ORAL HISTORY ARCHIVE

Download here

Name (Ονοματεπώνυμο): Antoniou Savvas / Αντωνίου Σάββας
Sex (Φύλο): Female (Γυναίκα)
Year of Birth (Έτος Γέννησης): Before (Πριν το) 1960
Place of Birth (Τόπος Γέννησης): Nicosia (Λευκωσία)
Nationality (Ιθαγένεια): Cypriot (Κυπριακή)
Community (Κοινότητα): Greek-Cypriot (Ελληνοκυπριακή)
Occupation (Επάγγελμα): Public Employee / Retired (Δημόσιος Υπάλληλος / Συνταξιούχος)
Refugee (Πρόσφυγας): Yes (Ναι)
Language (Γλώσσα Καταγραφής): Greek (Ελληνική)
Related to Killed or Enclaved or Missing persons (Σχετίζεται με Σκοτωμένους ή Εγκλωβισμένους ή Αγνοούμενους): No (Όχι)
Serving the army in some capacity at the time (Υπηρετούσε στο στρατό με κάποια ιδιότητα κατά την περίοδο εκείνη): Yes (Ναι)
Lived in Refugee Camp (Έζησε σε Προσφυγικό Καταυλισμό): No (Όχι)

Νικολέττα Χριστοδούλου: Θέλω να μου πείτε τι ξέρετε για το 1974. Θέλω επίσης να μου πείτε για την περίοδο που ήσασταν φοιτητής.
Σάββας Αντωνίου: Μπορώ να σου πω επίσης και για όταν ήμουν στρατό… Από το 1967 όταν τέλειωσα το σχολείο πήγα στρατό… Για να καταλάβετε, 21 Απριλίου βγήκε η Χούντα και εγώ πήγα στρατό τον Ιούλιο. Οπότε σχεδόν τα είχε φιμώσει όλα η Χούντα και στην Κύπρο και στην Ελλάδα. Και…όταν πήγαμε στρατό εγώ ήμουν ΛΟΚ και στην Κύπρο … είχαν γίνει τα επεισόδια του 1963. Ήταν οι θύλακες όπως έλεγαν και ο κυπριακός στρατός έγινε διότι έγιναν [αυτά τα] επεισόδια…
ΝΧ: Δεν υπήρχε στρατός προηγουμένως δηλαδή…
ΣΑ: Δεν υπήρχε πριν το 1963. Υπήρχαν πληρωμένοι στρατιωτικοί [σύμφωνα με] τις Συμφωνίες Ζυρίχης.
ΝΧ: Μάλιστα.
ΣΑ: Όπως είναι η αστυνομία ήταν [και] αυτοί. Όταν πήγαμε στρατό, ... για να καταλάβετε πόσο ήταν φιμωμένα όλα, αντί να μας λένε ο εχθρός μας είναι οι Τούρκοι, έλεγαν ο εχθρός μας είναι ο κομμουνισμός. Αυτό ήταν το φιρμάνι που έβγαλε ο στρατός. Ειδικά σε εμάς που ήμασταν στα ΛΟΚ. Εγώ επειδή ήμουν αριστερών τάσεων με εκνεύριζε αυτό το πράγμα και το έβλεπα εμφανώς. «Τώρα μας κοροϊδεύουν αυτοί; Έγινε ο στρατός…για τους Τούρκους και αυτοί μας λένε ο εχθρός μας είναι ο κομμουνισμός;» σκεφτόμουν. Ήταν σχήμα οξύμωρο. Άρα φαινόταν ποια ήταν η πρόθεση της Χούντας στην Κύπρο. Ήταν πώς να επιβάλει την δικτατορία, να επικρατήσει η δεξιά διότι υπήρχε μεγάλη αριστερά και δεν τους ενδιέφεραν…οι Τούρκοι. Έτσι κατάλαβα εγώ και όπως φάνηκε εκ των υστέρων έκαναν το πραξικόπημα. Εγώ ήμουν και στις μάχες της Κοφίνου το Νοέμβριο του ’67 [οι οποίες] ήταν…τυποποιημένες μάχες. Σκοτώθηκαν αρκετοί Τούρκοι, γύρω στους ογδόντα και ένας Κύπριος.….Βάσει αυτού έφυγε ο Γρίβας από την Κύπρο…Επανήλθε μετά και έκανε την ΕΟΚΑ Β’.
