ORAL HISTORY ARCHIVE

Download here

Name (Ονοματεπώνυμο): Evdokas Petros / Ευδόκας Πέτρος
Sex (Φύλο): Male (Άνδρας)
Year of Birth (Έτος Γέννησης): Before (Πριν το) 1960
Place of Birth (Τόπος Γέννησης): Other (Άλλο)
Nationality (Ιθαγένεια): Cypriot/American (Κυπριακή/Αμερικάνικη)
Community (Κοινότητα): Greek-Cypriot (Ελληνοκυπριακή)
Occupation (Επάγγελμα): Private Business Owner (Ιδιοκτήτης Επιχείρησης)
Refugee (Πρόσφυγας): No (Όχι)
Language (Γλώσσα Καταγραφής): Greek (Ελληνική)
Related to Killed or Enclaved or Missing persons (Σχετίζεται με Σκοτωμένους ή Εγκλωβισμένους ή Αγνοούμενους): No (Όχι)
Serving the army in some capacity at the time (Υπηρετούσε στο στρατό με κάποια ιδιότητα κατά την περίοδο εκείνη): No (Όχι)
Lived in Refugee Camp (Έζησε σε Προσφυγικό Καταυλισμό): No (Όχι)


Π. Ευδόκας: Έχω διπλή υπηκοότητα, είμαι…υπήκοος της Κύπρου και των ΗΠΑ ... το οποίο είναι και κατάρα και όφελος με κάποιους τρόπους, ανάλογα με το πού βρίσκεσαι. [Γελά διακριτικά] .
Νικολέττα Χριστοδούλου: Με τι ασχολείσαι;
Π. Ευδόκας: Με τη φυσική θεραπευτική.
Ερευνήτρια: Είσαι πρόσφυγας;
Π. Ευδόκας: Είμαι πρόσφυγας με την κυριολεκτική έννοια, αλλά όχι με την νομική. Η νομική έννοια κινείται με βάσει το πώς θα δοθούν ωφελήματα στους ανθρώπους οι οποίοι έχασαν το σπίτι τους, εγώ όμως δεν είμαι στην κατηγορία των ανθρώπων που έχασαν το σπίτι τους… με την κυριολεκτική έννοια όμως είμαι ένας [από] τους ανθρώπους οι οποίοι με τα γεγονότα τράπηκαν προς φυγή [γελά]…[από όπου προέρχεται] και η έννοια πρόσφυγας…Χρειάστηκε να τρέξω να σώσω τη ζωή μου μέσα στα γεγονότα του ‘74…
Ερευνήτρια: Μάλιστα.
Π. Ευδόκας: Η μισή μου οικογένεια είναι πρόσφυγες…από την πλευρά της μητέρας μου. Από [αυτή] την πλευρά όλη μας η οικογένεια είναι από την επαρχία Κερύνειας
Π. Ευδόκας:…Η γιαγιά μου [είναι]…από τον Καραβά, νομίζω και εσύ είσαι … περίπου απο την περιοχή.
Ερευνήτρια: Ναι…[από] Λάπηθο.
Π. Ευδόκας: Ναι.…Οι περισσότεροί μας συγγενείς από την πλευρά της…γιαγιάς μου είναι [από] τον Καραβά, ο παππούς μου, ο πατέρας της μητέρας μου είναι [από] τον Άγιο Επίκτητο, [που βρίσκεται] απέναντι [από] την Κερύνεια, στην ανατολική πλευρά [και]…το οποίο είναι κοντά στο ξενοδοχείο όπου πρόσφατα ήταν να πάει η Jennifer Lopez να τραγουδήσει και ευτυχώς απετράπει, …. Μεγάλο μέρος των συγγενών μας επίσης [είναι] από τη πόλη της Κερύνειας …οπότε…όλοι μου οι συγγενείς από την περιοχή Κερύνειας είναι πρόσφυγες.
Ερευνήτρια: Θέλω να μου πεις τι γνωρίζεις για το 1974. Τι σου θυμίζει η χρονολογία 1974; Γενικότερα θέλω να μου πεις πώς το βίωσες, τι άκουσες, τι ξέρεις.
Π. Ευδόκας: Ευχαριστώ….Χάρηκα όταν είδα στη φόρμα συγκατάθεσης ότι είναι το έτος 1974 και όχι αρχίζοντας από την εισβολή, γιατί για μένα η ιστορία μου… αρχίζει [από] την αρχή του 74’…. Έτσι να πω λίγο [από] το τι οδήγησε εκείνες τις μέρες [στα γεγονότα] αν βοηθά… [Και] ίσως για να μην παρεξηγηθούν τα πράγματα που έχω να πω και για βοήθεια διευκρίνησης να αρχίσω με …ένα ταμπέλωμα ας πούμε, να γράψω πάνω στο μέτωπο μου ότι  …θεωρώ τον εαυτό μου διεθνιστή Έλληνα της Κύπρου…Ο διεθνισμός για μένα σημαίνει ανήκω σε ένα παγκόσμιο κίνημα που στοχεύει στη  τελική κατάργηση των συνόρων μεταξύ των λαών, κατάργηση των κρατών και κυβερνήσεων που κρατούν τα σύνορα και βάζουν τους στρατούς να τα φυλάουν…και ανήκω στον ιδιαίτερο χώρο του διεθνιστικού κινήματος που ταπελώνεται με τις λέξεις σοσιαλισμός, κουμμουνισμός, αναρχισμός, αυτονομία, φεμινισμός, οικολογία. Αυτές οι έννοιες με αντιπροσωπεύουν πολιτικά, κοινωνικά, προσωπικά  και εκείνο που με έφερε στο κίνημα αυτό ήταν η συμμετοχή μου σε κάποια [από] τα γεγονότα πριν από το 74’ και το 74’ μέσα από το κίνημα για την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα και το κίνημα για την εκδημοκρατικοποίηση της Κύπρου και της Ελλάδας. Γιατί τότε οι λαοί μας υπέφεραν κάτω από δύο δικτατορίες, η μια στην Αθήνα της στρατιωτικής χούντας, η δεύτερη στην Κύπρο την οποία πολλοί από μας βιώσαμε ως δικτατορία της εκκλησίας.
Ερευνήτρια: Ήταν εναντίον της ένωσης; Αυτό είπες;
Π. Ευδόκας:…. Ήταν με λόγια ότι είμαστε αδερφοί λαοί αλλά ουσιαστικά στην δική μου εμπειρία το κράτος τότε με κορυφαίο τον Αρχιεπίσκοπο ……Μακάριο είχε ενταχθεί σε μια προσπάθεια να δημιουργήσει ένα νέο λαό με μια νέα εθνική ταυτότητα την οποία ονόμαζαν την κυπριακή εθνική ταυτότητα, όπως έχουμε [για παράδειγμα]… στιγμιαία τρόφιμα που προσθέτεις απλώς νερό και δημιουργείται αυγό ή ζελέ… [Δηλαδή] με τη βοήθεια των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων και λίγο αποπροσανατολισμό του λαού να εφεύρουν ή να δημιουργήσουν ένα νέο έθνος το οποίο θα εξυπηρετούσε τους σκοπούς και του καθεστώτος τοπικά, αλλά και διεθνώς των δυνάμεων του ιμπεριαλισμού. Και ανήκα τότε στο κίνημα που αντιτιθόταν σε αυτή τη προσπάθεια αφελληνισμού του λαού……
Ερευνήτρια: Είπες όμως ότι είσαι Έλληνας, Κύπριος…
Π. Ευδόκας: Ναι.
Ερευνήτρια: …αλλά ταυτόχρονα είσαι υπέρ της κατάργησης των συνόρων…
Π. Ευδόκας: Ναι. Υπέρ της συνεργασίας…των λαών και συνύπαρξης χωρίς να χρειάζεται ιδιαίτερη έμφαση στις διαφορές μας. Η διαφορετικότητα μας είναι όμορφο πράγμα, αλλά και η σύμπνοια και η αλληλεγγύη μεταξύ των λαών είναι όμορφο. Δεν χρειάζονται κράτη και σύνορα για να το βιώσουμε τούτο το πράγμα.
Ερευνήτρια: Δεν είσαι υπέρ του να κρατήσει ο καθένας την ταυτότητά του, την εθνικότητα του;…
Π. Ευδόκας: Και εγώ και πολλοί άνθρωποι αισθανόμαστε ότι …η εθνική, πολιτιστική ταυτότητα είναι ένα βάθρο πάνω στο οποίο χρειάζεται να πατήσει ο καθένας για να μπορέσει να αγκαλιάσει τον διεθνισμό. Χωρίς μια αντίληψη του τι είναι η εθνική, πολιτιστική ταυτότητα δεν μπορείς να αγκαλιάσεις ούτε την ταυτότητα των άλλων λαών και η…παρουσία στον διεθνισμό είναι κούφια. Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι οι οποίοι διακηρύσσουν ότι είναι μέσα στο διεθνιστικό κίνημα, αλλά χλευάζουν τις εθνικές, πολιτιστικές ταυτότητες των άλλων και αυτό δεν μπορεί να χτίσει ομόνοια, αίσθηση αλληλεγγύης και σεβασμού μεταξύ των ανθρώπων. Οπότε η αρχή του 74’ εμένα με βρήκε ενεργό μέσα στο κίνημα ενάντια στις δύο δικτατορίες, ήμουν 16 χρονών, είχα εμπλοκή σε δύο επίπεδα στο κίνημα τότε. Το απλό επίπεδο ήταν το επίπεδο της νεολαίας. Συμμετείχα στις διάφορες οργανώσεις νεολαίας που κινούνταν για εκδημοκρατικοποίηση της Κύπρου και μέρος της ενωτικής παράταξης… μαζί με άλλους ανθρώπους τότε κυρίως των λυκείων και γυμνασίων της εποχής. Τότε τα λέγαμε όλα γυμνάσια, δεν υπήρχε η έννοια Λύκειο που είναι διαχωρισμένα σήμερα…. Τα πράγματα που αναλαμβάναμε ήταν διανομή φυλλαδίων, διανομή εφημερίδων, οι οποίες ήταν κάποιες παράνομες τότε… Μερικοί [από] μας αναλαμβάναμε την μεταφορά μηνυμάτων… και μερικοί την περισυλλογή πληροφοριών. Η Κύπρος τότε ήταν σε μια κατάσταση σχεδόν εμφυλίου πολέμου, γίνονταν σκοτωμοί …και [από] τις δύο παρατάξεις. Κινδύνευε να κατρακυλήσει σε ένα ανεξέλεγκτο επίπεδο…αυτή η σύγκρουση…. Άλλο [ένα από] τα καθήκοντα που αναλαμβάναμε ως νεολαίοι τότε ήταν μια αναγραφή συνθημάτων στους τοίχους και καμιά φορά… ιδιαίτερες αποστολές όπως να στέκεσαι στην τάδε γωνιά, την τάδε ώρα και να φορείς ας πούμε ένα κόκκινο σακάκι χωρίς να έχεις ιδέα γιατί ακριβώς συμμετέχεις μέσα σε αυτό το πράγμα [το λέει γελώντας] αλλά εξυπηρετούσε κάποιο ευρύτερο σχέδιο το οποίο κάποιοι άλλοι αναλάμβαναν. Στο δεύτερο επίπεδο της συμμετοχής μου, το οποίο οι συνάδελφοι, σύντροφοι στις διάφορες οργανώσεις νεολαίας δεν γνώριζαν… Είχα παρουσία, εμπλοκή στις ……ανεπίσημες δομές… στους μηχανισμούς της αντίστασης. Ήμουν κοντά σε ένα άτομο που ονομαζόταν Γεώργιος Καρούσος. Πέθανε πριν δυο-τρία χρόνια με το βαθμό του στρατηγού ή αντιστράτηγου [νομίζω]. Ο Γεώργιος Καρούσος ήταν υπαρχηγός της ΕΟΚΑ Β’, …Ελλαδίτης…αξιωματικός του Ελληνικού στρατού, ο οποίος είχε υπηρετήσει στην Κύπρο το 1963 νομίζω, ήταν λοχαγός των καταδρομών τότε και όταν έγιναν οι συγκρούσεις το ’66 [νομίζω] μεταξύ της  σχεδόν μη υπαρκτής εθνοφρουράς και των τρομοκρατών της ΤΜΤ…ο Καρούσος είχε συμμετέχει στις μάχες. Βοήθησε να απελευθερωθεί ένα μέρος της Τυλληρίας… που κρατείτο από την ΤΜΤ…Έγινε μια μάχη σε ένα βουνό που λέγεται Λορόβουνο κοντά στον Πύργο Τυλληρίας και αγάπησε την Κύπρο. Θεώρησε ότι ήταν μέρος της ζωής του να βοηθήσει τον λαό της Κύπρου να διατηρήσει την αυτονομία του και την ελευθερία του και την αίσθηση Ελληνισμού που διακατείχε τον κόσμο μας τότε. Όταν έγινε…το πραξικόπημα της Χούντας ο Καρούσου ήταν ένας από τους διαφωνούντες ενάντια στην Χούντα, συνελήφθηκε από την Χούντα [και] βασανίστηκε… Ένα [από] τα βασανιστήρια που του έκαναν ήταν το ότι τον έκλεισαν σε ένα μπουντρούμι της ΕΣΑ, Ελληνική Στρατιωτική Αστυνομία, είχαν ένα στρατιώτη να περπατά πάνω στη στέγη του  μπουντρουμιού, διαρκώς 24 ώρες το 24ωρο και να κτυπά το άρβυλο του πάνω στη στέγη. Ήταν [συνεχώς] σκοτάδι και διάρκεσε για μήνες αυτό το πράγμα. Ήταν μια μέθοδος [για] να τον αποπροσανατολίσουν. Τέλος πάντων, πέρασε διάφορα βάσανα ο άνθρωπος [και] όταν βγήκε από τις φυλακές, δραπέτευσε από τη Ελλάδα και ήρθε στην Κύπρο. Στην Κύπρο ……κορυφωνόταν η αντιπαράθεση μεταξύ του Μακαριακού καθεστώτος  και της ενωτικής παράταξης στην οποία είχε βρεθεί ο…Γεώργιος Γρίβας Δηγενής. Όταν ήρθε ο Καρούσης, ο Δηγενής του ζήτησε να αναλάβει την υπαρχηγία της ΕΟΚΑ Β’. Την πρόσφεραν στο Μακάριο σαν οργάνωση, η οποία θα βοηθούσε να αντιταχθεί ο Μακάριος εις τη Χούντα. Ο Μακάριος αρνήθηκε, προέκυψαν αρκετές διαφωνίες ανάμεσα στις δύο παρατάξεις και άρχισε μια ένοπλη σύγκρουση.
