις... εμβολιασμούς.  Εγώ ήμουν αριστερός, εκείνος ήταν δεξιός, λέω, ‘γιατί με διάλεξε[;]’.  Να πω ότι ήταν μια αρρώστια και [με διάλεξε γιατί] με θεωρούσε καλό γιατρό οπότε και δεν ρωτά [κανείς] αν ο γιατρός είναι δεξιός ή αριστερός [δεν ήταν αρρώστια].  Αλλά αργότερα η ιατρική μας, ας το πω, πλέον σχέση έγινε στο Λονδίνο.  Όταν μας κάλεσε στο Λονδίνο για τις Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου, εγώ πήγα εκεί εκ μέρους της ΕΟΚΑ και καταψήφισα, όπως είναι γνωστό, τις συμφωνίες.  Έπαθε ένα οδοντικό απόστημα και του έκανα ενέσεις ...κάθε έξι ώρες, επομένως είμαστε συνέχεια μαζί.  Και προς τιμήν του παρ’ όλο που ήξερε τις απόψεις μου δεν έκανε καμία προσπάθεια να με μεταπείσει.  Έχω την εντύπωση ότι μέσα του συμφωνούσε μαζί μου, αλλά δεν μπορώ να το στοιχειοθετήσω.  Όταν αναχώρησαν οι  άλλοι και ο Μάκαριος έμεινε πίσω με ένα μικρό επιτελείο, μου ζήτησε να παραμείνω, παρ’ όλο που είχαμε τελειώσει την κούρα.  Του λέω, ‘καλά, είσαι στο Λονδίνο’, μου λέει, ‘όχι δεν έχω εμπιστοσύνη’.  Τώρα ήταν αυτό[;], [ότι δεν είχε εμπιστοσύνη], ήταν πολιτικό[;], γιατί καταψήφισα τις Συμφωνίες και προτιμούσε να είμαι μαζί του[;], αυτό δεν το ξέρω.  Αλλά από εκεί άρχισε η ιατρική μας επαφή, η οποία διήρκησε σ’ ολόκληρη την ζωή του.
ΝΧ: Το ’74 είχατε επαφή με τον κόσμο ή δεν μπορούσατε λόγω των συνθηκών;
ΒΛ: Στα αρχικά βήματα κρυβόμουν, μέχρι την ημέρα της απόπειρας.  Μετά την απόπειρα είχα πλέον αστυνομική φρουρά, άρα άρχισα πλέον να κυκλοφορώ.  ...Τότε η ΕΔΕΚ, δεν είναι υπερβολή αυτό που θα πω, θα ήταν ίσως και πλειοψηφικό κόμμα, το πρώτο σίγουρα, τα δε Νέα, η εφημερίδα μας, είχε μεγαλύτερη κυκλοφορία από τον Φιλελεύθερο.  Όχι γιατί απότομα οι Κύπριοι έγιναν σοσιαλιστές, αλλά γιατί εμείς είμαστε οι τοποτηρητές που θέλαμε να γυρίσει πίσω ο Μακάριος.  Είμαστε η φωνή, η πατριωτική φωνή της επανόδου στην νομιμότητα.  Έτσι μας έβλεπαν και θυμάμαι όταν πηγαίναμε στους καταυλισμούς κινδυνεύαμε να... μας πνίξουν από την... αγωνία και από τον ενθουσιασμό ως ένα βαθμό.  Λοιπόν ναι, κυκλοφορούσα πλέον, βεβαίως πάντα με φρουρά.