ΝΧ: Γιατί υπήρχε τόση διαφωνία μεταξύ δεξιών και αριστερών; Γιατί η Χούντα ήθελε να εξαλειφτεί η αριστερά;
ΣΑ: Η κυβέρνηση ήταν δεξιοί και ήθελαν αυτό το πράγμα. Διότι μη ξεχνάς, στην Ελλάδα το αιματοκύλισμα του εμφυλίου πολέμου του ’47 με ’53…ήταν πρόσφατα, δέκα χρόνια. Επίσης ήταν επειδή επικράτησε η δεξιά στην Ελλάδα. Δηλαδή πριν εμφανιστεί η Χούντα πάλι επικρατούσε η δεξιά και κυνηγούσαν τους αριστερούς. Εξού και τα Ξερονήσια που ακούμε, οι φυλακές στα νησιά και όλα. Όμως στην Κύπρο επικράτησε …η ΕΟΚΑ Β’. Άρχισε … να βάζει βόμβες … σε αστυνομικούς σταθμούς, ήθελε να δημιουργήσει μια κατάσταση, να [την] ωριμάσει για να επέμβει η Ελλάδα μαζί με τη Χούντα και να κάνουν το πραξικόπημα. Επιχείρησαν και προηγουμένως να σκοτώσουν τον Μακάριο … το ’71 νομίζω, δεν θυμάμαι ακριβώς, όταν [είχε] γίνει το μνημόσυνο του Γρηγόρη Αυξεντίου. Ήταν η πρώτη απόπειρα εναντίον του Μακαρίου, δεν πέτυχε και αργότερα, το ’74 έγινε το πραξικόπημα για ανατροπή του Μακαρίου. Και είναι τα γνωστά... ότι αυτό το εκμεταλλεύτηκε η Τουρκία. Εκμεταλλευόμενη την επέμβαση της Ελλάδας στην Κύπρο και [για] να στηρίξει τους Τουρκοκύπριους που δήθεν φοβούνταν, αλλά ήταν όλα φιάσκο, επενέβηκε και έχουμε…την κατάσταση που έχουμε τώρα. Αυτή είναι η προσωπική μου γνώμη, όπως βλέπω τα πράγματα.
ΝΧ: Που ήταν με βάση τις μονομερής συμφωνίες γι’ αυτό η Τουρκία επενέβηκε…
ΣΑ: Και γι’ αυτό δεν τους καταδικάζει κανένας. Όπως θέλουμε ας το λέμε…Όσο θέλουν ας φωνάζουν. Ποιος τους καταδίκασε; Όλοι χλιαρά να λένε ότι έπρεπε να επέμβει…….και έτσι έχουμε αυτή την κατάσταση [να] διαιωνίζεται. Για το πραξικόπημα τώρα. Την Κυριακή το βράδυ η γυναίκα μου με τη… μεγάλη μου κόρη, όχι την Έφη, την Πωλίνα πήγαν στον Πεδουλά…Είχαμε πάρει σπίτι εκεί και [θα πήγαινα] και εγώ, αλλά επειδή έκανα φροντιστήρια μέχρι και τη Δευτέρα το πρωί για τις κυβερνητικές εξετάσεις έμεινα στο χωριό της γυναίκας μου, στην Αγία Μαρίνα και ξύπνησα να έρθω δουλειά. Όταν έφτασα στο Γερόλακκο [γύρω στις] οχτώ το πρωί…άρχισε το πραξικόπημα, ηχούσαν οι σειρήνες και έμεινα εκεί… Στο Γερόλακκο βέβαια έμενε και ο πεθερός μου και οι γονείς μου και τα αδέρφια μου. Ήμασταν όλοι εκεί. Ο πεθερός μου ήταν αστυνομικός … και υπεύθυνος του σταθμού [και] επενέβηκαν [για] να πάρουν το σταθμό και έγινε μια συμπλοκή και πέθανε ένας στρατιώτης. Έπιασαν τον πεθερό μου και τον πήραν στις φυλακές, μετά πήγαν σπίτι μας και έπιασαν τον πατέρα μου και τον αδερφό μου. Εμένα ήρθαν έξι φίλοι μου και μου είπαν, «βρε Σάββα πήγαινε κρύψου γιατί θα σε πιάσουν και σένα. Να μην σε βρουν». Και με έκρυψε η πεθερά μου.
ΝΧ: Κυνηγούσαν τους αριστερούς βασικά;
ΣΑ: …Ναι…… Η πρώτη τους δουλειά όταν έκαναν το πραξικόπημα ήταν να πιάσουν τους αριστερούς. Ή….αριστερούς συν κάποιους Μακαριακούς που τους … είχαν στο μάτι. Και όχι μονο … και τους Λυσσαριδικούς επίσης. Όποιος θέλει μπορεί να χρωματιστεί αριστερός.
ΝΧ: Ναι.
ΣΑ: …εμένα δεν με έπιασαν [τελικά]. Ο πεθερός μου έμεινε στις φυλακές μέχρι την Παρασκευή το απόγευμα, τον αδερφό μου και τον πατέρα μου τους είχαν στο Γερόλακκο και δεν τους έφεραν στη Λευκωσία στις φυλακές. Όταν άφησαν τον πεθερό μου ήρθε στο Γερόλακκο. Εν τω μεταξύ την Τετάρτη, όταν μας είπαν ότι μπορούμε να κυκλοφορήσουμε πήγα στον Πεδουλά και έφερα τη γυναίκα και το μωρό μου.