Η σχέση μου με τον Καρούσου ήταν μια απλή σχέση ενός έφηβου προς έναν καταζητούμενο αντάρτη…Βοηθούσα στις απλές του ανάγκες όπως το  να [του] βρω στρώμα να κοιμηθεί, να βοηθήσω με τη διατροφή του,…να τον προμηθεύσω με εφημερίδες…. Βοηθούσα…σε κάποιες διευθετήσεις για τις διακινήσεις του διότι ήταν καταζητούμενος και από τις δύο δικτατορίες, έτσι καμιά φορά χρειάζονταν ιδιαίτερες προφυλάξεις όπως το να… κάτσει κάποιος στο αυτοκίνητο που του μοιάζει και να φαίνεται σαν συνοδηγός, αλλά άλλο αυτοκίνητο να φύγει με τον ίδιο κάπου κρυμμένο για να παραπλανούνται οι διάφοροι που παρακολουθούσαν τα σπίτια της αντιπολίτευσης. Επίσης… αναλάμβανα καθήκοντα σκοπού μέσα στη γειτονιά έτσι ώστε αν προκύψει κάποια έφοδος να μπορέσουμε να τον φυγαδεύσουμε έγκαιρα και τη διαμήνυση, μεταφορά μηνυμάτων προς κάποιους υποστηρικτές μέσα στην παράταξη εκείνη.
Ο Καρούσος βοήθησε να κρατηθεί η επίδραση της στρατιωτικής Χούντας μακριά από την ΕΟΚΑ Β’. Μέχρι που πέθανε ο Γρίβας, τον Ιανουάριο του 74’ που αρχίζει η χρονιά της αφήγησης, οπότε ανέλαβε την διοίκηση ο Καρούσος. Ο Καρούσος μόλις ανέλαβε την διοίκηση της ΕΟΚΑ Β’, έστειλε μήνυμα στο Μακάριο προτείνοντάς του να κάμουν εκεχειρία και να βρουν τρόπο να επιλυθεί η σύγκρουση με πολιτικές συνομιλίες αντί με εμφύλιο σπαραγμό. Ο Μακάριος αρνήθηκε, συνέχισαν οι παρακρατικές διώξεις εναντίων των αντιφρονούντων και της κρατικής παράταξης οπότε ο Καρούσου διέταξε την ΕΟΚΑ Β’ απλώς να κάνει μονομερώς εκεχειρία. Γύρω στον Φεβρουάριο ή Μάρτιο του ‘74 κυκλοφόρησαν φυλλάδια από την ΕΟΚΑ Β’ που έλεγαν κηρύσσουμε μονομερώς την εκεχειρία… διότι ασχέτως του ότι μας χωρίζουν μεγάλες πολιτικές διαφορές με το καθεστώς θέλουμε να γίνει ειρήνη και συμφιλίωση στον τόπο… Το αντίπαλο καθεστώς συνέχισε όμως τις διώξεις. Μαζί με αυτό έγινε μια συμφωνία μεταξύ …κυβέρνησης Μακαρίου και της στρατιωτικής Χούντας να βρουν και να σκοτώσουν τον Καρούσο. Οπότε αναγκάστηκε να… κρυφτεί σε πολύ πιο μεγάλο βάθος από ότι κρυβόταν προηγουμένως…Την άνοιξη του ‘74 φυγαδεύτηκε στην Αθήνα όπου στη Ρόδο συνελήφθη από τη Χούντα και ξαναμπήκε στα μπουντρούμια της ΕΣΑ όπου βασανίστηκε ξανά και απελευθερώθηκε μόνο…όταν κατέρρευσε η Χούντα μετά που την εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο.…. Η Χούντα έκανε μεγάλες προσπάθειες να κάνει κατάληψη της αντιπολίτευσης και της ένοπλης πτέρυγας της ΕΟΚΑ Β’ και κάποια μέρη της ΕΟΚΑ Β’ πράγματι διαβρώθηκαν από πράκτορες της Χούντας, το οποίο μας φέρνει στον Ιούλιο του ‘74 όταν έγινε το πραξικόπημα.
Ήμουν στην Κερύνεια με τον πατέρα μου. Εκεί……η οικογένεια μας... Μόλις είχε κτιστεί …μια πολυκατοικία στην οποία είχαμε ένα μικρό διαμέρισμα του ενός δωματίου για να μπορούμε να πηγαίνουμε [και] να είμαστε με τους συγγενείς, φίλους κλπ. που άλλωστε είναι ο τόπος μας με κάποιο τρόπο... Η μητέρα μου με τον αδερφό μου ήταν στις Ηνωμένες Πολιτείες, επίσκεψη σε συγγενείς, μια πτέρυγα της οικογένειας μας  [που]…για δύο-τρείς γενεές τώρα κατοικούν στην Αμερική ……Είχαμε περάσει το Σαββατοκύριακο [λοιπόν] στην Κερύνεια, ξυπνήσαμε Δευτέρα πρωί 15 Ιουλίου …να πω επί τη ευκαιρία. Θυμάμαι την Παρασκευή βράδυ πριν πάμε στην Κερύνεια, ο πατέρας μου και εγώ είχαμε πάει σε ένα εστιατόριο να φάμε …Ήταν ένα εστιατόριο που κάθεσαι έξω. Έχουμε πολλά [τέτοια] στη Λευκωσία. Να πω την αλήθεια δεν θυμάμαι ακριβώς που ήταν… αλλά θυμάμαι ότι [καθώς] τρώγαμε πέρασε μια τεράστια συνοδεία αστυνομικών αυτοκινήτων με σειρήνες [και] με Λάντ Ρόβερ (Land Rover) του εφεδρικού…Το εφεδρικό τμήμα της αστυνομίας τότε ήταν…ας το πούμε η στρατιωτική πτέρυγα της αστυνομίας που είχε δημιουργήσει το καθεστώς για να αντιμετωπίσει τις συγκρούσεις [από] την αντιπολίτευση…
Ερευνήτρια: Ήταν την παραμονή της εισβολής ή προ παραμονή;
Π. Ευδόκας: Την παραμονή του πραξικοπήματος που έγινε Δευτέρα πρωί. Παρασκευή [βράδυ] έγινε αυτό… και μάθαμε αργότερα, μετά από μια ώρα περίπου, ότι ένας οικογενειακός φίλος ονόματι Σεβεριάδης, ο οποίος ήταν πρόεδρος της επιτροπής ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Κύπρο και δικηγόρος, είχε συλληφθεί [και] τον είχαν σε κάποιο αστυνομικό σταθμό. Ήταν …ένα [από] τα άτομα [που] δημοσίως μιλούσαν εναντίων του καθεστώτος. Την επόμενη μέρα μάθαμε ότι βασανίστηκε πάρα πολύ άγρια……… Χρειάστηκε ιατρική βοήθεια και ήταν αμφίβολο αν θα μπορούσε καν να επιζήσει την κακοποίηση που πέρασε. Έτσι ήταν το κλίμα των ημερών. Κάθε μερικές μέρες ακούαμε για κάποιον [που] συλλαμβανόταν, βασανιζόταν, ... γίνονταν ανατινάξεις σπιτιών, γραφείων, καταστημάτων κλπ. Περάσαμε λοιπόν το Σαββατοκύριακο στην Κερύνεια. Πηγαίνοντας στην Κερύνεια… ήμασταν ο πατέρας μου και εγώ από τους πρώτους… ταξιδιώτες που χρησιμοποιήσαμε το νέο δρόμο… από Λευκωσία σε Κερύνεια, ο οποίος μόλις είχε κτιστεί… να πηγαίνει μέσω Πενταδαχτύλου… δηλαδή εκεί που είναι τα πέντε δάχτυλα του βουνού…και του χωριού που ονομάζεται Κλεπίνη. Ο δρόμος ονομαζόταν Κλεπίνης. Ο λόγος που είχε χτιστεί ο νέος δρόμος ήταν [ότι] ο παλιός δρόμος που συνδέει την Κερύνεια με τη Λευκωσία … από τα μέσα τις δεκαετίας του ‘60 ως το ’74…ήταν υπό τον έλεγχο της ΤΜΤ. Η Κερύνεια είχε αποκλειστεί από τη Λευκωσία και ο μόνος τρόπος να πάς από Λευκωσία σε Κερύνεια ήταν είτε να πας μέσω Μόρφου,… περίπου δύο- δυόμιση ώρες με το αυτοκίνητο, είτε να πάς με τη συνοδεία θωρακισμένων αυτοκινήτων των Ηνωμένων Εθνών…[που] ήταν γνωστό με το αγγλικό του όνομα [ως] κονβόϊ (Convoy). Για να πάρεις το κονβόϊ τότε έπρεπε να πάς ή το πρωί ή το απόγευμα που ήταν οι δύο ώρες …συνοδείας των Ηνωμένων Εθνών. Έτσι μπαίναμε όλοι σε μια γραμμή τα αυτοκίνητα και μπροστά και πίσω τεθωρακισμένα αυτοκίνητα των Ηνωμένων Εθνών, τα οποία με συνοδεία μας βοηθούσαν να περάσουμε τον Πενταδάχτυλο… [από] τις περιοχές  Αγίρτας, το Μπογάζι Λευκωσίας,…το πέρασμα του Αγίου Γεωργίου και κάτω προς την Κερύνεια…Οπότε, λοιπόν, εκείνη την εβδομάδα είχε τελειώσει ο δρόμος Κλεπίνης και ήμασταν [από] τα πρώτα αυτοκίνητα που με μεγάλη μας χαρά κατεβήκαμε……  προς την Κερύνεια.

Την Δευτέρα πρωί ξεκινήσαμε να επιστρέψουμε στη Λευκωσία……Ο πατέρας μου [ήταν] γιατρός, είχε… αρρώστους να δει οπότε 7:00-7:30 ξεκινήσαμε [από] το δρόμο πάλι Κλεπίνης, ανεβήκαμε προς τον Πενταδάχτυλο, περάσαμε μέσα [από] το υπέροχο του δάσος και με το που εμφανίστηκε η Λευκωσία είδαμε……τεράστιες στήλες καπνού…ένα φαινόμενο που δεν είχα ξαναδεί στη ζωή μου. Στην αρχή νομίσαμε ότι ήταν κάποια φωτιά, ύστερα αντιληφθήκαμε ότι είναι τόσο μεγάλη η έκταση της Λευκωσίας και αρκετά μακρινές οι στήλες καπνού η μια μετά την άλλη που κάτι διαφορετικό συνέβαινε. Λέει ο πατέρας μου ‘βάλε το ράδιο, κάτι συμβαίνει’. Βάλαμε το ραδιόφωνο και ακούσαμε ότι γινόταν πραξικόπημα.…
Ερευνήτρια: Τι ήταν η στήλη [του] καπνού που βλέπατε;…
Π. Ευδόκας: Ήταν οι μάχες που γίνονταν στη Λευκωσία. Εκ των υστέρων μάθαμε ότι έγιναν μάχες στο προεδρικό, στην αρχιεπισκοπή, σε…κάποιους μεγάλους αστυνομικούς σταθμούς, όπως ο αστυνομικός σταθμός Λυκαβητού…, Πύλης Πάφου,… σε κάποια περάσματα…εντώς των τειχών Λευκωσίας…, σε κάποιες συνοικίες…προς τα ανατολικά της Λευκωσίας  και στην περιοχή του ΡΙΚ όπου στάθμευε ένα μεγάλο μέρος των αστυνομικών δυνάμεων. Είχε κινηθεί ο στρατός να κάνει κατάληψη του κράτους [και] να καταρρίψει την εξουσία του Μακαρίου. Ο στρατός ήταν το έκτρωμα τέλος πάντων που γεννήθηκε από τη σύγκρουση μεταξύ των δύο δικτατοριών. Ο πατέρας μου ο οποίος είχε ενεργό ανάμιξη στην πολιτική  όλα τα προηγούμενα χρόνια αρχίζοντας [από] το μέσο της δεκαετίας του ‘60. Ήταν ηγετικό στέλεχος της αντιπολίτευσης,…είχε κατέλθει ως ανθυποψήφιος του Μακαρίου στις προεδρικές εκλογές του ‘68, ύστερα στις βουλευτικές του ‘70, είχε φυλακιστεί από το καθεστώς…και ήταν μέλος της πτέρυγας της αντιπολίτευσης που προσπαθούσαν να κρατήσουν την επίδραση της Χούντας μακριά από την ενωτική παράταξη. Μόλις αντιληφθήκαμε ότι γινόταν πραξικόπημα και ανακοίνωσε το ράδιο…ότι ‘ο Μακάριος είναι ήδη νεκρός,… ο στρατός αναλαμβάνει την εξουσία, όσοι αντιστέκονται θα πυροβολούνται’, ο πατέρας μου είπε, ‘πρέπει να πάμε πίσω διότι όποιος και αν επικρατήσει εγώ θα είμαι στόχος’. Ήταν η πρώτη φορά που αντιλήφθηκα τι σήμαιναν αυτά τα λόγια και φυσικά ίσχυαν [τόσο] για τον ίδιο [όσο] και για μένα και για άλλους πολλούς ανθρώπους, οι οποίοι ήμασταν μέσα σε αυτή την …… ιδιαίτερη θέση, [δηλαδή] μέσα στο κίνημα της αντιπολίτευσης. Οπότε σταματήσαμε το αυτοκίνητο, είδαμε για ακόμα λίγο τις μάχες που γίνονταν από μακριά και γυρίσαμε πίσω, πήγαμε στην…Κερύνεια.
Ερευνήτρια: Θα γινόταν στόχος από ποιούς;…
Π. Ευδόκας: Από οποιουσδήποτε επικρατούσαν. Αν επικρατούσε το καθεστώς, εκδικητικά θα εκκαθάριζε όλη την αντιπολίτευση, αν επικρατούσε η Χούντα…θα εκκαθάριζε όσους διαφωνούσαν μαζί της και όσους αντιστάθηκαν στην προσπάθειά της να διαβρώσει το ενωτικό κίνημα.