ΙΚ: Υπήρχαν άλλες απόπειρες εναντίον της ζωής σας;
ΒΛ: Υπήρξαν.  Υπήρξε μια απόπειρα στο Πισούρι η οποία ματαιώθηκε.  Εγώ δεν τα ήξερα, μου τα είπε ο Μακάριος εκ των υστέρων.  Κι εκείνος εκ των υστέρων [τα έμαθε].  Είχαν άνθρωπο, αλλά δεν πρόλαβε να τους προειδοποιήσει, αλλά την ώρα που περνούσε τ’ αυτοκίνητο προς την Λευκωσία, περνούσε άλλο αυτοκίνητο προς την Πάφο και δεν μπόρεσαν να χτυπήσουν, και κάποια άλλη φορά  που συνέλαβαν κάποιους.  Υπήρξαν κάποιες προσπάθειες.  Κοιτάξτε, εγώ δεν τα βάζω με κάποια διεστραμμένα μυαλά ή ακόμα πληρωμένους, οι οποίοι ζήτησαν να με σκοτώσουν.  Για μένα σημασία έχει τι κρυβόταν πίσω από την δολοφονική απόπειρα.  Το να εκδικηθώ κάποιον είτε διεφθαρμένο είτε πληρωμένο είτε ανόητο θα είναι εις βάρος μου.  Δεν... ζητώ αυτής της μορφής την ανταπόδοση, δεν μου πάει.  Μπορώ να τιμωρήσω τις ξένες υπηρεσίες, ...που κατά τη γνώμη μου, ήσαν πίσω απ’ αυτή την υπόθεση;  Δεν μπορώ.  Άρα;  Είναι σαν να τιμωρώ το πιστόλι, αντί εκείνου που κρατά το πιστόλι.
ΝΧ: Μάλιστα.  Θυμάστε κάτι συγκεκριμένο από εκείνες τις μέρες, όταν πλέον κυκλοφορούσατε με την φρουρά σας;
ΒΛ: Κοιτάξτε, ...το πράγμα ήταν τρομερό, αλλά πρέπει να πω ότι η διεθνής γνώμη και η ελληνική επίσημη ηγεσία, πίστευε ότι δεν θα γυρνούσε πίσω ο Μακάριος.  Ακόμα και όταν πήγα να δω τον Καραμανλή, τελικά πήγα με πλοίο στην Αθήνα και μετά στο Κάιρο, όπου συνάντησα τον Μακάριο πριν έρθει στην Κύπρο, και η αντίδραση του Καραμανλή ήταν ότι, ‘μα δεν θα μπορεί να πάει κάτω’.  Δηλαδή είχαν πεισθεί ότι η επάνοδός του ήταν απίθανη.  Και του είπα ότι, ‘αν δεν πάει κάτω θα έχεις επανάσταση’.  Μου είπε, ‘μα το ίδιο μου λένε οι άλλοι’.  Λέω, ‘και οι δύο έχουμε δίκιο: αν δεν πάει, το 4% θα επαναστατήσει ενάντια στο 96, κι αν πάει, το ανάποδο’ και μου είπε τότε ότι, ‘εγώ δεν ελέγχω το στρατό και δεν μπορώ να εγγυηθώ για τη ζωή του’.  Και λέω, ‘εμείς έχουμε τρόπους να διασφαλίσουμε την ασφάλειά του’ και τότε πείστηκε ότι πρέπει να γυρίσει πίσω.  Αλλά τα αρχικά βήματα για όλους ήταν ...όπως σας είπα [ότι] όλα τα κόμματα είχαν θεωρήσει ότι μπήκαμε σε ομαλότητα.  Και πρέπει να πω ότι και η... δεύτερη τραγική μου εμπειρία ήταν όταν τον συνάντησα στο Κάιρο.  Δεν ήρθα μαζί του διότι, ήρθε ο Πρέσβης της Λιβύης και μου λέει, ‘ο Καντάφι επιμένει να σε δει το βράδυ’.  Εντωμεταξύ ο Καντάφι είχε βοηθήσει, για να είμαι δίκαιος.  Λοιπόν, εγώ είπα, ‘όχι θα πάω πίσω’ με τον Μακάριο [και] μου λέει ο Μακάριος, ‘να πας’.  Πήγα, κι ευτυχώς που πήγα.  Διότι έχασα μεν το να είμαι με τον Μακάριο, αναγκάστηκα να γυρίσω πίσω κατευθείαν και να τον υποδεχτώ αντί να πάω μαζί του.  Τότε είναι που έδωσε εντολή ο Καντάφι να αγοράζουν όλα τα κυπριακά προϊόντα.  Το καλούμενο οικονομικό θαύμα οφείλεται ως έναν πολύ μεγάλο βαθμό και στον Καντάφι, γι’ αυτό εγώ δεν ξεχνώ ποτέ ούτε τα καλά ούτε τα κακά από οποιονδήποτε και αν προέρχονται.  47% της παραγωγής μας το απορροφούσε η Λιβύη και με αυτό τον τρόπο, μπορέσαμε να αναπνεύσουμε.  Διότι τότε η αγορά της Λιβύης ήταν καθαρά κρατική, όλα ήταν κρατικά, ακόμα και οι υπεραγορές κτλ,... τώρα είναι πολύ διαφορετικά τα πράγματα.  Αλλά [τότε] με εντολή του αρχηγού ...της χώρας όλοι αγόραζαν τα προϊόντα μας, κι αυτό μας βοήθησε πάρα πολύ.