ΝΧ: Το μωρό πόσο χρονών ήταν;
ΣΑ: Δύο μηνών. Γεννήθηκε 14 του Μάη και ήταν 15 Ιουλίου το πραξικόπημα. Δύο μηνών ακριβώς. Μετά ο πεθερός μου κατάλαβε τι θα γινόταν, γιατί έβλεπε μέσα στις φυλακές τι έκαναν. Μου λέει, «να φύγουμε, να πάμε στην Αγία Μαρίνα διότι είμαστε επικίνδυνοι». Και…πήγαμε στο χωριό της γυναίκας μου την Παρασκευή το απόγευμα. Σάββατο…πρωί ακούσαμε που βομβάρδιζαν και βλέπαμε τους αλεξιπτωτιστές που έπεφταν διότι ήταν πάνω στη γραμμή που είναι και το δικό μου χωριό και αυτό της γυναίκας μου. Ακούσαμε απο το ράδιο που καλούσε για να πάμε να καταταχτούμε. Μπήκαμε σε ένα φορτηγό και ξεκινήσαμε να έρθουμε προς Λευκωσία. Εγώ έπρεπε να καταταχτώ στο Βουφαβέντο, στα ΛΟΚ εκεί, δηλαδή, που ήταν η μοίρα μου. Στο πρώτο στρατόπεδο που βρήκα εκεί στον Άγιο Βασίλειο κατέβηκα για να τους πω ότι, επειδή ήμουν Λόκατζης σε αυτή την περιοχή και [την] ήξερα καλά, ήθελα να μείνω εκεί [και] να με αξιοποιήσουν[γιατί] δεν είχα τρόπο να πάω στο Βουφαβέντο. Και μου είπαν, «εμείς δεν θέλουμε κανένα εδώ, να φύγεις». Και με έδιωξαν. Σταμάτησα στον Γερόλακκο…
ΝΧ: Χωρίς να δώσουν λύσεις, κάνε ότι θέλεις ας πούμε.
ΣΑ: …Ναι. Τόσο… οργανωμένοι ήταν αυτοί που έκαναν το πραξικόπημα. Κατέβηκα λοιπόν στον Γερόλακκο για να δω τι γίνονται οι γονείς μου διότι τον βομβάρδιζαν οι Τούρκοι λόγω του αεροδρομίου και είχαν πληροφορίες ότι στα λατομεία του Γερολάκκου υπήρχαν πυρομαχικά. ‘Όταν κατέβηκα … αγανάκτησα, διότι οι επιτήδειοι πραξικοπηματίες ήταν στο σταθμό και μου λένε, «τι ψάχνεις εδώ;» Και τους λέω, «εσείς τι ψάχνετε εδώ που κρατάτε τα όπλα και περιφέρεστε. Γιατί δεν πάτε να καταταχτείτε;» Και θύμωσα εγώ και ξαναμπήκα στο αυτοκίνητο και έφυγα… Τους φοβήθηκα γιατί….μπορεί και να με σκότωναν… Μας έψαχναν. Όταν ερχόμουν με το λεωφορείο εδώ στην ΕΛΔΥΚ στη Λευκωσία έκλαιαν κάτι μωρά διότι βομβαρδιζόταν η περιοχή…… Κατέβηκα για να βάλω τα μωρά μέσα στο αυτοκίνητο και ο οδηγός φοβήθηκε, έφυγε και έμεινα εκεί. Οπότε δεν είχα τι άλλο να κάνω και μπήκα μέσα στην ΕΛΔΥΚ. Τους είπα ότι είμαι ΛΟΚ, οι εξ Ελλάδος  με δεχτήκαν εκεί … και μου έδωσαν όπλα να πολεμήσω εδώ στην ΕΛΔΥΚ και στου Γρηγορίου σαν άγραφος στρατιώτης. Πουθενά δεν ήμουν γραμμένος. Ήμουν δηλαδή, αλλά δεν πρόλαβα να πάω. Τραβήξαμε τα πάνδεινα εδώ όταν έγινε η εκεχειρία… Ήταν οι μεγάλες μάχες εδώ στην ΕΛΔΥΚ και Γρηγορίου. Όπου ακούσεις υψώματα ΕΛΔΥΚ και Γρηγορίου ήταν οι μεγάλες μάχες, είχε τους περισσότερους νεκρούς εδώ... Διότι έρχονταν να καταλάβουν, να πάρουν τα υψώματα [και] ήταν οπλισμένοι οι της ΕΛΔΥΚ που ήταν πολύ καλοί πολεμιστές. Πολέμησαν αυτοί οι άνθρωποι ανεξάρτητα από το τι έκανε η ηγεσία. Αυτοί θυσιάστηκαν. 
ΝΧ: …Οπότε εσείς ήσασταν μαζί τους εκεί.