Στην Κερύνεια σαν να μην συνέβαινε τίποτα, ήταν ησυχία. Η Κερύνεια είχε δύο ιδιαιτερότητες, οι οποίες ήταν καταπληκτικές και εύχομαι αν κάποτε την απελευθερώσουμε να βιώσουμε παρόμοια πράγματα. Η μια ιδιαιτερότητα ήταν ότι η σύγκρουση που γινόταν, ο σχεδόν εμφύλιος πόλεμος…ανάμεσα στους Ελληνοκύπριους δεν είχε φτάσει σε σημείο [που] να σκοτώνονται άνθρωποι στο φως την μέρας ή σαν κοιμούνται. Γίνονταν κάποιες συμπλοκές αλλά ήταν πιο πολιτισμένες και άνθρωποι που ανήκαν στις διαφορετικές παρατάξεις είχαν ένα ήπιο τρόπο να…καθορίσουν το ότι διαφωνούμε. Καμιά φορά μπορεί να συγκρουστούμε αλλά δεν γίνονταν …ανεγκέφαλοι σκοτωμοί στην Κερύνεια. Το ίδιο πράγμα συνέβη ανάμεσα στους Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους της Κερύνειας. Είχε επικρατήσει ένα παράξενο [αίσθημα] αδελφότητας μεταξύ των δύο κοινοτήτων. Σε όλες τις άλλες πόλεις η ΤΜΤ είχε καταφέρει να αναγκάσει τους Τουρκοκύπριους να εγκλωβιστούν μέσα σε ένοπλους θύλακες κάτω από τη δικτατορία των φασιστικών ομάδων και της ΤΜΤ που ουσιαστικά ελεγχόταν από την Άγκυρα. Είχαν στρατιωτικούς ακόλουθους, οι οποίοι διοικούσαν τους θύλακες [που ήταν] σαν προεκτάσεις της Τουρκίας ουσιαστικά. Στην Κερύνεια όμως…η Τουρκοκυπριακή Κοινότητα είχε αντισταθεί στην ΤΜΤ και έδινε μεγάλη σημασία στην αδελφότητα μεταξύ Τουρκοκύπριων [και] Ελληνοκύπριων.  Έτσι δεν υπήρχαν ούτε ένοπλες … συγκρούσεις, ούτε ένοπλα σύνορα, ούτε διαχωριστικές γραμμές μεταξύ των … μαχαλλάδων……Απλώς…περπατούσες μέσα από την Κερύνεια και μπορούσες να διασχίσεις άνετα τη μια και την άλλη γειτονιά χωρίς να αντιλαμβάνεσαι ότι υπήρχε διαφορετική εθνότητα ή πολιτιστική απόχρωση……. Έτσι όταν φτάσαμε το πρωί της Δευτέρας πίσω στην Κερύνεια είδαμε ότι επικρατούσε η ίδια ησυχία όταν φύγαμε χωρίς να συμβαίνουν μάχες. Πήγαμε πίσω στο διαμέρισμα μας, επανενωθήκαμε με φίλους και συγγενείς στην περιοχή και οι οποίοι… σχολίαζαν, άκουαν [από] το ράδιο τι συμβαίνει, το ράδιο ανακοίνωσε ότι … γίνεται απαγόρευση της κυκλοφορίας …αλλά στην Κερύνεια σαν να μην ίσχυε [αυτό]. Όλοι οι άνθρωποι κυκλοφορούσαν μέσα στους δρόμους…Περιμέναμε τι θα γίνει με τις εξελίξεις… Πηγαινοέρχονταν άνθρωποι οι οποίοι έφερναν παράλληλα νέα μηνύματα κλπ…και κάθε γειτονιά είχε ένα τόπο ο οποίος ήταν ένα πηγαδάκι ας πούμε ανθρώπων που αντάλλαζαν τις εξελίξεις και ενημερώσεις.
Προς το βράδυ της Δευτέρας ανακοίνωσαν ότι …κάποιοι άνθρωποι,  υπό τις διαταγές κάποιου που δεν θυμάμαι το όνομα, (ήταν ένας από τους οπλαρχηγούς του παρακράτους, δηλαδή των παράνομων ομάδων που στήριζαν το καθεστώς τότε) θα ανοίξουν αντάρτικο ενάντια στο…πραξικόπημα και έβγαλαν αυτή την ομάδα ενόπλων πάνω στα βουνά, από την περιοχή της Μόρφου, δηλαδή το δυτικό άκρο του Πενταδαχτύλου, στο οποίο είχαν την φαεινή ιδέα να ανάψουν μια πυρκαγιά που πίστευαν ότι θα δημιουργούσε αντιπερισπασμό προς το…στρατό. Είχαν την εντύπωση ότι αν ανάψουν μια πυρκαγιά στον Πενταδάχτυλο ο στρατός θα σταματήσει να κάνει πραξικόπημα και να έρθει να σβήσει την πυρκαγιά. Ακούστηκε γελοίο τότε αλλά η πυρκαγιά αυτή συνέχισε μέχρι που έκαψε όλο τον Πενταδάχτυλο. Έκανε μια βδομάδα. Ξεκίνησε από τα δυτικά κάθε νύχτα [μέχρι το]  Σάββατο νύχτα που ήμουν στην Κερύνεια. Η φωτιά αυτή μεγάλωνε και έφτασε μέχρι …την Πέμπτη νύχτα…. Τη νύχτα…της εισβολής… το ρεύμα είχε κοπεί, δεν υπήρχαν φώτα στην Κερύνεια ούτε ηλεκτρισμός, τίποτε αλλά όλα φαίνονταν πεντακάθαρα διότι καιγόταν ο Πενταδάχτυλος.…. Η δεύτερη νύχτα πέρασε κάπως ήσυχα, την Τρίτη…το πρωί ανακοινώθηκε απο το ράδιο ότι γίνονταν συγκρούσεις σε κάποιες συνοικίες της Λευκωσίας και στην Πάφο.…. Ήταν αβέβαιο το τι θα γίνει. Τα τηλέφωνα λειτουργούσαν, έτσι ανταλλάζαμε νέα ανάμεσα μας ……Κάποια στιγμή την  Τρίτη οδηγήσαμε το αυτοκίνητο με τον πατέρα μου να πάμε στο στρατόπεδο  που ήταν δίπλα από το σπίτι μας στην Κερύνεια, να ρωτήσουμε αν επιτρέπεται να πάμε στην Λευκωσία.…. Ξεκινήσαμε να πάμε,  βγαίνοντας απο τη γειτονιά μας ήταν ένα τεράστιο άρμα μάχης με το κανόνι του κατευθείαν [μικρή παύση με γέλιο] με στόχο τον δρόμο και πάνω του διάφοροι στρατιώτες οι οποίοι απλώς έκαναν ‘φύγετε, φύγετε’…
Ερευνήτρια: Πότε ήταν αυτό;…
Π. Ευδόκας: Τρίτη πρωί. Ήταν η δεύτερη μέρα του πραξικοπήματος οπότε ήταν αδιαμφισβήτητο το μήνυμά τους, δεν υπάρχει τρόπος ούτε καν να μιλήσουμε σε αυτούς τους ανθρώπους και έτσι γυρίσαμε πίσω…στη γειτονιά μας.…Είχαν προκύψει κάποια τηλεφωνήματα μεταξύ γνωστών, αγνώστων, φίλων της οικογένειας, συγγενών κλπ, και μηνύματα με αγγελιαφόρους,  οπότε… το βράδυ της Τρίτης μου ανακοίνωσε ο πατέρας μου ότι είχαμε μια παράκληση από τον Πάτροκλο Σταύρου, ο οποίος ήταν υφυπουργός παρά τω προέδρω  στην κυβέρνηση Μακαρίου. Ο Πάτροκλος Σταύρου ήταν  το αντίστοιχο του… Chief of Staff… με άλλα λόγια έχει στο χέρι του τη διοίκηση…του Προεδρικού.  …Η παράκληση ήταν να διασώσουμε την Ελένη Καζαντζάκη, σύζυγο του συγγραφέα Νίκου Καζαντζάκη, η οποία ήταν στην Κερύνεια στο σπίτι του Πάτροκλου Σταύρου φιλοξενούμενη. Ήταν μόνη της, απομονωμένη και ήταν και ηλικιωμένη οπότε χρειαζόταν κάποια βοήθεια…Ο Πάτροκλος Σταύρου είχε μακρινούς, πολύχρονους δεσμούς…με την οικογένεια Καζαντζάκη. Το σπίτι της, έξω από το οποίο τέσσερεις μέρες αργότερα έγινε η αποβίβαση των πρώτων στρατιωτών της εισβολής,  ήταν κοντά σε ένα στρατόπεδο. Τετάρτη πρωί ανακοινώθηκε ότι έγινε άρση……της απαγόρευσης κυκλοφορίας……και έτσι ξεκινήσαμε με τον πατέρα μου να πάμε να βρούμε την κυρία Καζαντζάκη την οποία βρήκαμε…
Ερευνήτρια: Την οποία εσείς γνωρίζετε ή όχι;…
Π. Ευδόκας: Εγώ δεν την γνώριζα, νομίζω ο πατέρας μου την είχε γνωρίσει……μια φορά στο παρελθόν,  αλλά δεν ξέρω ακριβώς πόσο βάθος γνωριμίας υπήρχε.…Φτάσαμε [λοιπόν] κοντά της. Κατοικούσε στην περιοχή του ξενοδοχείου «Μάρε Μόντε» το οποίο άνηκε στη … Μητρόπολη Κηρυνείας … και ήταν στην πλευρά του κέντρου «Ζέφυρος». Αυτά τα δύο τώρα είναι τεράστια συγκροτήματα υπό κατοχή……Το σπίτι της ήταν κοντά στην παραλία και όταν φτάσαμε κοντά ακούγονταν από μακριά πυροβολισμοί. Βρήκαμε τη γυναίκα φοβισμένη, είχε μαζέψει όλα τις τα πράγματα σε ένα μέρος του σπιτιού [το λέει γελώντας] της εξηγήσαμε ότι ήρθαμε να την πάρουμε στη Λευκωσία και ενώ ήμασταν εκεί…που πακέταρε τα πράγματά της, είδαμε ένα άνθρωπο να εμφανίζεται από την παραλία, να τρέχει με τα όπλα και πίσω του ακούγονταν πυροβολισμοί. Ήταν μια από… τις παρανοϊκές σκηνές τέλος πάντων των ημερών. Καθόμασταν μέσα σε ένα σπίτι και έβλεπες έναν ένοπλο να τρέχει και να ακούγονται πίσω του πυροβολισμοί [το λέει γελώντας]. Δεν είχαμε ιδέα ούτε ποιας παράταξης ήταν…….αλλά ήταν σαφές ότι γίνονταν μάχες μεταξύ ανθρώπων … και ότι πράγματι αυτή η γυναίκα κινδύνευε. Όταν ησύχασαν οι πυροβολισμοί μπήκαμε στο αυτοκίνητο, πήγαμε προς Λευκωσία από το δρόμο Μόρφου Μύρτου, φτάσαμε  έξω από τη Λευκωσία όπου…υπήρχε μια τεράστια ουρά αυτοκινήτων που περίμεναν να μπουν στη Λευκωσία …Ήταν τόσο μεγάλη που νομίζω ήταν 2 ή 3 χιλιόμετρα μήκος. Κάθε ένα διάστημα έρχονταν στρατιώτες και ζητούσαν να ελέγξουν ταυτότητες  τηρώντας ταυτόχρονα την τάξη με κάποιο τρόπο. Ήταν όλοι τους σχετικά ευγενικοί, οι περισσότεροι βαριεστημένοι, δεν ήθελαν να ασχολούνται με αυτά τα καθήκοντα και με το δίκαιό τους. .... Μια από τις περιπόλους που ήρθε να ζητήσει τα στοιχεία του οδηγού ήταν ένας γνωστός μου που είχαμε μεγαλώσει μαζί στα ίδια σπίτια, οι οικογένειες μας ήταν συνδεδεμένες αρκετά, ήταν με κάποιο τρόπο σαν αδελφός. Ήταν ένα ευχάριστο συναπάντημα στο μέσο όλο των παράξενων καταστάσεων. Ευάγγελος το όνομα του. Ο Ευάγγελος είπε λυπάμαι [γελά] πάρα πολύ που μπλέξατε μέσα σε αυτή την ιστορία, μας ενημέρωσε για το πόση ώρα θα περιμέναμε κλπ. Τέλος πάντων σε μια ώρα περίπου σιγά, σιγά καταφέραμε και φτάσαμε στη Λευκωσία. Εκεί μείναμε Τετάρτη νύχτα μέχρι Πέμπτη πρωί. Κατά την διάρκεια της παραμονής μας …στο σπίτι μας,  είδα αρκετές φορές [γελά] τα Λάντ Ρόβερ (Land Rover)…του στρατού που γύριζαν στη γειτονιά μας. Στη γειτονιά μας… κατοικούσαν αρκετά άτομα που είχαν τέλος πάντων κάποιο ρόλο στη δημόσια ζωή…’Ήταν πρώην υπουργοί, βουλευτές…και …τα αυτοκίνητα του στρατού έρχονταν και παρακαλούσαν να βρουν κάποιον για να αναλάβει πρόεδρος. Ήταν το πιο γελοίο πράγμα που άκουσα στη ζωή μου [το λέει γελώντας]…
Ερευνήτρια: Να αναλάβει πρόεδρος της Κύπρου;…