ΝΧ: Τι θα μπορούσατε να πείτε ότι έχετε μάθει από τα γεγονότα του ’74 και όλα αυτά που ζήσατε;
ΒΛ: Ότι όταν πιστεύεις σε κάποιες αρχές και είσαι έτοιμος να τις προασπίσεις και όταν αυτές οι αρχές δεν εξυπηρετούν προσωπικά, αλλά εθνικά συμφέροντα είσαι άνθρωπος.  Θυμάμαι, ακόμα και την ώρα του θανάτου, την ώρα που νόμιζα ότι θα είχα τελειώσει, τα αισθήματά μου δεν ήταν καν φόβος, ήταν οργή[!] γιατί θα με σταματήσουν να σκέπτομαι.  Τι δικαίωμα έχουν να με κάνουν να μη μπορώ να σκεφτώ.  Όχι ότι θα πεθάνω!  Γι’ αυτό η συμβουλή μου προς τους νεότερους ...είναι [ότι] η ζωή έχει αξία όταν είσαι έτοιμος να προασπίσεις την αξιοπρέπεια και τις αρχές τις οποίες πιστεύεις.  Κι εγώ σέβομαι τις αρχές αυτές, αν δεν είναι σε βάρος άλλων, όποιες[!] και να ’ναι.  Δεν έχω απαίτηση να συμβαδίζουν μαζί μου, έχω απαίτηση να μην συγκρούονται με το λαϊκό συμφέρον.  Και δεύτερη συμβουλή, που απεκόμισα από την μακρά μου ζωή, να μην πέσουν οι νέοι θύμα[!] της αποπολιτικοποίησης.  Τους λένε η πολιτική είναι βρώμικη και υπάρχουν βρώμικα πράγματα στην πολιτική, για να τους πείσουν[!] να γίνουν παθητικοί[!] πολίτες και με αυτόν τον τρόπο να είναι όργανα[!] ακριβώς[!] πολιτικής η οποία δεν είναι η πρέπουσα.  Ενώ όταν ο πολίτης μετέχει, τότε και οι πολιτικοί ...θα είναι καλύτερης ποιότητας, αφού εσείς τους εκλέγετε, άρα εσείς είσαστε υπεύθυνοι για το ποιοι διοικούν.  Αν λοιπόν υπάρχει αδιαφορία και αφήνεται αυτό το πράγμα σε μια μικρή μερίδα, η οποία όταν επιλέγει μπορεί να έχει και τα ατομικά συμφέροντα, πού πάμε;  Γι’ αυτό εγώ είμαι θαυμαστής της αθηναϊκής φιλοσοφίας που θεωρούσε τον πολίτη ο οποίος δεν αναμειγνύεται στα κοινά ως άχρηστο και καταδικαστέο.  Ήθελαν τους πολίτες σκεπτόμενους και σκεπτόμενους ακόμα [και] αν οι δικές τους προτάσεις είναι κατ’ αντιπαράθεση προς τις δικές μου προτάσεις, αλλά και έτοιμο για διάλογο.  Ένα άλλο πράγμα το οποίο συμβουλεύω να μην είναι κανένας φανατικός υπό την έννοια ότι βρήκε την αλήθεια ή είναι ο εκφραστής της αλήθειας και δεν έχει αυτιά να ακούει οποιεσδήποτε άλλες τοποθετήσεις γιατί βρήκε την απόλυτη αλήθεια.  Δεν υπάρχουν αυτά τα πράγματα.