ΣΑ: Ήμουν μαζί τους, ναι. Και έτσι όταν έγινε η πρώτη εκεχειρία ήταν Δευτέρα, έφυγα και πήγα στον Γερόλακκο με τα πόδια. Εκεί στον Γερόλακκο ναι μεν εκεχειρία, αλλά συνεχίζονταν [οι μάχες], βομβάρδιζαν πάλι οι Τούρκοι. Και εκείνη την ώρα που ήμουν εκεί…..έπεσε μια βόμβα πάνω στα πυρομαχικά και άνοιξε η λεγόμενη τρύπα του Γερόλακκου που είναι σε πολλά βιβλία… Άνοιξε μια μεγάλη τρύπα, έφυγε ένα ολόκληρο σινεμά και πέθανε… ένας συγχωριανός μου…
ΝΧ: Ένας μόνο;…
ΣΑ: Ναι, γιατί δεν είχε μέσα κόσμο.
ΝΧ: Είχαν ήδη φύγει δηλαδή.
ΣΑ: Είχαν φύγει... Το λοιπόν… Όταν έφτασα στον Γερόλακκο έγινε αυτός ο βομβαρδισμός πήγα σπίτι γιατί δεν είχα φάει τίποτα ακόμα για τρεις μέρες, από το Σάββατο πρωί ως τη Δευτέρα το απόγευμα.
ΝΧ: Σπίτι; Στον Πεδουλά δηλαδή πήγατε;
ΣΑ: Όχι, σπίτι στον Γερόλακκο……Η γυναίκα μου δεν ήξερα που ήταν…
ΝΧ: Δεν είχατε επικοινωνία;
ΣΑ: Πώς να είχαμε; Αφού δεν υπήρχε επικοινωνία. Πήγα στον Γερόλακκο, οι δικοί μου δεν ήταν μέσα, ρώτησα κάποιους συγχωριανούς μου που ήταν και μου λένε … «έφυγαν από το Σάββατο το πρωί, αλλά δεν έπαθε κανένας τίποτε». Πήγα σπίτι, στη μάνα μου, λέω, «να βρω τίποτα να φάω»... Την ώρα που ήμουν μέσα βομβάρδισαν και έπεσε μια βόμβα στο διπλανό μας σπίτι. Ήταν … εκκωφαντικός ο ήχος και έφυγα [άρον, άρον] για να πάω στο χωριό της γυναίκας μου που είναι δεκαπέντε χιλιόμετρα. Περπατούσα και βρήκα ένα συχωριανό μου που έφευγε προς την ίδια κατεύθυνση και μπήκα και εγώ μαζί του στο αυτοκίνητο, με άφησε μετά το Μάμμαρι και πήγα με τα πόδια στο χωριό της…Καθώς μας βομβάρδιζαν τα αεροπλάνα, σε μια στιγμή……ένα δέντρο έπεσε πάνω μου και ... εντάξει δεν έπαθα τίποτα … πονούσα πάρα πολύ αλλά τι [θα] έκανα; Έτρεχα, πήγα στο χωριό……της γυναίκας μου που ακόμα δεν είχε εκκενωθεί.
ΝΧ: Η Αγία Μαρίνα είπαμε;
ΣΑ: Στην Αγία Μαρίνα της Σκυλλούρας, ναι. Έμεινα εκεί, βρήκα τη γυναίκα μου, το μωρό μου, την πεθερά μου και τον πεθερό μου… Μετά φύγαμε και πήγαμε στην Άλωνα. Στην δεύτερη εισβολή……δεν επέστρεψα πίσω. Διότι κατάλαβα ότι ήταν όλα πουλημένα… Όταν ήρθαμε εγώ τυχαία πολέμησα……Πήγαμε σε δύο στρατόπεδα και δεν μας έδωσαν όπλα. Και έμεινα εκεί πάνω που ήταν οι επιτήδειοι της ΕΟΚΑ Β’ και έκαναν τους μάγκες, φοβέριζαν τον κόσμο και δεν ερχόταν κανένας να πολεμήσει από εκείνους... Αυτά ήταν που ζήσαμε… [Στις] 25 Σεπτεμβρίου επειδή ακόμα είχα τη φοιτητική ταυτότητα, δουλειά δεν είχα ούτε εγώ ούτε η γυναίκα μου, φύγαμε και πήγαμε στην Ελλάδα με το πρώτο πλοίο που έφευγε. Πήγαμε στις αδερφές μου που σπούδαζαν [εκεί και] μείναμε όλοι σε ένα σπίτι. Επιστρέψαμε την άλλη χρονιά, το ’75 το καλοκαίρι στην Κύπρο……
ΝΧ: Οπότε, επειδή ο Γερόλακκος είναι κατεχόμενος δεν επιστρέψατε ποτέ… 
ΣΑ: Ναι, ήρθαμε εδώ. Κάθε μέρα, κάθε λίγο ως το ’80-’85 επειδή είχαμε Τούρκους στα πενήντα με εκατό μέτρα είχε ανταλλαγή πηρών… Ζούσαμε συνεχώς σε έναν πανικό…
ΝΧ: …Είπατε ότι ήσασταν φοιτητής;
ΣΑ: Όχι, είχα τελειώσει αλλά είχα το φοιτητικό εισιτήριο ακόμα. Είχα… τελειώσει [από] το ’73.