Π. Ευδόκας: Ναι. Διότι οι ηλίθιοι ξεκίνησαν να κάνουν πραξικόπημα χωρίς καν να ξέρουν τι θα κάνουν. Όλοι αρνούνταν φυσικά, δεν υπήρχε άνθρωπος πρόθυμος να αναλάβει [γελά] την εξουσία….Αν θυμάμαι καλά γύρω στην Τετάρτη νύχτα ανακοινώθηκε από την τηλεόραση ότι αναλαμβάνει ο Νίκος Σαμψών. Είχε προηγηθεί …διαπραγμάτευση μεταξύ του…και του στρατού, τους είχε θέσει… το αίτημα ότι δέχεται να αναλάβει αν συμφωνήσουν να μην κάμουν αντίποινα… στους διαφωνούντες…του πρώην καθεστώτος και να απελευθερώσουν τους πολιτικούς κρατούμενους που τις φυλακές.…Ήταν αρκετά γελοίο γιατί όλοι ξέραμε ότι ο Νίκος Σαμψών ήταν ένας άνθρωπος…κάπως καιροσκόπος,… παντελώς ακατάλληλος για αυτά τα πράγματα αλλά τέλος πάντων βρέθηκε στα γεγονότα και από όλους τους γνωστούς πολιτικούς της περιόδου ήταν ο μόνος που δέχτηκε…τις επισκέψεις του στρατού παρακαλώντας κάποιο να αναλάβει την προεδρία.…. Πέμπτη πρωί επιστέψαμε πίσω στην Κερύνεια. Καθοδόν σταματήσαμε στο στρατόπεδο που είχα πει προηγουμένως και που προσπαθήσαμε να πάμε την Τρίτη αλλά δεν μας επιτράπηκε. …. …Πήγαμε για να ρωτήσουμε αν θα επιτραπεί η κυκλοφορία την επόμενη μέρα,  γιατί ο πατέρας μου σαν γιατρός χρειαζόταν να δει κάποιους αρρώστους, [και γενικά] χρειαζόταν να μπορεί να έχει το ελεύθερο να φροντίσει τους ανθρώπους. Οπότε φτάνοντας …εκεί είδα ένα παιδί που ήξερα ονόματι Μάριος. Ο Μάριος…ήταν φίλος του γιού του νονού μου, του καλαδερφού μου δηλαδή που ήταν…και συνονόματος μου… Ο Πέτρος είχε δύο στενούς φίλους [βήχει]…. το Μάριο και έναν Τουρκοκύπριο του οποίου δεν θυμάμαι το όνομα, πάλι ενδεικτικό αυτής της αδελφοσύνης που υπήρχε μεταξύ Τουρκοκυπρίων και Ελληνοκυπρίων στην Κερύνεια, ενώ σε όλες τις άλλες πόλεις είχαμε ήδη από πολλά χρόνια χάσει επαφή οι δύο κοινότητες και μεγαλώναμε ξεχωριστά. Στην Κερύνεια συνυπήρχαν και δένονταν με διάφορους τρόπους……Όταν είδα τον Μάριο, λοιπόν, τον αναγνώρισα, πήγα να μιλήσουμε και μου είπε ‘ευτυχώς απολύομαι αύριο’ για το Σάββατο δηλαδή…... ‘Δεν μπορώ…να ησυχάσω από αυτή την κατάσταση’, είπε. Και εγώ του είχα ευχηθεί καλή απόλυση…. Εν τω μεταξύ οι στρατιωτικοί είπαν του πατέρα μου ότι δεν ήξεραν τίποτα, ούτε τι θα γίνει και ότι θα ανακοίνωνε το ράδιο τη νέα διοίκηση κλπ. Πριν φύγουμε…συνέβη το εξής…Στο  στρατόπεδο αυτό που, δεν είμαι σίγουρος, αλλά νομίζω ονομάζεται «Γλυκιώτισσα», υπήρχε έτσι μια χαλαρή ακαταστασία τέλος πάντων, διότι ο στρατός είχε…συμμετάσχει στο πραξικόπημα. Υπήρχε μια αποδιοργάνωση, μια χαλαρότητα και κάπως ένα κλίμα ελαφρότητας διότι μερικοί από τους στρατιώτες είχαν λάβει μέρος σε επιχειρήσεις, άλλοι ήταν κουρασμένοι κλπ. Ξαφνικά ακούστηκαν πυροβολισμοί και είδαμε ότι κάποιος πυροβολούσε από το καμπαναριό μιας εκκλησίας στην Κερύνεια προς το στρατόπεδο όπου ήμασταν εμείς και αμέσως έτρεξαν στρατιώτες, φώναξαν ‘ακροβολιστής, ακροβολιστής’, εγώ πρώτη φορά άκουα τη λέξη [γελά], δεν ήξερα καν τι σημαίνει…οπότε όλοι τρέξαμε να κρυφτούμε να μην φάμε καμιά σφαίρα…. Ξεκίνησε ένα αυτοκίνητο γεμάτο στρατιώτες να πάνε να συγκρουστούν με τον ακροβολιστή. Δεν ξέρω [τελικά] τι έγινε με εκείνο το περιστατικό, αλλά όταν ησύχασε κάπως  …το κλίμα, σταματήσαμε…να ακούμε πυροβολισμούς ξεκινήσαμε και επιστρέψαμε στο σπίτι μας στην Κερύνεια. Αυτό έγινε ……την Παρασκευή…
Ερευνήτρια: Τα πραξικόπημα, όχι η εισβολή ήταν Σάββατο δεν είναι;
Π. Ευδόκας: Ναι. Οπότε την παραμονή της εισβολής, η οποία φυσικά εμείς δεν γνωρίζαμε ότι θα γίνει,  είχε ήδη ησυχάσει αρκετά η ένταση στη χώρα, …οι διάφορες συγκρούσεις που γίνονταν μεταξύ στρατού, …ομάδων που αντιστέκονταν στο στρατό και ατόμων, εννοώ οι ένοπλες συγκρούσεις, είχαν σταματήσει, σχεδόν δεν υπήρχαν καθόλου πλέον. Ένα πράγμα που συνέβαλε πάρα πολύ στο να γίνει ειρήνευση ήταν το ότι …ο πρώην διοικητής …του εφεδρικού αστυνομικού…σώματος ονόματι Πανταζής, τη δεύτερη ή την τρίτη μέρα μετά από το πραξικόπημα …ανακοίνωσε ότι καταθέτει τα όπλα και έδωσε διαταγή στους άντρες του να σταματήσουν να πυροβολούν το στρατό, οπότε αυτό επιτάχυνε ……κάποιο είδος ειρήνευσης τέλος πάντων.…Επίσης μόλις είχε τελειώσει, αυτό το έμαθα αργότερα δεν το ήξερα τότε, είχε γίνει μια προσπάθεια να ξεκινήσει ένα εκστρατευτικό σώμα ένοπλων πολιτών από την Πάφο να πάει προς Λεμεσό για να αντισταθεί στον στρατό …αλλά υπέπεσε σε ενέδρα κάπου στα μέσα του δρόμου και σκοτωθήκαν αρκετοί άνθρωποι. Έτσι αμέσως αχρηστεύτηκε και η τελευταία… εστία ένοπλης αντίστασης προς το στρατό, οπότε  με κάποιο τρόπο διεσπάρη το μήνυμα ότι η ένοπλη αντίσταση είναι μάταιη, όσοι αντιστέκονται στο στρατό απλώς σκοτώνονται και καταλάγιασε αρκετά…η αίσθηση σύγκρουσης που γινόταν στην Κύπρο. Οπότε Πέμπτη και Παρασκευή χαλάρωσαν και οι μάχες και οι περιορισμοί στη διακίνηση.... Ίσχυε νομίζω η απαγόρευση κυκλοφορίας τα βράδια, αλλά ο στρατός…δεν την επέβαλε παρά μόνο σε κάποιες περιοχές όπου μπορεί να γίνονταν σποραδικές συγκρούσεις ή ακούονταν πυροβολισμοί...
Την Παρασκευή νύχτα συναντηθήκαμε με φίλους, γνωστούς και συγγενείς… στο κέντρο της Κερύνειας στο λιμάνι. Στο λιμανάκι της Κερύνειας υπήρχαν καταστήματα, εστιατόρια και καφενέδες ανοιχτοί παρόλη την απαγόρευση κυκλοφορίας. Η Κερύνεια ήταν κάπως άλλο καθεστώς [το λέει γελώντας] …ο στρατός δεν είχε  φαίνεται ούτε διάθεση ούτε ίσως τη δυνατότητα να επιβάλει… μια σκληρή στρατιωτική δικτατορία στην Κερύνεια, ευτυχώς, και υπήρχε ένα κλίμα ελαφρότητας και λύπης. Είχε όμως κατεβεί κόσμος τη νύχτα της Παρασκευής στο λιμανάκι και ο πατέρας μου, εγώ και διάφοροι άλλοι φίλοι και συγγενείς …βρεθήκαμε … ανταλλάζοντας νέα, ενημερώσεις, κουτσομπολιό. Είμαστε Κύπριοι [γελά]. Θυμάμαι ότι προς τις δέκα-έντεκα το βράδυ κάτσαμε σε…ένα χώρο ο οποίος ήταν μέσα στον κόλπο που είναι το λιμανάκι και ονομάζεται «Σύλλογος Αποφοίτων Γυμνασίου Κηρυνείας». Ήταν…ένα σωματείο των αποφοίτων Κηρυνείας που λειτουργεί ίσως από το ‘30, ‘40.  εγώ είχα ταξιδέψει με τον «Σύλλογο Αποφοίτων Γυμνασίου Κηρυνείας» υπό την φροντίδα του Γεώργιου Κάιζερ ο οποίος πέθανε πέρσι απόφοιτος του Γυμνασίου Κηρυνείας. Το ‘73 μας είχαν πάρει… σε μια καλοκαιρινή εκδρομή στην Ελλάδα, να γνωρίσουμε την ελλαδική γεωγραφία… για μερικές εβδομάδες και ταξιδεύαμε με την συνοδεία του «Συλλόγου Αποφοίτων Γυμνασίου Κηρυνείας» με ένα λεωφορείο. Γυρίσαμε ένα μεγάλο μέρος της βόρειας, κεντρικής και νότιας Ελλάδας ως κάτω στην Πελοπόννησο και έτσι γνώριζα κάποια απο τα άτομα  στο οίκημα του Συλλόγου…. Θυμάμαι που καθόμασταν έξω από το κέντρο,  και σε κάποια στιγμή ανέτειλε το φεγγάρι. Ήταν χαρακτηριστικά ημισέληνος και αστειέψαμε όλοι ‘να ανατέλλει η Τουρκία’ [γελά]. Και ήταν μια από εκείνες της κουβέντες που λες έτσι …που να ξέραμε ότι το επόμενο πρωί θα …
‘Ηταν  σχετικά άνετη νύχτα, γύρω στα μεσάνυχτα ο πατέρας μου είπε ότι ‘είναι ώρα να…πάμε σπίτι’, εγώ είπα, ‘θα μείνω με τους φίλους μου ακόμα λίγο’, …οπότε καληνυχτιστήκαμε, ο πατέρας μου πήγε σπίτι να κοιμηθεί, εγώ έμεινα με άλλο δύο-τρία άτομα της παρέας. Ο ένας κατοικούσε κοντά στο σπίτι μας οπότε περπατήσαμε μαζί να πάμε σπίτι. Καθοδόν …περάσαμε από ένα ξενοδοχείο που ονομαζόταν «Ξενία». Το [όνομα] «Ξενία» προερχόταν από τη λέξη φιλοξενία.…. Είχε ένα ιδιόμορφο ρόλο…στη διαμόρφωση του τουρισμού για την Κερύνεια, μπορεί να ήταν κρατικό ή ημικρατικό δεν θυμάμαι, αλλά είχε μια ιδιαίτερη σχέση με τον Κυπριακό Οργανισμό Τουρισμού και στο ξενοδοχείο αυτό φιλοξενούνταν συχνά άτομα… του κράτους… Δηλαδή αν πήγαιναν στην Κερύνεια… υπουργοί, βουλευτές από το εξωτερικό, αρχηγοί κρατών κλπ, έμεναν στο «Ξενία». Οπότε εκείνη τη βδομάδα φιλοξενούνταν χορεύτριες του μπαλέτου και χορευτικού συγκρότηματος Μπολσόι από την Σοβιετική Ένωση και ήταν ένα παράξενο φαινόμενο το ότι αυτές οι κοπέλες,  ως επί το πλείστον Ρωσίδες …ήταν στο μέσο αυτής της ανώμαλης κατάστασης. Νομίζω ήταν προγραμματισμένες να φύγουν από την Κύπρο, είχαν δώσει κάποιες παραστάσεις…[αλλά] παγιδευτήκαν με τα γεγονότα στην Κερύνεια και έμεναν εκεί. Το ξενοδοχείο,  ήταν από τη μια πλευρά…του παραλιακού δρόμου, απέναντι από τον παραλιακό δρόμο υπήρχε ένα μικρό κομμάτι παραλίας στο οποίο υπήρχε μια πισίνα που αντιστοιχούσε στο ξενοδοχείο. Με το φίλο μου λοιπόν πήγαμε στην πισίνα, ήταν περασμένα μεσάνυχτα και έτσι με αυτή την εφηβική τρέλα προκαλέσαμε ο ένας τον άλλο να κολυμπήσουμε στη πισίνα, στα σκοτεινά. . Οπότε εγώ με την ηλιθιότητα της εποχής είπα ‘βεβαίως’, έβγαλα τα ρούχα μου…
Ερευνήτρια: Δεν ήταν κρύο γιατί ήταν Ιούλιος.