ΝΧ: Τι περιμένετε να γίνει στην Κύπρο τώρα;
ΒΛ: Δεν είμαι αισιόδοξος, γιατί γίνονται λάθη.  Όλοι[!] λένε [ότι] το Κυπριακό είναι θέμα εισβολής, κατοχής, εθνοκάθαρσης κτλ και πάμε να το λύσουμε με διακοινοτικό διάλογο το οποίο το παρουσιάζει ως διακοινοτική διαφορά.  Θα μου πείτε ότι πρώτος άρχισε τον διακοινοτικό διάλογο ο Μακάριος.  Πράγματι.  Με καλή πίστη ότι μπορούσε, αν φέρει τους Τουρκοκύπριους από ’δω να εκβιάσει την Τουρκία για λύση.  Όταν είδε ότι αυτό δεν γίνεται έκανε την περιβόητη ομιλία στην Πλατεία Ελευθερίας που είπε ότι ο διακοινοτικός διάλογος διέδραμε την χρησιμότητά του, χρησιμοποιείται ως άλλοθι για την Τουρκία και όσοι θέλουν λύση να στραφούν με πιέσεις προς την Τουρκία.  Οι επίμονοι δεν ακολούθησαν.  Συνεχίζουν ακόμα και σήμερα και μάλιστα είμαστε και περήφανοι γιατί λέει είναι διάλογος κυπριακής ιδιοκτησίας.  Πού τη βρήκαν αυτήν την έκφραση, δεν ξέρω.  Διότι για μένα μου χτυπά στα νεύρα.  Υπάρχουν διάλογοι ιδιοκτησίας;  Αλλά εν πάσει περιπτώσει.  Αυτό επίσης αντιβαίνει στην καθολική διαπίστωση ότι οι Τουρκοκύπριοι δεν έχουν φωνή και ότι διευθύνει η Τουρκία.  Πώς[;] είναι λοιπόν διακοινοτικός διάλογος όταν ...ρώτησαν τον Ταλάτ ‘τι θα κάνεις[;]’ [και] δήλωσε, επίσημα[!] ...‘θα πάω στην Τουρκία, να ρωτήσω και θα γυρίσω’.  Καθαρά!  Άρα πώς περιμένουμε με παραχωρήσεις προς τους Τουρκοκυπρίους να αλλάξουμε τους τουρκικούς σχεδιασμούς;  Αυτό είναι αυταπάτη.  Ε, ποιοι είναι οι τουρκικοί σχεδιασμοί;  Αν οι τουρκικοί σχεδιασμοί ήταν η προστασία των Τουρκοκυπρίων, τότε θα ήταν σωστή πολιτική.  Ο Νταβούτογλου λέει αν δεν υπήρχε ούτε ένας Τουρκοκύπριος [θα έπρεπε να τον βρει].  Η Τουρκία πρέπει να ελέγχει τις κυπριακές εξελίξεις γιατί τη χρειαζόμαστε στην πορεία μας να γίνουμε περιφερειακή υπερδύναμη με παγκόσμια εμβέλεια.  Καθαρά!  Δεν φεύγουμε από την Κύπρο, θέλουμε συγκυριαρχία του Αιγαίου, θέλουμε κηδεμονία των μουσουλμανικών κοινοτήτων στον πρώην οθωμανικό χώρο και θέλουμε την Κύπρο παράρτημα[!] της τουρκικής πολιτικής.  Ή συμβιβαζόμαστε και γινόμαστε ραγιάδες, οι έξυπνοι θα γίνουν Τούρκοι όπως εκτουρκιστήκαν κατά την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι μη έξυπνοι θα φύγουν ή θα είναι μια μικρή καταπιεζόμενη μειονότητα.  Ε, δεν δέχομαι αυτή την μοίρα για τον λαό.  Δεν δέχομαι η Κύπρος να γίνει Αλεξανδρέττα, διότι αυτό θα γίνει τελικά.  Θα υπάρξει τουρκική πλειοψηφία και η Τουρκία θα μιλάει για αυτοδιάθεση, όπως έκανε στην Αλεξανδρέττα που ήταν αραβική και την έκανε επαρχία της Τουρκίας.  Άρα χρειαζόμαστε άλλη πολιτική.  Είμαι γιατρός και λέω αν η θεραπεία δεν ανταποκρίνεται στην διάγνωση, τότε δεν πας καλά.  ...[Για παράδειγμα], διάγνωση πνευμονία, θεραπεία επίδεση γόνατος.  Δεν θα πας καλά, εκτός αν δεν είναι θανατηφόρα η ασθένεια, άλλο εκείνο, αλλά είναι μόνος σου που έγινες καλά, όχι από την θεραπεία.  Λοιπόν, ποια πρέπει να είναι η θεραπεία;  Ή συμβιβάζομαι με τους τουρκικούς σχεδιασμούς ή αντικρούω τους τουρκικούς σχεδιασμούς.  Όλοι μας λέμε τους αντικρούουμε στα χαρτιά.  Αλλά δεν το κάνουν!  Κάτσαμε ως Εθνικό Συμβούλιο και ομόφωνα[!] αποφασίσαμε ποια πρέπει να είναι η λύση του Κυπριακού.  Επειδή εκείνοι ήθελαν ονοματολογίες είπαν διζωνική-δικοινοτική.  Γράψτε, λέω[!], διζωνική-δικοινοτική, αλλά ορίστε τι είναι!  Και λένε ενότητα χώρου, κράτους, θεσμών, οικονομίας, διασφάλιση ανθρωπίνων δικαιωμάτων, απομάκρυνση εποίκων, όχι εγγυητές, όχι ξένα στρατεύματα.  Υπέγραψαν αμέσως.  Δώστε της ό,τι όνομα θέλετε [χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι].  Τώρα μας καλεί ο Γενικός Γραμματέας να δώσουμε ολοκληρωμένες [προτάσεις].  Νάτες οι ολοκληρωμένες προτάσεις που είναι και ομόφωνες.  Ενώ τι πήγαμε και είπαμε;  Δύο συνιστώντα κράτη τα οποία θα συνεταιρισθούν για να κάνουν ομόσπονδη κυβέρνηση.  Συγχύζουμε και την διεθνή γνώμη και ύστερα έχουμε παράπονα ότι δεν μας στηρίζουν.  Μα αν εσύ[!] δεν παρουσιάζεις το θέμα σου σωστά, πώς θα σε στηρίξουν;  Να καταγγείλουν την Τουρκία στα διεθνή, τα περιφερειακά και τα εθνικά βήματα.  Στο αμερικανικό Κογκρέσο δεν περνά σύνοδος... που να μην βρεθεί κάποιος Αμερικανός και να βάλει το θέμα της κατοχής της Κύπρου.  Εμείς το ξεχάσαμε.  Οι υπεύθυνοι για μας, οι Αμερικανοί, ...ο Χόλμπουρκ παραδέχθηκε την ενοχή της χώρας του και απολογήθηκε για [το] ...τι έκανε η Αμερική στην Ελλάδα και στην Κύπρο.  Εμείς το αφήσαμε.  Και όλοι μας λένε η Τουρκία είναι η τρίτη δύναμη που απλώς περιμένει να τα βρείτε εσείς οι κακοκέφαλοι Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι, ενώ αν μας άφηναν μόνους μας, σε μια εβδομάδα τα βρίσκαμε.  Διότι δεν υπάρχει σύγκρουση συμφερόντων Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων.  Να την καταγγείλουμε για τον εποικισμό.  Είναι έγκλημα κατά της ανθρωπότητος.  Όταν η Γαλλία και η Αυστρία είπαν να μην αρχίσει η Τουρκία διαπραγματεύσεις προτού[!] υλοποιήσει τις υπάρχουσες αποφάσεις μας να αναγνωρίσει την Κυπριακή Δημοκρατία και ν’ ανοίξει τα λιμάνια, εμείς οι σοφοί είπαμε, ‘όχι δεν πειράζει, να αρχίσει και βλέπουμε’.  Ε, να αρχίσει και βλέπουμε, καταλαβαίνουμε τι βλέπουμε.  Χρειαζόμαστε μια δυναμική, λογική, αλλά διεκδικητική πολιτική επί τη βάσει των ομόφωνων[!] αποφάσεων του Εθνικού Συμβουλίου τις οποίες εγκαταλείψαμε.  