ΝΧ: …Στην Ελλάδα; 
ΣΑ: Στην Ελλάδα, ναι. Και μέχρι το ’74 είχα φοιτητικό εισιτήριο. Ήταν ληγμένο αλλά … δεν το κατάλαβαν από εδώ όταν τους το έδειξα… Με είχαν απολύσει και από τον στρατό οπότε έφυγα και πήγα Ελλάδα. Με πλοίο φύγαμε…
ΝΧ: Ποιοί έφυγαν τότε;
ΣΑ: …Φοιτητές.
ΝΧ: Μόνο; Δηλαδή δεν μπορούσε όποιος ήθελε να φύγει από την Κύπρο; Έπρεπε να είχε κάποιο λόγο;
ΣΑ: …Ναι. Αυτοί που δεν μπορούσαν να φύγουν εύκολα ήταν όσοι κλήθηκαν στο στρατό. Όσοι ήταν στρατεύσιμες ηλικίες …γεννημένοι από το ’40 ή ’42 δηλαδή 30-35 χρονών. Μετά χαλάρωσαν. Άλλες οικογένειες έφυγαν. Πήγαν Αγγλία, Ελλάδα, σκορπίστηκαν. Όπως λέμε τώρα … Παλαιστίνιοι, … πολιτικοί πρόσφυγες το ίδιο ήμασταν και εμείς εκείνο τον καιρό. Δεν είχαμε από τον ήλιο μοίρα. Προσπαθούσαμε να δούμε πού θα δουλέψουμε, τι θα κάνουμε για να μπορέσουμε να ζήσουμε το παιδί μας. Έτσι ήταν η ζωή μας.
ΝΧ: Όταν ήρθατε πίσω το ’75 ξεκινήσετε κανονικά δουλειά;  
ΣΑ: Ναι,…δεν διορίστηκα αμέσως. Δούλευα στο ιδιωτικό σχολείο ΚΤΕ και τα απογεύματα πουλούσα εγκυκλοπαίδειες [και] έκανα φροντιστήρια. Το ’77 διορίστηκα…
ΝΧ: Τι απέγινε η ΕΟΚΑ Β’ στο διάστημα μεταξύ πραξικοπήματος και τουρκικής εισβολής; Η δράση της σταμάτησε αφού έγινε η τουρκική εισβολή;
ΣΑ: Ναι. Αφού καταλύθηκε το κράτος μετά μπήκε ο Κληρίδης και είχε δράση [ακόμα]… Δηλαδή πήραν πολλές εξουσίες εκείνοι οι άνθρωποι. Μετά όταν επέστρεψε ο Μακάριος άρχισαν και παραμερίζονταν.
ΝΧ: Μου είπατε για τις μάχες που έγιναν στην ΕΛΔΥΚ. Τι ήταν εκείνο που βιώσατε;
ΣΑ: Φρίκη.…
ΝΧ: Ήταν όλοι Ελλαδίτες στρατιώτες; 
ΣΑ: Ναι και εμείς. Αλλά είναι το πιο…φρικτό πράγμα ο πόλεμος. Επειδή [εμένα]… δεν μου άρεσε…, το να βλέπεις τον άλλο να έρχεται και να ρίχνεις εσύ και να σου ρίχνει και εκείνος και να μην ξέρεις αν θα τον σκοτώσεις ή αν θα σε σκοτώσει και ότι σκέφτεσαι ότι αφαιρείς ζωή εκείνη την ώρα … είναι πολύ ανατριχιαστικό. Κανένας δεν θα ήθελε να το ζήσει. Είχα δει πολλούς σκοτωμένους… Αλλά δεν ξέρω αν ήμουν εγώ που τον σκότωσα εκείνον που έβρισκα ή ο δίπλα μου… Είδα και Έλληνες και Κύπριους και Τούρκους σκοτωμένους. Και πληγωμένους, όχι μόνο σκοτωμένους.
ΝΧ: …Ήταν θέμα ζωής και θανάτου δηλαδή…
ΣΑ: Βέβαια. Ναι. Δεν μπορούσες να κάνεις τίποτα.
ΝΧ: Ποια ήταν η κατάληξη; Οι Τούρκοι κατάφεραν να περάσουν ή έμειναν;
ΣΑ: Στη δεύτερη εισβολή. Έγιναν μεγάλες μάχες εδώ…
ΝΧ: Οπότε οι Τούρκοι έκαναν πίσω.… 
ΣΑ: Πήγαν πίσω και ήρθαν και μπήκαν…μα ως εδώ ήρθαν ανενόχλητοι… Στο χωριό μου, το οποίο είναι δίπλα από την ΕΛΔΥΚ, μπήκαν μέσα χωρίς μάχη… απλώς βομβάρδιζαν από πάνω… Η ΕΛΔΥΚ σαν στρατόπεδο αντιστάθηκε. Όχι κάποιοι άλλοι.
ΝΧ: Μάλιστα.