Π. Ευδόκας: Ναι. Ήταν όμως θεοσκότεινα, πήδησα μέσα στη πισίνα και κτύπησα το κεφάλι μου πάνω……στο βυθό της πισίνας  και με μεγάλη δυσκολία κατάφερα να ανεβώ. Αντιλήφθηκα ότι το είχα παρακάνει, [γελά] είπα δεν θα μπορέσω να συνεχίσω και μισοτρεμάμενος και συγχυσμένος είπα καληνύχτα και πήγα σπίτι. Ήταν πολύ κοντά το σπίτι μας περίπου δύο λεπτά με τα πόδια. Περπάτησα, ανέβηκα στο διαμέρισμα που ήταν στον  δεύτερο όροφο, [βήχει]. Πρέπει να ήταν περίπου μιάμιση με δύο η ώρα το πρωί και πριν να κοιμηθώ άναψα το ραδιόφωνο. Όπως πολλοί έφηβοι της εποχής που νιώθαμε  πολιτιστικά παγιδευμένοι στην Κύπρο ακούαμε το ράδιο με την ελπίδα να ακούσουμε ξένη μουσική η οποία έφερνε ένα πνεύμα ελευθερίας …και διαφορετικότητας τέλος πάντων. Συχνά ακούαμε ξένους σταθμούς όπως ήταν ο πειρατικός σταθμός «the voice of peace» που ήταν πάνω σε ένα καράβι που είχε  ο καπετάνιος τάξει τον εαυτό του ότι θα μεταδίδει τραγούδια για την ειρήνη, μέχρι να απελευθερωθεί ο παλαιστινιακός λαός και να σταματήσει το Ισραήλ να καταπιέζει τους Παλαιστίνιους. Μερικοί από τους ανθρώπους που ήταν πάνω στο καράβι αυτό ήταν Ισραηλινοί προοδευτικοί άνθρωποι οι οποίοι ήταν ενάντια στο τι έκανε το Ισραήλ στην Παλαιστίνη. Εκτός από τραγούδια για την ειρήνη μετέδιδε……νέα μουσική ρόκ την οποία ακούαμε για πρώτη φορά πολλοί και έτσι ήταν μια από τις φωνές…που έφερνε …το νέο πνεύμα της παγκόσμιας επανάστασης που είχε αρχίσει να έρχεται στην Κύπρο από το 67’, 68’ και πολλοί από εμάς της γενιάς μου συνδεόμασταν συναισθηματικά και πολιτιστικά με αυτό. Κάποιοι άλλοι σταθμοί είτε κρατικοί είτε ημικρατικοί της περιοχής …είχαν παρόμοιο περιεχόμενο και εγώ γυρίζοντας … το κουμπί που επιλέγεις σταθμούς… είδα ότι το «voice of peace» που μου άρεσε πάρα πολύ …δεν έπαιζε καθαρά,  το μετακίνησα και άκουσα ότι ήταν οι ειδήσεις στο BBC…… Έφτασα στο μέσο μιας πρότασης που έλεγε ότι μόλις έχει ξεκινήσει ένας τουρκικός στόλος από την Μερσίνα με κατεύθυνση προς την Κύπρο σε ανταπόκριση προς τα γεγονότα, το πραξικόπημα και για τις συγκρούσεις που γίνονται στο νησί. Και εγώ είπα μπούρδες, έκλεισα το ράδιο και πήγα να κοιμηθώ.
Στις 5 η ώρα το πρωί ξύπνησα με μια έκρηξη που με έριξε από το κρεβάτι και έπεσα στο πάτωμα. Είχε [ταρακουνηθεί] το σπίτι από αυτή τη δύναμη. Ήταν με κατάπληξη που αντιλήφθηκα ότι ήμουν ξύπνιος γιατί δεν είχα ξαναζήσει τόσο μεγάλη έκρηξη παρόλο που τα προηγούμενα δύο χρόνια λόγω των συγκρούσεων που γίνονταν στην Κύπρο είχα ακούσει από μακριά,  αλλά τόσο κοντινή ουδέποτε είχα νιώσει. Έτρεξα στο παράθυρο. Το διαμέρισμα μας…ήταν παραλιακό σε μια βραχώδη περιοχή…πολύ κοντά στο κέντρο της Κερύνειας, πάνω σε ένα μικρό κόλπο. Απέναντι από τον κόλπο υπήρχε ένας μικρός λόφος και πάνω στο λόφο το σπίτι των γειτόνων μας. Όταν έτρεξα στο παράθυρο είδα ότι το σπίτι των γειτόνων μας δεν υπήρχε γιατί μόλις είχε φάει το πρώτο βλήμα. Γύρισα προς τη θάλασσα και είδα ότι ολόκληρη η θάλασσα ήταν γεμάτη από στρατιωτικά πλοία. Ήταν το κάθε ένα από τα πλοία το πιο μεγάλο αντικείμενο που είχα δει σε ολόκληρη μου τη ζωή και γέμιζαν τελείως τον ορίζοντα.…Έμεινα άφωνος ώσπου ακούστηκε ένα σφύριγμα ακόμα μιας οβίδας που ερχόταν, οπότε έτρεξα να πάω να [ξυπνήσω] τον πατέρα μου. Ο πατέρας ήταν ήδη ξύπνιος από την πρώτη έκρηξη, βαρήκοος…και γι’ αυτόν το λόγο όταν μπήκα στο δωμάτιο του τον βρήκα μπροστά από το…μηχάνημα του κλιματισμού. ‘Έκανε έκρηξη το air condition’, [γελά] λέει και εγώ του λέω, ‘μπαμπά μας βομβαρδίζουν. Έλα να φύγουμε.’ ‘Τι εννοείς;’ μου λέει. Τον πήρα έξω του έδειξα τα πλοία και ξεκινήσαμε αμέσως να φύγουμε.… Πήραμε ότι [μπορούσαμε], ντυθήκαμε με βιασύνη, τρέξαμε προς τα κάτω από τις σκάλες … και μόλις τώρα θυμάμαι ότι την προηγούμενη μέρα είχε συμβεί το εξής περιστατικό.…Το κτήριο αυτό μόλις είχε τελειώσει, στο διαμέρισμα από πάνω μας ήταν ο αρχιτέκτονας που το έκτισε και φίλος  της οικογένειάς μου και του αρχιτέκτονα ήταν ο ιδιοκτήτης της εταιρίας πολιτικών μηχανικών που εγκατέστησαν τον ανελκυστήρα στο  κτήριο. Την προηγούμενη μέρα… στάθηκα μπροστά από την είσοδο του ανελκυστήρα, πάτησα το κουμπί για να έρθει, [γελά] ακούστηκε ένα πιιιιιιι…άνοιξε η πόρτα απότομα και εμφανίστηκαν ο αρχιτέκτονας με τον πολιτικό μηχανικό οι οποίοι μόλις είχαν μπει στον τρίτο όροφο και έπεσε ολόκληρο το σύστημα για τρεις ορόφους και έφτασε στο ισόγειο. Ευτυχώς που δεν σκοτώθηκαν. Και έτσι [γελά] όταν βγήκαμε το πρωί …του Σαββάτου να τρέξουμε κάτω είπαμε [γελά], ‘όχι το ασανσέρ’, τρέξαμε από τις σκάλες. Όταν φτάσαμε κάτω στο ισόγειο θυμήθηκα τους γείτονές μας οπότε είπα του πατέρα μου να περιμένει να πάω να τους ξυπνήσω ή να τους βοηθήσω να έρθουν. Έτρεξα πάνω, βρήκα την οικογένεια του αρχιτέκτονα  ονόματι Τάκης Ζεμπίλας, φίλος της οικογένειας μας ο οποίος πέθανε  ίσως πριν 15 χρόνια. Ήταν ο ίδιος, η σύζυγός του, δύο παιδιά και η κυρία Ελλάδα, η οικιακή τους βοηθός που ήταν με την οικογένειά τους για πάρα πολλά χρόνια, σαν μέλος της οικογένειας.… Βοήθησα να βγάλουμε τα παιδιά, την κυρία Ελλάδα σιγά, σιγά…
Ερευνήτρια: Μέσα στο κτήριο που βομβαρδίστηκε δηλαδή;…Ήταν μόλις είχε τελειώσει, ήταν νέα οικοδομή.
Π. Ευδόκας: Όχι. Η δική μας ήταν νέα οικοδομή. Το κτήριο που είχε κτυπηθεί κατοικείτο και ήταν απέναντι μας….Νομίζω οι άνθρωποι θα χάθηκαν όλοι …με την έκρηξη. Η…κυρία Ελλάδα, τα παιδιά, η σύζυγος, ο αρχιτέκτονας και εγώ τρέξαμε κάτω, σαν κατεβαίναμε θυμήθηκα ότι υπήρχε πιο πάνω  ένα άλλο ζευγάρι ξένων οι οποίοι υπέθεσα θα είναι χαμένοι στην ιστορία και θα ήθελαν κάποια βοήθεια οπότε έτρεξα πάνω, χτύπησα την πόρτα τους, η πόρτα ήταν μισάνοιχτη, άνοιξα και μπήκα. Ήταν ο κύριος και η κυρία τάδε, δεν ξέρω το όνομα τους… είτε από την Αμερική είτε από τον Καναδά  και ήταν μπροστά ο σύζυγος, πίσω η σύζυγός του και φώναζε. ‘Τι είναι αυτά! Όπου πάμε γίνεται πραξικόπημα και πόλεμος! Τι είναι αυτά!’ Και… μου λέει ο άντρας της, ‘είναι αλήθεια [γελά] ήμασταν προηγουμένως στην…’ ξέχασα... μια χώρα της Λατινικής Αμερικής, όπου έγινε πραξικόπημα, έφυγαν, πήγαν νομίζω στην Μάλτα; Δεν είμαι σίγουρος πού έγινε πραξικόπημα και μπορεί να έχω λάθος αν είπε Μάλτα ή κάποιαν άλλη χώρα, ‘ήρθαμε στην Κύπρο έγινε πραξικόπημα και τώρα τι γίνεται!’ [γελά]. Και κατεβαίναμε, τρέχαμε και η σύζυγος συνέχιζε να του φωνάζει, αλλά φυσικά μόλις άρχισαν να λεν την ιστορία θυμήθηκα όλα τα κουτσομπολιά που έλεγαν στην υπόλοιπη Κερύνεια ότι αυτοί οι δύο ήταν κατάσκοποι. Τότε η Κύπρος ήταν γεμάτη κατάσκοπους, ήταν με κάποιο τρόπο  η Ελβετία της Μέσης Ανατολής, ένας χώρος όπου …το σοβιετικό μπλόκ και οι χώρες δορυφόροι του,  χώρες του Συμφώνου της Βαρσοβίας αφενός και από την άλλη οι Δυτικές χώρες του ιμπεριαλισμού και οι κατάσκοποι τους είχαν συχνά ή εμπλοκές ή συνομιλίες ή αλληλοκατασκοπία ο ένας εις βάρος του άλλου ή εμπλοκή στα τοπικά των διαφόρων χωρών και κυρίως στην Κύπρο και στην Ελβετία συνέβαιναν πάρα πολύ συχνά κατασκοπικά σκάνδαλα, πράγματα που έμοιαζαν με κινηματογραφικά σενάρια. Οπότε μόλις άκουσα την κυρία να φωνάζει του άντρα της [το λέει γελώντας] αντιλήφθηκα ότι κατά πάση πιθανότητα έχουν δίκαιο …
Ερευνήτρια: Εννοείς ότι…έκαναν θέατρο εκείνη την ώρα; Αν ήταν κατάσκοποι δεν θα ήξεραν ότι…[θα ξεκινούσε πόλεμος;]
Π. Ευδόκας: Όχι,…η κυρία παραπονιόταν αληθινά.
Ερευνήτρια: Μάλιστα.
Π. Ευδόκας: Ο κύριος έλεγε ‘άφησέ με ήσυχο’  που υποθέτω ήταν ο τρόπος του να την αποσιωπήσει.
Ερευνήτρια: Δηλαδή οι ξένοι, Αμερικάνοι κλπ, σαν αυτούς δεν είχαν ειδοποιηθεί ότι θα γινόταν η εισβολή αντιλαμβάνομαι.
Π. Ευδόκας: Δεν είχαν ειδοποιηθεί. Δεν ήξεραν τίποτε και το πρωί εκείνο έτρεχαν σαν εμάς να σωθούν.…Πρέπει να πω ότι αυτή η σκηνή που τρέχαμε κάτω στις σκάλες και φώναζε η κυρία στον άντρα της, ήταν η τελευταία, γιατί δεν θυμάμαι αν τους ξαναείδαμε τις επόμενες ώρες ή ημέρες. Νομίζω ότι απλώς έφυγαν όταν κατεβήκαμε κάτω στο ισόγειο του κτηρίου. Εκεί συναντηθήκαμε με …οικογένεια φίλων του αρχιτέκτονα που είχαν ένα…πατρικό σπίτι από την προηγούμενη γενεά και παραθέριζαν  και τους γείτονες μας από την Λευκωσία από την άλλη πλευρά.…Οπότε ήρθαν και εκείνοι διότι υπήρχε προστασία …κάτω από…τη γωνιά που σχηματίζει η σκάλα του κτηρίου, σφηνωθήκαμε δέκα, δεκαπέντε άνθρωποι εκεί μέσα και έξω γινόταν χαλασμός κόσμου. Έπεφταν συνέχεια βόμβες, γίνονταν εκρήξεις οι οποίες δονούσαν όλο το κτήριο, ακούγονταν πυροβολισμοί, δεν τολμούσαμε καν να κοιτάξουμε έξω διότι ακούαμε αντικείμενα που χτυπούσαν τους τοίχους, τα παράθυρα, ή τα θραύσματα από τις εκρήξεις. Αυτό το πράγμα ερχόταν κατά κύματα [δηλαδή] μπορεί να [διαρκούσε] 20 λεπτά, μισή ώρα σταματούσε, βγαίναμε λίγο έξω και ξανάρχιζε, σταματούσε και ξανάρχιζε. Με αυτό το ρυθμό συνεχίστηκε το πράγμα για αρκετές ώρες. Πήγε περίπου 8-9 το πρωί…
Ερευνήτρια: Από τις πέντε περίπου [το πρωί] δηλαδή ως τις οχτώ-εννιά [το άλλο πρωί];.
Π. Ευδόκας: Ναι.