Όταν μιλάω για ομόφωνες αποφάσεις είμαι εξτρεμιστής, είμαστε όλοι εξτρεμιστές, αφού έχεις υπογράψει.  Με τις ομόφωνες αποφάσεις συνδέεται η εκ περιτροπής προεδρία, η διαρχία, ότι δηλαδή αν δεν συμφωνήσει η μειοψηφία δεν υπάρχει απόφαση;  Είναι αυτό που κατέστρεψε τις Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου.  Αν έχουμε και οι δύο το ίδιο δικαίωμα και εγώ λέω θα χτίσουμε πλοία, εσύ λες θα χτίσουμε ξενοδοχεία, να κάτσουμε και οι δυο μας εδώ, ούτε πλοία θα χτίσουμε ούτε ξενοδοχεία. Ήταν προσχεδιασμένα από την Τουρκία και εμείς απλώς είμαστε υποχρεωμένοι να αντιδράσουμε.  Εγώ τι σχέση είχα με το στρατό; Δεν ήξερα καν [από] κυνηγετικό όπλο, καλά-καλά να κυνηγήσω, αλλά βρεθήκαμε όλοι να... πολεμήσουμε.  Οι Τούρκοι κόντευαν να έρθουν στην Πλατεία Ελευθερίας.  Κι εμείς φύγαμε.  Και σήμερα είναι αυτά πάλι τα τραγελαφικά που πρέπει να σας τα πω.  Φτάσαμε στο σημείο να μας ζητούν να απολογηθούμε γιατί αγωνιστήκαμε για την πατρίδα μας.  Δηλαδή ρίσκαρα τη ζωή μου για να σώσω την Πλατεία Ελευθερίας που δεν[!] ήμουν [καν] στρατιωτικός.  Μπορούσα να κάτσω στα γραφεία μου και ...ν’ απολαμβάνω τα εκατομμύρια που μπορούσα να κάνω ή να βγω στον Πενταδάκτυλο να τον ελευθερώσω.  Και τώρα πρέπει να απολογηθώ, διότι λέει σκοτώσαμε Τούρκους.  Δεν σκοτώσαμε Τούρκους.  Αποκλείσαμε τους Τούρκους να σκοτώσουν τους δικούς μας.  Είναι τραγικά πράγματα καμιά φορά,... και πρέπει να έχεις πολύ δύναμη ηθική για να συγχωρείς αυτής της μορφής τα ανομήματα.  Τούτα ήταν πιο μεγάλα ανομήματα και δίνουμε και αφορμή στους ξένους, αφού εσείς οι ίδιοι λέτε ότι σας σκότωσαν και σκοτώσατε.  Έγιναν εγκλήματα;  Έγιναν.  Ήμουν μάρτυρας.  Μεμονωμένα, από ανοργάνωτους, από εγκληματικά ή ανώμαλα στοιχεία.  Έγιναν.  Αλλά, μπορώ να συγκρίνω αυτά τα εγκλήματα με το οργανωμένο έγκλημα της Τουρκίας, ...της κρατικής τρομοκρατίας;  Όχι.  Έγιναν εγκλήματα εναντίον των Γερμανών καμιά φορά, ακόμα και την εποχή της γερμανικής κατοχής;  Δηλαδή ένας Γερμανός που δεν είχε να κάνει με τον Χίτλερ, να σκοτωθεί;  Έγιναν.  Αλλά, ...να καταδικάσω τους Maquis και το ΕΑΜ και τον ΕΔΕΣ διότι έγιναν και εγκλήματα εναντίον των Γερμανών;  Για  όνομα του Θεού!  Να έχουμε αναλογίες.  Αυτό που μας λείπει είναι η ισορροπία.  Δεν είπα να πούμε ότι δεν σκοτώθηκαν άδικα.  ...Ο Πούλιος ήταν αυτός που έκανε τα σχέδια στον Πενταδάκτυλο τα οποία εμείς υλοποιήσαμε.  Ήταν Έλληνας αξιωματικός και τον σκότωσαν οι Τούρκοι στην Αμμόχωστο.  Θύμωσαν όλοι.  Πήγα στον Μακάριο, λέω ‘Μακαριότατε, αν θέλετε αντίποινα να μας πείτε’.  Είμαστε σε θέση να καταλάβουμε την Αμμόχωστο, είχαμε πολύ δύναμη τότε.  