ΣΑ: Σε μερικούς τόπους έγιναν μάχες… Στον Λάρνακα της Λαπήθου, από εκεί στην Κερύνεια…που θα γινόταν η απόβαση ήμασταν σαν τα αρνιά στη σφαγή... Όσοι γλύτωσαν ήταν εκ θαύματος… Δεν είχαν κάποιο σχέδιο να πολεμήσουν. Τίποτα.
ΝΧ: Δεν το περιμένατε δηλαδή; Ο κόσμος δεν είχε ιδέα;
ΣΑ: …Το ξέραμε. Ο κόσμος…το ήξερε, το ίδιο και οι στρατιωτικοί αλλά δεν επάνδρωσαν. Για να καταλάβεις η περιοχή που είναι τώρα το Πέντε Μίλι, εκεί δηλαδή που έγινε η εισβολή, είχε πολλά οχυρωματικά έργα που θα μπορούσε αν υπήρχαν μέσα τα πολυβόλα να βύθιζαν και πλοία. Απλώς δεν τα επάνδρωσαν. Και τους δόθηκε η ευκαιρία διότι το ήξεραν από την Τρίτη, Τετάρτη ότι ξεκίνησαν τα πλοία των Τούρκων να έρθουν στην Κύπρο. Και έλεγαν, μπορεί να τα άκουσες πολλές φορές, ότι είναι άσκηση του ΝΑΤΟ. Έτσι τα κάλυψαν. Ενώ τα ήξεραν οι εξ Ελλάδος. Γι’ αυτό ήταν η μεγάλη προδοσία της Κύπρου… Η κυβέρνηση της Ελλάδος... και κάποιοι από εδώ μέσα. Και τα επιτελεία εδώ μέσα το ήξεραν. Διότι αυτοί τους έλεγαν, «μην έχετε έγνοια… είναι υπό έλεγχο η κατάσταση, κάνουν ασκήσεις»… Και ήρθαν, μπήκαν στην Κύπρο και άρχισαν να βομβαρδίζουν και ακόμα έλεγαν ότι … κάνουν ασκήσεις.
ΝΧ: [Γελά]. Πήρατε κάποια μαθήματα από αυτή την εμπειρία που είχατε;
ΣΑ: Κοίταξε. Το μάθημα που παίρνεις είναι αυτό που σας είπα προηγουμένως… Μετά [από] αυτό δεν μπορείς να μισήσεις τον αντίπαλό σου. Εγώ προσωπικά. Δεν ξέρω οι άλλοι. Διότι όπως πολεμούσα εγώ, το ίδιο πολεμούσαν και εκείνοι από την άλλη μεριά και εκείνους κάποιοι τους έβαλαν και εμάς κάποιοι μας έβαλαν. Ούτε εκείνοι οι στρατιώτες φταίνε για μένα ούτε εμείς από εδώ. Βέβαια,... μπορεί να υπάρχουν τα μίση και τα πάθη για ένα γονιό που λέει «οι Τούρκοι σκότωσαν το παιδί μου». Μα αν το σκεφτείς είναι οι Τούρκοι που σκότωσαν το παιδί του; Βάζω ένα ερωτηματικό να σκεφτεί ο οποιοσδήποτε. Και αν δεν έρχονταν οι Τούρκοι δεν ήταν να σκοτωθούν και κάποιοι άλλοι πάλι όπως ήταν τα σχέδια…της Χούντας; Μπορεί να…πέθαναν τρεις χιλιάδες ή τέσσερις, δεν ξέρω ακριβώς πόσοι, αλλά μπορεί να πέθαιναν δέκα μέχρι να επικρατήσουν. Δεν ξέρεις. Κανένας δεν μπορεί να ξέρει. Αυτά είναι υποθετικά. Αν δεν γινόταν η εισβολή, για να επικρατήσει το πραξικόπημα έπρεπε να εξολοθρεύσουν πολλούς Μακαριακούς και αριστερούς. Για να μην υπάρχει αντίδραση. Για να τους φιμώσουν. Θα γέμιζαν οι φυλακές ανθρώπους, θα φίμωναν τον κόσμο, όποιος αντιδρούσε θα τον σκότωναν και μπορεί να είχαμε περισσότερα θύματα, λέω υποθετικά, δεν μπορώ να ξέρω…
ΝΧ: Μιλάτε για αυτά στα…παιδιά σας;… 
ΣΑ: Ναι, τους τα λέω…
ΝΧ: Και τι περιμένετε να γίνει τώρα στην Κύπρο; Πώς βλέπετε την κατάσταση; Ή πώς θα θέλατε να ήταν ας πούμε;