Ερευνήτρια: Ήσασταν εκεί πέρα κάτω από τη σκάλα;
Π. Ευδόκας: Ναι. Κάθε τόσο προσπαθούσαμε να ξεμυτίσουμε λίγο [γελά] να δούμε τι γίνεται… Και τις λίγες φορές που μπορέσαμε να ξεμυτίσουμε βλέπαμε ότι ο ορίζοντας συνέχιζε να είναι γεμάτος στρατιωτικά πλοία…… Επίσης βομβάρδιζαν και πολυβολούσαν την περιοχή μας αεροπλάνα στρατιωτικά…. Κάπως εγώ, δεν θυμούμαι πως, είχα ένα ζευγάρι στρατιωτικά κιάλια τα οποία ήταν νομίζω των γειτόνων μας.  Θυμάμαι σε μια στιγμή όταν είχε καταλαγιάσει λίγο η φασαρία ανέβηκα πάνω να φέρω νερό …και κοίταξα από το παράθυρο. Είδα  …όχι στον διπλανό κόλπο, αλλά στον απέναντι, πάρα κάτω κόλπο είχαν μαζευτεί πιο πολλά πλοία ήταν ο κόλπος, μικρό ακρωτήριο όπου στη μια του πλευρά ήταν το στρατόπεδο που είχαμε επισκεφτεί πριν τρεις μέρες  και ήταν όλα αυτά τα θεόρατα στρατιωτικά πλοία που είχαν προσεγγίσει την ακτή και μέσα στο στρατόπεδο ένας στρατιώτης μόνος του με ένα από αυτά τα πανάρχαια όπλα που είχαν οι δικοί μας, με μια ξιφολόγχη περπατούσε να σταματήσει αυτή την εισβολή ολόκληρη μόνος του. [Γελά μιλώντας]. Ήταν μια σκηνή τελείως παράλογη.…Δεν πίστευα ότι έβλεπα αυτό το πράγμα…Εμείς δεν είχαμε απευθείας … όψη προς το λιμάνι της Κερύνειας, έπρεπε να κρεμαστείς έξω από το μπαλκόνι για να δεις και πάλι δεν φαινόταν το λιμάνι αλλά φαίνονταν πλοία τα οποία έμπαιναν ή έβγαιναν στο λιμάνι. Ξεκίνησαν δύο τορπιλάκατοι. Τορπιλάκατες είναι σαν μεγάλα speed boats. Ολόκληρο το ναυτικό της Κύπρου νομίζω είχε ή τέσσερα ή οχτώ τέτοια σκάφη και τα δύο ήταν σταθμευμένα στην Κερύνεια…Ήξερα ένα από τα παιδιά που υπηρετούσαν πάνω στην τορπιλάκατο αυτή και είδα δύο από αυτές να ξεκινούν και να πηγαίνουν προς αυτό το…πλήθος στρατιωτικών πλοίων που ήταν στον ορίζοντα. Πήγαιναν, πήγαιναν, πήγαιναν ώσπου χάθηκαν και θυμούμαι ότι… αργότερα είχαν πει ότι πράγματι το παιδί που ήξερα……μιας οικογένειας Κερυνειώτικης, οι Καρυφιλίδες το όνομα τους ξέχασα το μικρό του…ο ένας από τους Καρυφιλίδες…ήταν πράγματι πάνω στο πλοίο. Ξεκίνησαν τα παιδιά από μόνοι τους να πάνε ενάντια σε ολόκληρο αυτό το θηρίο και απλώς τους σκότωσαν καθώς πήγαιναν.
Έτρεξα κάτω, μετά… προσπαθούσαμε να ακούσουμε από τα διάφορα ραδιόφωνα, είχαμε διάφορα τρανσίστορ (transistor) …έτσι λέγονταν τα φορητά ράδια τότε [παύση με γέλιο] είχαμε σε διάφορους σταθμούς όπως το μπαϊράκ (Bayrak), το ΡΙΚ, το Μπι Μπι Σι (BBC), το Μπι Εφ Μπι Ες (BFBS), κάποιοι είχαν το Ντόιτσε Βέλλε (Deutsche Welle), υπήρχε το Βοϊς οφ Αμέρικα (Voice of America), όλοι αυτοί οι σταθμοί μιλούσαν ταυτόχρονα και όλοι μιλούσαν μόνο για την υγεία του στρατηγού Φράνκο (Franco), ο οποίος ήταν ο δικτάτορας της Ισπανίας και δεν έλεγαν τίποτε για το τι γινόταν στην Κύπρο και εμείς αγωνιούσαμε να μάθουμε [γελά] πού είναι οι συγκρούσεις, τι γίνεται…αν θα ζήσουμε, αν θα μας πιάσουν αιχμάλωτους, αν υπάρχουν οδηγίες για μας να φύγουμε να πάμε να μείνουμε κάπου, δεν ξέραμε τι να κάμουμε. Και εμείς και πολλοί άλλοι άνθρωποι στην Κερύνεια ήμασταν χαμένοι χωρίς καθοδήγηση, χωρίς ενημέρωση. …. Το ΡΙΚ που ήταν ο κρατικός σταθμός της Κύπρου και ο μόνος σταθμός που υπήρχε τότε απλώς έπαιζε εμβατήρια. Κάθε καμιά ώρα έκανε μια… ενημέρωση και … ο εκφωνητής διάβαζε ανακοινωθέντα που έβγαιναν από το αρχηγείο του στρατού, ανακοινωθέν αριθμός τάδε, κατερρίφθησαν δύο εχθρικά σκάφη στην περιοχή τάδε, ανακοινωθέν τάδε έχουμε ρίξει τον εχθρό στη θάλασσα, ανακοινωθέν τάδε… Μερικά ήταν πραγματικά γεγονότα, μερικά ήταν φαντασίες, μερικά ήταν προπαγάνδα, δεν μπορούσαμε να στηριχτούμε πάνω σε αυτά τα πράγματα και εμείς αγωνιούσαμε τι θα γίνει. Ενδεικτικό …της αγωνίας μας ήταν σχεδόν βέβαιο σε μας ότι ο τουρκικός στρατός ο οποίος φαινόταν ότι είχε κατεβεί στο σημείο, στον επόμενο κόλπο που βλέπαμε από το κτήριο μας θα προχωρούσε και ότι θα μας έπιαναν αιχμαλώτους και ανησυχούσαμε. [μικρή παύση με γέλιο]. Προσπαθήσουμε να πούμε ψέματα για το όνομα της κυρίας Ελλάδας η οποία εκείνη την ώρα… αγωνιούσε να πάει να κάμει καφέ να σερβίρει σε όλους την ώρα που γίνονταν βομβαρδισμοί, ο καθένας …με το άγχος του, με το χούι του έπιανε τις νευρωτικές συμπεριφορές. Το αστείο ήταν που η κυρία Ελλάδα ήθελε να μας εξυπηρετήσει με καφέδες και προσπαθούσαμε να τη πείσουμε να μην πει το όνομα της ότι είναι Ελλάδα, [στιγμιαία παύση με γέλιο] και μαθαίναμε όλοι κυρίως τα παιδιά να την λέμε κάτι άλλο. Διότι είχαμε την αγωνία ότι αν θα μας πιάσουν αιχμαλώτους τουλάχιστον να μην υποστεί ειδική συμπεριφορά λόγω ονόματος.
Στον κόλπο που ήταν μπροστά από το σπίτι μας περιπολούσαν μικρά τουρκικά στρατιωτικά σκάφη τα οποία είχαν πάνω πολυβόλα και κάθονταν στη σειρά δέκα-είκοσι στρατιώτες, μπροστά είχαν ένα αξιωματικό και ήταν τόσο κοντά που μπορούσαμε να βλέπουμε τα πρόσωπά τους, τις χειρονομίες τους. Ήταν αρκετά φοβητσιάρικο για μας.…

Θυμήθηκα τώρα……ότι  η… κατάσταση χάος την οποία βιώναμε λόγω έλλειψης έγκυρων πληροφοριών, λόγω φόβου αφού συνέχεια βομβαρδιζόμασταν,…η έλλειψη καθοδήγησης από οποιεσδήποτε αρχές …ούτε πολιτική άμυνα εμφανίστηκε να μας πει τι να κάνουμε ούτε το ραδιόφωνο εννοείται, ούτε έφεδροι στρατιώτες ή αστυνομικοί εμφανίστηκαν για να μας καθοδηγήσουν δημιούργησε μέσα μας μια τεράστια αβεβαιότητα η οποία με κάποιους τρόπους σημάδεψε όλη μου τη ζωή.…. Άνοιξε μέσα μου …ένα νέο είδος  ψυχικού εργαλείου, δεν ξέρω πώς να το ονομάσω, μιας εκτίμησης για τον παράγοντα χάος που δεν είχα προηγουμένως. Δηλαδή το ότι μπορεί να βρεθείς σε μια κατάσταση που επικρατεί απόλυτο χάος και απόλυτη αβεβαιότητα και ότι υπάρχουν τρόποι να επιζήσεις μέσα από αυτό το πράγμα, αλλά πρέπει να βρεις πώς να πλοηγήσεις μέσα από μια κατάσταση τέτοια.… Εκείνο το μέρος που είναι το όφελος [γελά] αλλά φυσικά μαζί με αυτό είναι και η απώλεια, υπάρχει…ένα τραύμα όταν χάσεις …την βεβαιότητα της ύπαρξης και της σταθερότητας και αισθάνεσαι ότι είσαι στο έλεος δυνάμεων τόσο τεράστιων που δεν μπορείς…ούτε να τις καταλάβεις ούτε να τις προβλέψεις, ούτε να τις κατανοήσεις με οποιοδήποτε τρόπο που να μπορέσει να σε ωφελήσει.…Έτσι τα τελευταία δέκα χρόνια που δημιουργήθηκε το διαδίκτυο και άρχισαν διάφοροι άνθρωποι που κατείχαν μέσω προσωπικών εμπειριών ή τέλος πάντων πληροφορίες για το τι συνέβη εκείνη τη περίοδο, κατάφερα σιγά, σιγά να συναρμολογήσω…καλύτερη επίγνωση των γεγονότων εκείνων των μερικών ημερών έτσι εκ των υστέρων… Μελετώντας μερικές από τις πηγές στο δίκτυο αντιλήφθηκα ότι… η κουφή κουβέντα που ακούστηκε από το ράδιο εκείνο το πρωινό…  «έχουμε ρίξει τον εχθρό στη θάλασσα»… και εμείς νομίσαμε ήταν μια βαρέλα προπαγάνδας ήταν πραγματικότητα. Ότι η πρώτη απόπειρα απόβασης έγινε πράγματι έξω από το στρατόπεδο…που νομίζω ονομάζεται «Γλυκιώτισσα» και οι στρατιώτες σε αυτό το στρατόπεδο που είχαμε επισκεφτεί πριν δύο μέρες, όπως ήταν ανοργάνωτοι, χαλαροί, συγχυσμένοι, κουρασμένοι από τις  ανωμαλίες που έπρεπε …να επωμιστούν λόγω του πραξικοπήματος, είχαν πράγματι καταφέρει να απωθήσει τον στρατό εισβολής και έτσι μετακόμισε με κάποιο τρόπο …η επιχείρηση απόβασης λίγο πιο δυτικά στην περιοχή που……ονομάζεται «Πέντε Μίλι», πιο κοντά στον Καραβά, Λάπηθο παρά προς την Κερύνεια…. Και δεν είμαι σίγουρος αλλά νομίζω ότι ο Μάριος εκείνο το παιδί που είχα δει …στο…στρατόπεδο είναι αγνοούμενος. Όπως και ο άλλος Τουρκοκύπριος φίλος του καλαδερφού μου Πέτρου νομίζω χάθηκε και εκείνος στις συμπλοκές. …
Εκείνο το πρωινό…γύρω στις 9-10 το πρωί, με αυτές τις μισομπερδεμένες πληροφορίες,…σε κάποια στιγμή ακούστηκε ένας ήχος, τελείως διαφορετικός που πάλι δεν είχα ξανακούσει ποτέ στη ζωή μου. Ήταν μια δόνηση,…ένας βόμβος που σιγά, σιγά δονούσε τα πάντα, βγήκα έξω και είδα ότι ολόκληρος ο ουρανός είχε γεμίσει ελικόπτερα. Ήταν ένα…… ένα σμήνος σαν ακρίδες οι οποίες… έφτασαν από τη θάλασσα πάνω από την Κερύνεια, κάλυψαν ολόκληρο τον ουρανό, προχωρούσαν προς τα κτήρια μας, πάνω στην ακτή. Ήταν τόσο χαμηλά ώστε βλέπαμε τους πιλότους και το προσωπικό μέσα στα ελικόπτερα, …πέρασαν πάνω από την πόλη, ανέβηκαν σιγά, σιγά προς το βουνό, πέρασαν πίσω από το βουνό και πήγαν προς τη Λευκωσία. Ήταν κάτι ακαταλαβίστικο, ακατανόητο για μας. Αργότερα μάθαμε ότι είχαν ξεφορτώσει στρατό, όπλα, εφόδια κλπ στους θύλακες που έλεγχε η ΤΜΤ βόρεια της Λευκωσίας…
Ερευνήτρια: Τα τούρκικα…
Π. Ευδόκας: Ναι. Για να ενισχυθούν οι τοπικές δυνάμεις, όπου γίνονταν ήδη συγκρούσεις με την εθνοφρουρά  και μετά από περίπου… σαράντα πέντε λεπτά, μια ώρα επέστρεψε ολόκληρο αυτό το σμήνος  πάνω από το βουνό, πέρασε χαμηλά κοντά μας προς την Κερύνεια και τότε για πρώτη φορά είδαμε ανθρώπους μέσα στην Κερύνεια να πυροβολούν αυτά τα ελικόπτερα. Ήταν τόσο χαμηλά που είδα ανθρώπους πάνω σε στέγες με κυνηγετικά όπλα τα οποία… έχουν πολύ μικρό βεληνεκές δηλαδή  η δύναμη ισχύος που έχουν στα… 20 μέτρα ας πούμε χάνεται και δεν μπορεί να κάμει ουσιαστική ζημιά.…Αλλά βγήκαν πάνω στις στέγες και πυροβολούσαν οι άνθρωποι τα ελικόπτερα…μερικά κτυπήθηκαν, ταρακουνιούνταν στον αέρα και πήραν όλα ύψος και έφυγαν προς τη θάλασσα. Και είδαμε ότι προσγειώνονταν πάνω σε κάποια πολύ μεγάλα στρατιωτικά πλοία του στόλου που ήταν …ξαπλωμένος όλος στη θάλασσα. Αυτό επαναλήφθηκε τέσσερεις φορές …νομίζω τρεις φορές το Σάββατο και μια την Κυριακή. [Το Σαββάτο όταν ξανάρθαν το απόγευμα και γενικά] κάθε φορά που έρχονταν ήταν και πιο ψηλά διότι φοβόνταν ότι θα τους κτυπήσουν οι ντόπιοι. Την δεύτερη και τρίτη φορά λοιπόν που πέρασαν είδαμε ότι τους κτύπησαν με αληθινά στρατιωτικά όπλα, κάποια από εκείνα ταρακουνηθήκαν αλλά δεν καταρρίφθηκε κανένα. Μερικά από τα ελικόπτερα επίσης…είδαμε να κτυπούν κάτω…χωρίς να μπορούμε να δούμε τους στόχους. Γύρω μας συνέχιζε να γίνεται βομβαρδισμός κατά κύματα, έρχονταν …αυτά τα μικρά σκάφη που περίγραψα προ ολίγου στην ακτή, περιπολούσαν, χάνονταν και ύστερα από λίγο έρχονταν οβίδες από τα πλοία, κτυπούσαν κάποια κτήρια γύρω μας και μέσα στο νερό, ήταν υποθέτω αστοχία και θυμάμαι μια σκηνή η οποία ήταν τελείως παράλογη για μένα.…. Δεν θυμάμαι ποια από τις δύο μέρες ή το Σάββατο ή την Κυριακή ήταν αυτό, ήταν μια από τις σκηνές που διαρκεί δύο δευτερόλεπτα αλλά αποτυπώνεται μέσα σου. …Κτύπησε ένα βλήμα μέσα στη θάλασσα πολύ κοντά στο σπίτι που ήμασταν, σηκώθηκε… ένας τεράστιος όγκος νερού σαν το σιντριβάνι και όταν έφτασε το νερό στο πιο ψηλό του σημείο πετάγονταν ψάρια από εκείνο το σώμα νερού [γελά] και …ξεπηδούσαν να φύγουν από το νερό πέφτοντας παράλληλα με όλο το σώμα του νερού που κατέβηκε πίσω στη θάλασσα. Ήταν κάτι τελείως [γελά με παύση] αναπάντεχο και απόκοσμο. Μιλώντας για αυτό θυμήθηκα επίσης ότι το πρωί του Σαββάτου γύρω στις 7-8 έγινε μια ηρεμία…
Ερευνήτρια: Δηλαδή ήσασταν τόσο κοντά στη θάλασσα βασικά που μπορούσατε να δείτε όλα αυτά …
Π. Ευδόκας: Ναι.