Εγώ λέω, ‘όχι[!]’, τι πήγαν να κάνουν στην Αμμόχωστο;  Πήγαν να κατασκοπεύσουν.  Ε, είναι και δικαίωμα του άλλου να σκοτώσει εκείνον που πήγε να τον κατασκοπεύσει.  Εμέναν αν έρθει από εδώ κάποιος να με κατασκοπεύσει, δεν έχω δικαίωμα να τον σκοτώσω;  Λέει ο Μακάριος ‘τίποτα[!], να μην κάνετε απολύτως[!] [τίποτα]’.  Τότε έρχονταν Τουρκοκύπριοι και εργάζονταν στο Βαρώσι και μερικοί θερμοκέφαλοι σκότωσαν καμιά δεκαπενταριά, δεν θυμάμαι πόσους, σε εκδίκηση κάποιου που δεν ήξεραν.  Εμείς που ήταν ο άνθρωπός μας, δεν θελήσαμε να εκδικηθούμε.  Εσύ τι να εκδικηθείς[;], βρε ηλίθιε[!] και να σκοτώσεις, ποιον[;], αυτόν που ήταν φιλέλληνας, γιατί έρχονταν από εδώ διότι εξακολουθούσαν να έχουν δεσμούς.  Έγιναν[!] τέτοια πράγματα, αλλά να έχουμε την αναλογία.  ...Τούτα μπορούμε να τα πούμε! Δηλαδή αυτές τις διακοινοτικές ταραχές, αυτή την συμφιλίωση... Σπάσαμε τον τοίχο στον Τσιαταλιά και βρήκαμε αξιωματικό της ΤΟΥΡΔΥΚ που διύθηνε τις επιχειρήσεις εναντίον μας.  Τον συλλάβαμε, εγώ πήρα απλώς το σκουφί του για φυλαχτό και τον παραδώσαμε στον Μακάριο και τον παρέδωσε.  Ποιος τον συνέλαβε;  Ήξερε;  Αφού ήταν μάχη.  Τον βρήκαμε μπροστά μας, μία ριπή και ο άνθρωπος φεύγει.  [Οι] εντολές ήταν, σκοτώσατε κάποιον αδίκως, φεύγετε.  Διότι εγώ είμαι και γιατρός.  Τη ζωή την εκτιμώ τόσο βαθιά, που δεν την στερώ από κανέναν, εκτός αν δεν υπάρχει άλλη διέξοδος.  Ήμουν εναντίον της θανατικής ποινής από την εποχή που ήμουν μαθητής.  Σκοτώνεις έναν άνθρωπο εν ψυχρώ;  Δεν γίνεται!  Λοιπόν, Πενταδάκτυλος, συλλάβαμε αιχμαλώτους, παρεδώθησαν και ο Μακάριος εν τη αγία φιλοσοφία του τους παρέδωσε απ’ εκεί, δηλαδή δεν τους έβαλε φυλακή.
ΝΧ: Αυτά που αναφέρετε ποια περίοδο αφορούν;
ΒΛ:  ’63- ’64.  Κοίτα, [ήμουν] ηγέτης λαϊκού στρατού και έμαθα—εκτός κυνηγετικό—έμαθα να χρησιμοποιώ πιστόλι από τους στρατιώτες μου[!], αλλά ήμουν ...πολιτικός ηγέτης, δεν ήμουν στρατιωτικός ηγέτης, αλλά έτσι λεγόταν.  Στον Πενταδάκτυλο εγώ δεν έριξα ριπή διότι ...θεωρούσα [ότι] υπάρχουν τόσοι έμπειροι, εγώ[!] θα κάτσω να κάνω τον έξυπνο τώρα;   Αλλά ήμουν εκεί, ...να ρισκάρω μαζί με τους ανθρώπους μου.  Αν σε δουν ότι εσύ αποφεύγεις τα ρίσκα, τα αποφεύγουν κι εκείνοι, ενώ αν σε δουν ότι δεν τα αποφεύγεις, δεν τα αποφεύγουν ούτε εκείνοι.  Αλλά δεν θα κάνω τον παλικαρά για να κάνω επιδείξεις, δεν μου πάει.  Αφού δεν θα μπορούσα να σκοτώσω άνθρωπο εδώ που τα λέμε [γελάει]  ...Αν ήταν κάποιος που τον έβλεπα στα μάτια δεν θα μπορούσα.  Ίσα που θα τον άφηνα να με σκοτώσει ίσως, ίσως όχι, δεν ξέρω.  ...Δεν βρέθηκα σ’ αυτή την μοίρα.
ΝΧ: Σας ευχαριστούμε πολύ.