ΣΑ: …Πιστεύω ότι δεν γίνεται να πάμε προς τα πίσω, αλλά πρέπει προς τα μπρος, να δεχτούμε την ομοσπονδία και με την εξέλιξη τα ίδια προβλήματα έχουν και οι Τουρκοκύπριοι με μας... Αν μπορέσουμε και ανεξαρτητοποιηθούμε και εμείς [από] την Ελλάδα και εκείνοι [από] την Τουρκία τότε θα επικρατήσει ειρήνη στην Κύπρο. Βέβαια τώρα η Ελλάδα δεν επηρεάζει τόσο κατά τη γνώμη μου. Ακολουθεί η Ελλάδα στην Κύπρο. Ενώ οι Τουρκοκύπριοι δεν μπορούν να κάμουν αυτό το πράγμα…. Τους το επιβάλλει η Τουρκία, διότι είναι τα συμφέροντα της Τουρκίας. Τώρα πώς θα καταφέρουμε να έρθουν οι συγκυρίες έτσι, τα συμφέροντα της Τουρκίας να είναι τέτοια ούτως ώστε να πιεστούν να δεχτούν να λυθεί το Κυπριακό τότε θα είμαστε… τυχεροί. Αυτό πιστεύω εγώ. Αλλιώς θα διαιωνίζεται [το πρόβλημα] και κάποια μέρα ... οι Τουρκοκύπριοι θα τους στριμώχνουν να περάσουν απ’ εδώ, όσοι μπορούν θα φύγουν απ’ εκεί και θα υπάρχει μια προέκταση της Τουρκίας, σύνορα μαζί μας, αν δεν λυθεί το Κυπριακό. Βέβαια υπάρχουν και οι άλλες φωνές στην Κύπρο που λένε εκείνοι απ’ εκεί, εμείς απ’ εδώ. Θεωρητικά θα είναι αυτό. Με το… να έρχεται το κύμα και να σε κτυπά εδώ θα σε φάει κάποια στιγμή. Και οι Τούρκοι φάνηκε ότι πάνε βήμα προς βήμα. Εκτός εάν λυθεί το Κυπριακό και μέσω της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν μπορούν να επέμβουν άλλο. Αν κατοχυρωθούμε. Αυτά θα τα δείξει ο χρόνος.
ΝΧ: Έχετε κάτι άλλο που νιώθετε ότι θα θέλατε να μου πείτε;
ΣΑ: …Τα άλλα που μπορούμε να πούμε είναι στιγμές. Αυτό είναι το… γενικό. Για στιγμές πρέπει να κάτσω να σκεφτώ. Να μου έρθουν… Όταν άνοιξαν τα σύνορα πήρα τις κόρες μου και τους έδειξα πού ήμουν στρατιώτης, τους μιλώ [γενικά] για το τι έκανα τότε. Διότι απ’ εκεί, στα κατεχόμενα, ήμουν στρατιώτης, όχι απ’ εδώ…
ΝΧ: Είναι κάποιες στιγμές που σας έρχονται στο μυαλό τώρα;
ΣΑ: Και βέβαια θυμάμαι.
ΝΧ: Ναι, γιατί ήσασταν στρατιώτης όταν έγινε η εισβολή…
ΣΑ: Όχι δεν ήμουν στρατιώτης. Ξαναπήγα.
ΝΧ: Επιστρατευτήκατε...
ΣΑ: Αλλά ... το Νοέμβριο, Δεκέμβριο του ’67 προς ’68 ήταν στο τσακ να γίνει εισβολή πάλι στην Κύπρο…από τους Τούρκους. Μετά που έγιναν τα επεισόδια της Κοφίνου... Εγώ για να καταλάβεις … πήγα τον Ιούλιο στρατό, τον Νοέμβριο ήμουν στα επεισόδια της Κοφίνου και επειδή … η δική μου μοίρα καταδρομέων ήταν η τριάντα τρία … η έδρα μας ήταν στο Πέλλαπάις κάτω από τους Τούρκους… Και … εγώ είχα κάνει εφτά μήνες να πάω στο χωριό μου λόγω αυτής της έκρυθμης κατάστασης.
ΝΧ: Τότε βέβαια ήταν πιο ελεγχόμενη η κατάσταση φαντάζομαι αν γινόταν κάτι…
ΣΑ: Ναι, μα γι’ αυτό δεν έγινε η εισβολή… Θα…ήταν πιο δύσκολο να μπει η Τουρκία εκείνο τον καιρό. Όχι ότι δεν μπορούσε. Όχι ότι δεν είχε τη δύναμη, αλλά δεν θα ήταν όπως ήρθε τώρα ανενόχλητη και μπήκε μέσα.
ΝΧ: Άρα όντως άρπαξε την κατάλληλη ευκαιρία η Τουρκία. 
ΣΑ: Βεβαίως…Και μπορεί να ήταν και συνεννοημένοι, ποιος μπορεί να ξέρει αφού έλεγχε και τους δύο ο Αμερικάνος και αφού σιωπούσαν οι Έλληνες για να μπουν οι Τούρκοι απ’ εδώ να πιάσουν την μισή [Κύπρο] για να γίνει διπλή ένωση. Έτσι λένε στο τέλος…
ΝΧ: Με την Τουρκία και με την Ελλάδα.  
ΣΑ: Ναι. Και να διαλυθεί σαν κράτος η Κύπρος.
ΝΧ: Μάλιστα. 