Ερευνήτρια: Ακόμα και αυτό που περιγράφεις…
Π. Ευδόκας: Με γυμνό μάτι, ναι. …Ήμασταν περίπου 10 μέτρα από τη θάλασσα.
Ερευνήτρια: Μάλιστα.
Π. Ευδόκας: Η… περιοχή όπου ήμασταν είναι…τώρα υπό διπλή κατοχή, εκτός της βόρειας Κύπρου που όλη κατέχεται…Είναι μια περιοχή της Κερύνειας την οποία είχε αποκλείσει ο στρατός και την χρησιμοποιεί για δικούς του λόγους. Εκεί βρίσκεται το αρχηγείο των κατοχικών δυνάμεων …στη γειτονιά δηλαδή που ήταν το κτήριό μας. Είναι μια περιοχή κυρίως βράχοι…το υπόστρωμα, δεν είναι απλό χώμα και έτσι ανάμεσα στα κτήρια υπάρχουν βράχοι, σπηλιές, δηλαδή είναι αυτό το άγριο νησιώτικο…που έχουμε κατά τόπους στην Κύπρο .…Και θυμάμαι ότι γύρω στις 7-8 το πρωί όταν άρχισε…να γίνεται αρκετή ζέστη, σηκώθηκε ο ήλιος, σε ένα διάλειμμα των βομβαρδισμών ακούστηκε αυτό το γνώριμο … ξεχνώ τι είναι η λέξη που έχουμε για αυτό το πράγμα, είναι ο ήχος που κάνουν οι τζίτζικες  και ξεκίνησαν όπως κάθε πρωί όταν ξυπνούν σιγά κάνουν αυτό το ζζζζζζζζζζ [μιμείται τζίτζικες] και σε λίγη ώρα όπως συνέβαινε κάθε μέρα συντονίστηκαν τόσο πολύ…που συνέβαινε αυτό το φαινόμενο που δεν ξέρω αν το έζησες ποτέ σου… …Όταν μιλάς και οι ήχοι που είναι σίγμα ή ζήτα ή τσς, τούτοι οι ήχοι χάνονται. Διότι το στόμα σου βιώνει αντίσταση από τον ήχο που δημιουργούν οι τζίτζικες. Οπότε ακούεσαι σαν να μασσεύκεις [το λέει γελώντας και μιμώντας κάποιον που μασσεύκει] …Οπότε έκαναν τους ήχους οι τζίτζικες και ξεκίνησε αυτό το όμορφο, γνώριμο ας πούμε …τραγούδι που τη φύση που μας το έβαλε πάνω σε μια κατάσταση … πιο οικεία μέσα σε αυτό όλο τον παραλογισμό. Σε μια στιγμή έπεσε μια οβίδα μέσα σε μια σπηλιά στη γειτονιά μας όπου υποθέτω θα ήταν μερικά εκατομμύρια τζίτζικες και… ξαφνικά σιώπησαν τελείως και δεν τους ξανακούσαμε. [Γελά]. Ήταν τόσο κοντά μας που, από την έκρηξη, θραύσματα που το βλήμα και κομμάτια βράχου έπεσαν στη γειτονιά μας, κτύπησαν κάποια αυτοκίνητα και τους τοίχους των διαμερισμάτων …αλλά θυμάμαι ότι το υπόλοιπο της ημέρας και την επόμενη μέρα δεν είχαμε καμία δυσκολία να λέμε το σίγμα [γελά]. Από τα μικρά, ασήμαντα αλλά καταπληκτικά όλων των ημερών.… Γύρω στα… μέσα της ημέρας, ήταν ήδη πολλή ζέστη, ήμασταν εξαντλημένοι…ιδρώναμε διαρκώς από την αγωνία, από το….
Ερευνήτρια: Μέχρι εκείνο το σημείο πού ήσασταν; Είχατε φύγει ήδη από το κτήριο; Ή ήσασταν εκεί;
Π. Ευδόκας: Ήμασταν ακόμα στο κάτω μέρος του κτηρίου…
Ερευνήτρια: Μάλιστα.
Π. Ευδόκας: …και δίπλα από την είσοδο της πολυκατοικίας. Όταν έκανε λίγη ηρεμία βγαίναμε έξω …στο δρόμο ή στο υπόστεγο της πολυκατοικίας. Σε κάποιο στάδιο … σκεφτήκαμε ότι μπορεί στο «Ξενία» να υπάρχει κάποιος κρατικός λειτουργός, ή κάποιος που να είναι συνδεδεμένος τέλος πάντων με δίκτυα πληροφοριών,  και έτσι ο πατέρας μου και εγώ είπαμε να πάμε κάτω στο «Ξενία» το ξενοδοχείο που απείχε… δύο-τρία κτήρια πάρα κάτω. Οπότε ξεκινήσαμε να πάμε και σαν περπατούσαμε άρχισαν πάλι … βομβαρδισμοί, πολυβολισμοί. Σημειώνω ότι ούτε ξέραμε από πού έρχονταν αυτά τα χτυπήματα. Πάλι εκ των υστέρων κατάφερα να συναρμολογήσω τι γινόταν με τα πεδία μαχών, πού ήταν οι διάφορες εστίες πυρός. Φοβηθήκαμε εμείς και πηγαίναμε  παράλληλα με τους τοίχους, πηδούσαμε τους φράκτες, πήγαμε από κήπο σε κήπο και σιγά, σιγά φτάσαμε στο πίσω… μέρος του κήπου του «Ξενία», μπήκαμε μέσα στο ξενοδοχείο στο οποίο επικρατούσε ένας παραμυθένιος κόσμος. Ήταν οι χορεύτριες [γελά] από το Μπολσόι, κάθονταν όλες στο λόμπυ του ξενοδοχείου στο ισόγειο, έπιναν τα ποτά τους, κάπνιζαν τα τσιγάρα τους [γελά], άκουαν μουσική και ήταν σαν να μην συνέβαινε πόλεμος μέσα σε αυτό το δωμάτιο…
Ερευνήτρια: Πρώτη φορά είχατε πάει στο συγκεκριμένο ξενοδοχείο; Πρώτη φορά είχατε μπει;
Π. Ευδόκας: Όχι, είχα ξαναπάει περαστικός, ήταν άλλωστε το ξενοδοχείο στου οποίου την πισίνα είχα κτυπήσει την κεφαλή μου τη νύχτα πριν. …Είδαμε τις κοπέλες, καμιά δεν μιλούσε ούτε ελληνικά, ούτε αγγλικά, ούτε μπορέσαμε να βρούμε κάποιον του ξενοδοχείου να εξηγηθούμε, να μας διαφωτίσει αν είχε πληροφορίες ή οτιδήποτε έτσι τους αποχαιρετίσαμε και πάλι έτσι σκυφτοί και σιγά, σιγά τροχάδι……φτάσαμε πίσω στην πολυκατοικία του διαμερίσματος μας. Σε κάποιο στάδιο οι γείτονές μας οι οποίοι ήταν  οικογένεια συγγενική κάποιου από τους υπουργούς ή πρώην υπουργούς του καθεστώτος …είχαν την ιδέα ότι εδώ που είμαστε δεν είναι ασφαλισμένα και να πάμε όλοι μαζί σε ένα διπλανό σπίτι που ήταν  [περίπου] 200, 300 μέτρα μακριά,… στην άλλη άκρη της γειτονιάς μας, όπου ήταν νομίζω συγγενείς ή φίλοι τους. Και είχαν την πεποίθηση, για κάποιο λόγο που δεν μπορούσα να καταλάβω εγώ, ότι στο σπίτι εκείνο θα ήμασταν πιο ασφαλισμένοι. …Είχαμε δει ότι η γειτονιά μας άρχισε να αδειάζει, κάποιοι άνθρωποι έφευγαν διότι υπήρχε τόση ανασφάλεια ανάμεσά μας που δεν ξέραμε τι θα μας συμβεί….Κάθε φορά που τα κύματα βομβαρδισμού άρχιζαν ήταν πιο…φοβητσιάρικα. Όταν άρχισαν να μας κτυπούν με αεροπλάνα ήταν  …αυτή η αίσθηση ότι αδιάκριτα πέφτουν βόμβες οπότε κάποια θα φάμε και εμείς.…
Ερευνήτρια: Είχατε σκεφτεί να φύγετε στο μεταξύ, αλλά δεν μπορούσατε να φύγετε εντελώς από εκεί λόγω της κατάστασης;
Π. Ευδόκας: Δεν ξέραμε πού να πάμε και τι να κάμουμε. Τέλος πάντων για κάποιο λόγο …επικράτησε ανάμεσα στους άνδρες, οι οποίοι ήταν και οι ενήλικες …της ομάδας ανθρώπων, … η ιδέα ότι θα είμαστε πιο ασφαλισμένοι μέσα σε αυτό το σπίτι και σιγά, σιγά μαζέψαμε λίγα πράγματα και πήγαμε να βρούμε ασφάλεια σε αυτό το σπίτι. Εκεί μας υποδέχτηκαν οι άνθρωποι με καλοσύνη, με θέρμη ήταν γνωστοί και φίλοι ανάμεσα τους κάποιοι ίσως και συγγενείς, αλλά δεν είμαι σίγουρος για τις συγγένειες. Νομίζω οι γείτονες μας …ήταν αδερφός ή αδερφή του ενός στο άλλο σπίτι.…. Το σπίτι αυτό λοιπόν ήταν δύο όροφοι, πάνω σε κολώνες και από κάτω είχε ένα μεγάλο υπόστεγο… καλυμμένο με δύο ορόφους κτήριο και περίφραξη με τοίχο που έδινε πραγματικά αρκετή ασφάλεια. Είχαμε άνετη θέα του δρόμου αλλά ήταν μικρό το άνοιγμα έτσι ώστε αν έπεφταν βόμβες υπήρχε κάποια ασφάλεια. Εκεί μαζευτήκαμε…σύνολο τέσσερεις οικογένειες. Η οικογένεια που μας φιλοξένησε…ήταν νομίζω ένας παππούς και μια γιαγιά…πατέρας, μητέρα, δύο κόρες περίπου στην ηλικία μου, τις οποίες δεν γνώριζα.…Μπορεί να υπήρχε κάποια άλλη θεία, θείος, σαν να θυμάμαι δύο θείες που δεν ξέρω καν τα ονόματά τους, συν η οικογένεια του αρχιτέκτονα, φίλου της οικογένειάς μας, συν η οικογένεια των γειτόνων μας. Μας καλωσόρισαν, μας έδωσαν κάτι να τσιμπήσουμε και κάτσαμε όλοι στο υπόστεγο όπου συνέχεια γίνονταν βομβαρδισμοί γύρω. Κάθε τόσο περνούσαν περαστικοί από τη γειτονιά, πεζοί ή με αυτοκίνητα, και μας έλεγαν γίνονται μάχες στον Καραβά, στην Λάπηθο, στο τάδε στρατόπεδο κοντά μας, ακούσαμε ότι σκοτώθηκε ο γιός του τάδε, ότι έρχονται έφεδροι να μας γλυτώσουν,  και εμείς λέγαμε ό,τι είχαμε ακούσει. Αυτά γίνονταν ανάμεσα σε βομβαρδισμούς, κάθε πέντε λεπτά άρχιζε ένα κύμα. …Προς το απόγευμα …αντιληφθήκαμε ότι μάλλον θα μείνουμε τη νύχτα σε αυτό το σπίτι, οπότε προσφέρθηκα να πάω στο παλιό μας διαμέρισμα να φέρω τρόφιμα, μπαταρίες …και φανάρι...διότι το ρεύμα είχε διακοπεί. Είχαμε μια ένταση με τον πατέρα μου αν θα…μου επέτρεπε να πάω ή όχι διότι ανησυχούσε για την ασφάλειά μου. Τέλος πάντων εγώ επέμενα και ξεκίνησα. Διασχίζοντας τη γειτονιά να πάω στο διαμέρισμα μας, ξεκίνησα να πάω σε κάποια στιγμή ηρεμίας, διασχίζοντας την όμως ξαναπροέκυψε μεγάλη αναταραχή.…Ενώ περνούσα δίπλα από ένα άδειο χωράφι έγινε μια έκρηξη στο χωράφι που το έσκαψε σχεδόν ολόκληρο, οπότε εγώ φοβήθηκα, έτρεξα σε ένα κτήριο που χτιζόταν στη γειτονιά μας,…δίπλα από το διαμέρισμά μας. Ήταν σχεδόν τελειωμένο, περίπου στο επίπεδο να βάλουν το τελευταίο στρώμα πριν να το βάψουν. …. Μόλις κατάφερα να μπω μέσα άρχισε πάρα πολύ έντονη μάχη γύρω μας, γίνονταν συνέχεια εκρήξεις και χτυπούσαν σφαίρες στο κτήριο και εγώ δεν ήξερα αν ήμουν ασφαλείς καν διότι το κτήριο δεν είχε ούτε πόρτες ούτε παράθυρα και ήταν ανοιχτό σε κάποιους τόπους. Οπότε προσπάθησα να βρω το πιο ασφαλισμένο μέρος μέσα στο κτήριο και βρήκα……τον χώρο που είναι ο ανελκυστήρας. Πως το λέμε;…
Ερευνήτρια: Τον καινό χώρο του ανελκυστήρα.