ΣΑ: Αυτό ήθελαν. Μετά ανατράπηκε η Χούντα στην Ελλάδα, άλλαξαν τα σχέδια… Και οι Τούρκοι φαίνεται ότι πιο λίγη Κύπρο ήθελαν να πάρουν, αλλά επειδή δεν έβρισκαν αντίσταση πήραν περισσότερη.
ΝΧ: Εξού και η Αμμόχωστος, που δεν ήταν στα σχέδια.
ΣΑ: Ναι. Μα όλες. Και η Μόρφου. Αφού τα πήραν με τα πόδια.
ΝΧ: Μπορούσε να γίνει κάτι άλλο;
ΣΑ: …Μα δεν είχαμε τη δύναμη να αντισταθούμε. Έβλεπαν ότι οπισθοχωρούσαμε. Έσπασαν όλοι οι θύλακές μας και έρχονταν εκεί. [Στιγμιαία παύση]. Δεν υπήρχε… οργανωμένος στρατός… Τώρα τις πολιτικές προεκτάσεις πίσω από αυτά θα τις δείτε από αυτούς που γράφουν τις ιστορίες. Εγώ τα λέω με το φακό ενός απλού ανθρώπου που τα έζησε…
ΝΧ: Ακριβώς αυτό είναι…και νομίζω είναι πολύ σημαντικός αυτός ο φακός γιατί όλα αυτά έγιναν λόγω των πολιτικών, λόγω των συμφερόντων.… 
ΣΑ: Βέβαια Ναι.
ΝΧ: Και ο απλός ο κόσμος μπορεί να μην έφταιγε σε τίποτα βασικά. Βέβαια είναι σχετικό…
ΣΑ: Κανένας δεν έφταιγε. Εκείνοι που συμμετείχαν έφταιγαν. Όμως και πάλι … δεν λέω ότι έφταιγαν όλοι οι άνθρωποι που συμμετείχαν μέσα στην ΕΟΚΑ Β’. Έφταιγαν οι αρχηγοί. Εκείνοι που τους μπολιάζαν, εκείνοι που τους φανάτιζαν. Τους φανάτιζαν εναντίον του Μακαρίου και των αριστερών. Αυτή ήταν η δουλειά τους…δεν τους φανάτιζαν εναντίον των Τούρκων. Είναι εδώ το πρόβλημα… Η ΕΟΚΑ Β’ δεν έγινε για να διώξει τους Τούρκους ή να πολεμήσει τους Τούρκους. Είναι για να πολεμήσει τους αδελφούς της. Τους Μακαριακούς και τους αριστερούς. Δεν μπορούσαν να διανοηθούν ότι υπήρχαν αριστεροί και Μακαριακοί. Ήθελαν να ελέγχουν τα πάντα εκείνοι, γι’ αυτό τα έκαναν όλα αυτά.
ΝΧ: Γιατί ήταν όμως τόσο μεγάλο θέμα; Ήταν όντως θέμα ιδεολογίας το να είσαι τότε αριστερός ή δεξιός;
ΣΑ: Δεν ήταν εντελώς… Προφανώς ήταν θέμα ιδεολογίας… Αν μου πεις ένας φτωχός άνθρωπος είναι δεξιός. Γιατί να είναι δεξιός και να μην είναι αριστερός; Μπορεί να είναι μπερδεμένος…. Όμως το κεφάλαιο Αμερικάνοι οι οποίοι για τα συμφέροντά τους ήθελαν να τα κάνουν με αυτό τον τρόπο και τους φανάτιζαν … ότι εσείς πρέπει να το κάνετε αυτό για να κάνετε την ένωση με την Ελλάδα. Εκμεταλλεύονταν το θέμα. Μα για να γίνει ένωση με την Ελλάδα δεν πρέπει να υπάρχουν αριστεροί. Διότι οι αριστεροί στέκουν εμπόδιο π.χ. ο Μακάριος. Γι’ αυτό πρέπει να τους εξολοθρεύσουμε για να μπορούμε να ενωθούμε…..Δεν ήμουν και της ΕΟΚΑ Β’ για να ξέρω τι τους έλεγαν αλλά πιθανόν έτσι να έκαναν. Θα φάμε τους κόκκινους, θα φάμε τους κομμουνιστές, θα φάμε τους Μακαριακούς για να μπορέσουμε να επιβληθούμε. Ετσι πιστεύω ότι τους έλεγαν τους φανάτιζαν.
ΝΧ: Μάλιστα. 
ΣΑ: Αυτά... Δεν ξέρω πόσο χρήσιμα ήταν αυτά που σας είπα… Εγώ απλώς σας λέω ακριβώς με ποιο φακό …τα έζησα και πώς τα βλέπω τώρα εκ των υστέρων. Βέβαια και τότε περίπου το ίδιο τα έβλεπα αλλά τώρα είμαι πιο σίγουρος.
ΝΧ: Αλλά και σίγουρα οι δικές σας ιστορίες είναι σημαντικές και για τους υπόλοιπους εμάς να τις γνωρίζουμε. Σας ευχαριστώ.