Π. Ευδόκας: Ναι, ήταν κοντά στο κέντρο του κτηρίου …και έτσι μπήκα μέσα σε αυτό, δεν είχε ανελκυστήρα, ήταν ακόμα κτίσματα και στριμώχτηκα σε μια γωνιά και ένιωθα το κτήριο που κτυπιόταν από μεγάλες σφαίρες, …κάποιο πολυβόλο. Σε μια στιγμή από τις δονήσεις ξεκόλλησε ένα ξύλο 3, 4 ορόφους πάνω από μένα και έπεσε προς εμένα, το άκουα που ερχόταν, κοίταξα πάνω και προσγειώθηκε στη γωνιά [με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε να μην με χτυπήσει] [γελά]. Σηκώθηκα αμέσως, έτρεξα λέω ‘δεν μπορώ’…πήγα στο διαμέρισμά μας, μάζεψα τα πράγματα και ήταν η τελευταία φορά που το είδα……Θυμάμαι ακόμα το ότι είχαμε αφήσει πάνω στο τραπέζι …δύο κονσέρβες που θα τρώγαμε μεσημέρι, τις είχα βγάλει την προηγούμενη νύχτα …για να θυμηθούμε να τις χρησιμοποιήσουμε. Θυμούμαι χαρακτηριστικά ότι ήταν… καπνιστά στρείδια [γελά] και στη βεράντα κρέμονταν τα σώβρακα και τα μαγιό μας που είχαμε πλύνει την προηγούμενη διότι ήμασταν στη θάλασσα. ….
Επέστρεψα πίσω στο σπίτι που μας φιλοξενούσαν, αντιλήφθηκα όταν ερχόμουν ότι η πολυβολισμοί που συντάραξαν το κτήριο, που ξεκόλλησαν αυτό το ξύλο έρχονταν από τον Άγιο Ιλαρίωνα, ο οποίος…είναι ένα φρούριο, ένα αρχαίο κάστρο …πάνω στον Πενταδάκτυλο  αρκετά χιλιόμετρα απόσταση από την Κερύνεια.…Ο Άγιος Ιλαρίωνας ήταν υπό την κατοχή της ΤΜΤ τότε  και φαίνεται απλώς χτυπούσαν από εκεί μέσα στην Κερύνεια. Πάρα πολλά χρόνια αργότερα …, το 2005 ή 6 …πήγα στον Άγιο Ιλαρίωνα μετά που άνοιξαν τα οδοφράγματα και είχα την ευκαιρία να πάω να σταθώ πάνω στο σημείο από το οποίο μας πολυβολούσαν και είδα την βάση του όπλου που είχαν στήσει και κτυπούσαν την Κερύνεια. Ένα πάρα πολύ παράξενο συναίσθημα διότι στάθηκα στο σημείο όπου οι στρατιώτες της ΤΜΤ έβλεπαν το σπίτι μας και τη γειτονιά μας και χτυπούσαν. …Συμπληρώθηκε ένας τεράστιος κύκλος μέσα μου εκείνη την ημέρα τόσα χρόνια μετά. Λοιπόν βράδιασε και ήταν η Κερύνεια ολόκληρη σκοτεινή, ολόκληρος ο Πενταδάκτυλος καιγόταν από τη φωτιά που είχε ξεκινήσει …αυτός ο οπλαρχηγός πριν μια βδομάδα τη Δευτέρα…
Ερευνήτρια: Συνέχιζε να καίγεται;
Π. Ευδόκας: Συνέχιζε να καίγεται, έφτασε ως το μέσο του Πενταδακτύλου και λίγο πιο ανατολικά… Όπως είναι ο Πενταδάκτυλος, ένας μεγάλος όγκος όταν είσαι στην Κερύνεια καταλαμβάνει σχεδόν όλο το οπτικό πεδίο αν κοιτάξεις προς το βουνό και από πάνω του τεράστιες φλόγες και φώτιζε την Κερύνεια, ήταν όλη σε μια πορτοκαλιά απόχρωση καταπληκτική  και είχε γίνει η πόλη σαν να ήταν μέρα. Ήταν τόσο μεγάλες οι φωτιές. Οι μάχες συνεχίζονταν…
Ερευνήτρια: Δηλαδή μέσα υπήρχε στρατός…δηλαδή στρατιώτες Ελληνοκύπριοι που … μάχονταν όλοι από το πρωί μέχρι αργά το βράδυ. Δεν…ήταν εύκολη η  πρόσβαση τέλος πάντων, ο ερχομός των Τούρκων.…
Π. Ευδόκας: Δεν ήταν εύκολος γιατί απωθηθήκαν μια φορά στο πρώτο στρατόπεδο που έκαναν την απόβαση. Μετά πήγαν στην περιοχή που είναι το «Πέντε Μίλι». Εμείς δεν ξέραμε …το δεύτερο σημείο ακριβώς όπου πήγαν τότε αλλά…  οι βομβαρδισμοί …αντιλαμβανόμασταν ότι …γίνονταν από το στρατό εισβολής. Οι περισσότεροι πυροβολισμοί που ακούονταν ήταν από δικούς μας ή οργανωμένα τμήματα της εθνοφρουράς ή άταχτα τμήματα ή εθελοντές ή έφεδρους οι οποίοι ανοργάνωτα και ο καθένας μόνος του προσπαθούσαν να βοηθήσουν σε αυτό το πράγμα. Κάθε τόσο βλέπαμε ίσως ένα αυτοκίνητο που περνούσε, ανθρώπους κάποιοι με πολιτικά, κάποιοι με μισά στρατιωτικά, κάποιοι ολόκληρα στρατιωτικά, κάποια στρατιωτικά αυτοκίνητα, κάποια πολιτικά αυτοκίνητα και πηγαινοέρχονταν, αλλά η αλήθεια δεν είδαμε μεγάλο αριθμό. Ακουγόταν όμως μεγάλη και έντονη μάχη συνέχεια προς τα δυτικά μας.…
Ερευνήτρια: Είχε αδειάσει η περιοχή από κόσμο;
Π. Ευδόκας: Αρκετά αλλά υπήρχαν ακόμα. Κάθε  τρία, τέσσερα σπίτια υπήρχαν άνθρωποι αλλά πάρα πολλοί έφυγαν. Δεν ξέραμε πού πήγαιναν ή από πού πήγαιναν διότι δεν ξέραμε ποιοί δρόμοι ήταν υπό κατάληψη και ποιοί ήταν διαθέσιμοι για να περάσουμε. Εκ των υστέρων ακούσαμε ότι κάποιοι από τους γείτονές μας, οι οποίοι προσπάθησαν να διαφύγουν πιάστηκαν αιχμάλωτοι, μερικοί δεν επιζήσαν, μερικοί ήταν κρατούμενοι έξι, εφτά, οχτώ μήνες, κάποιοι ήταν μέχρι και στην Τουρκία κρατούμενοι  και κάποιοι γλύτωσαν.…
Όλη τη νύχτα γίνονταν κάθε λίγη ώρα βομβαρδισμοί, κοιμόμασταν, ξυπνούσαμε, ήμασταν όλοι στο υπόστεγο κάτω, ξυπνούσαμε κάθε πέντε, δέκα λεπτά η εξάντληση μας έριχνε πίσω στον ύπνο και θυμάμαι αρκετές φορές που απορούσα πώς είναι δυνατόν οι άνθρωποι να κοιμούμαστε ενώ πέφτουν βόμβες δίπλα μας [γελά] αλλά η εξάντληση φέρνει αυτά τα πράγματα. Το πρωί που ξυπνήσαμε…
Ερευνήτρια: Κυριακή πλέον δηλαδή.
Π. Ευδόκας: Ναι, Κυριακή …. Να πω ότι γύρω στις τρεις, τέσσερεις το πρωί …σταμάτησε ο θόρυβος των μαχών και με το πρώτο φως άρχισε πάλι. Κοιτάζαμε προς τον Άγιο Ιλαρίωνα, ήταν ένα από τα σημεία που ξέραμε ότι για τα τελευταία εφτά, οχτώ χρόνια ήταν υπό κατοχή των δυνάμεων της ΤΜΤ…φαινόταν καθαρά η τουρκική σημαία πάνω. Το πρωί όμως της Κυριακής φάνηκε η ελληνική σημαία πάνω στον Άγιο Ιλαρίωνα που για μας ήταν σημάδι ότι κάποιες δυνάμεις δικών μας είχαν κάμει μάχη όλη νύχτα και έκαναν κατάληψη του Άγιου Ιλαρίωνα. Ο Άγιος Ιλαρίωνας έχει ένα κεντρικό φρούριο και δίπλα μικρά, μικρά φρούρια και μπορούσες να διακρίνεις, είχα αυτά τα κιάλια και κοίταζα, κάποιες σημαίες ελληνικές και κάποιες σημαίες τούρκικες πάνω στα διάφορα κάστρα και προπύργια του συγκροτήματος . Ήταν πολύ παράξενο να παρακολουθούμε τη μάχη από μακριά και να ξέρουμε ότι κρίνεται η ζωή μας από αυτό το πράγμα. Σε μια στιγμή φάνηκε ότι ολόκληρο …το κάστρο είχε ελληνικές σημαίες πάνω και άρχισαν να το κτυπούν αεροπλάνα της τουρκικής αεροπορίας. Θυμούμαι ότι… φανήκαν εκρήξεις από ένα άλλο σημείο του βουνού, προς τα ανατολικά, το μέρος που αντιστοιχεί πάνω από το Μπέλαπαϊς  και φαίνεται ότι κάποιοι, εκ των υστέρων απεδείχθη ότι ήταν δικές μας δυνάμεις, κτυπούσαν με βαρέα όπλα προς τη πλευρά των τουρκικών δυνάμεων κοντά στο κάστρο του Αγίου Ιλαρίωνα και στοχεύτηκαν από τα αεροπλάνα της πολεμικής αεροπορίας της Τουρκίας. Οπότε είδαμε έκαναν βύθιση, κτυπούσαν με πολυβόλα, πυραύλους και βόμβες, γύριζαν πάνω και ξανάκαναν βύθιση και έκαμναν αυτή την κίνηση. Ήταν δύο αεροπλάνα θυμάμαι στο συγκεκριμένο περιστατικό και έκαναν τρεις, τέσσερεις κύκλους τέτοιους και στο τελευταίο το αεροπλάνο που ήταν μπροστά έκαμε…το αεροπλάνο που ήταν πίσω κατέβηκε τόσο χαμηλά που δεν μπόρεσε να σηκωθεί έγκαιρα, χτύπησε το βουνό φορτωμένο βόμβες και έκαμε μια τεράστια έκρηξη η οποία ήταν, δεν ξέρω πόσα χιλιόμετρα μακριά από μας, αλλά δονήθηκε ολόκληρη η Κερύνεια.
Ερευνήτρια: Τουρκικό αεροπλάνο.
Π. Ευδόκας: Ναι, εμείς δεν είχαμε δικά μας. Ήταν μια στιγμή που άκουσες ξαφνικά να ζητωκραυγάζουν άνθρωποι από όλη την Κερύνεια [γελά]. Δηλαδή αντιληφθήκαμε εκείνη τη στιγμή ότι χιλιάδες άνθρωποι ήταν πάνω στα μπαλκόνια, πάνω στις στέγες και παρακολουθούσαν αυτό το πράγμα που γινόταν πάνω στο βουνό. Εμείς δεν βλέπαμε ο ένας τον άλλο αλλά όταν κτύπησε το αεροπλάνο άκουσες ένα «εεεεεεε» [γελά] και σηκώθηκε από ολόκληρη την Κερύνεια ήταν κάτι το καταπληκτικό. Σε μένα η συνειδητοποίηση ότι  είχε ανθρώπους πάνω σε εκείνο το αεροπλάνο που σκοτώθηκαν …με ενόχλησε…και ότι ζητωκραύγαζα με τον θάνατο αυτών των ανθρώπων, αλλά από την άλλη αυτό είναι το αισχρό και απαίσιο του πολέμου. Το ότι  περί αυτού πρόκειται. Σκοτωμοί…
Ερευνήτρια: Πόσο συνεχίστηκε αυτό;…
Π. Ευδόκας: Όταν έγινε η μεγάλη έκρηξη ησύχασε εκείνη η μάχη. Ο… Άγιος Ιλαρίωνας στον Πενταδάκτυλο παρέμεινε με ελληνικές σημαίες. Μετά έχασα λίγο επαφή τι γινόταν σε εκείνο το μέρος του βουνού. Σε κάποιο στάδιο γύρω στο…απόγευμα  συνέβηκαν δύο άλλα πράγματα τα οποία ήταν καινούργιες εμπειρίες. …Ακούσαμε ένα νέο είδος ήχου [γελά] στη γειτονιά μας  από την περιοχή που ήταν… το σπίτι των γειτόνων μας που ανέφερα προηγουμένως… Ήταν κάτι παράξενοι ήχοι, ένα νέο είδος εκρήξεων που δεν είχαμε ξανακούσει και αντιληφθήκαμε ότι ήταν ρουκέτες που εξαπολύονταν από εκείνη τη περιοχή. Υποθέσαμε ότι ο…στρατός που εισέβαλλε κατάφερε να φτάσει ως τα πρόθυρα της γειτονιάς μας. Έριχναν τις ρουκέτες λοιπόν πάνω από τα κεφάλια μας, πάνω από την Κερύνεια και κτυπούσαν κάπου υπολογίσαμε στην περιοχή του Άγιου Επίκτητου, δυτικά από την Κερύνεια…Υποθέσαμε ότι έρχονταν δυνάμεις της εθνοφρουράς να τους απωθήσουν οπότε αυτοί τους κτύπησαν με …αυτές τις ρουκέτες. Ήταν παράξενο πράγμα διότι τις βλέπαμε, τις νιώθαμε, βλέπαμε τα αέριά τους, περνούσαν πάνω από τα κεφάλια μας και πήγαιναν  στο άκρο της πόλης ουσιαστικά. Αργότερα  προς το μέσο και αργά το απόγευμα …ακούστηκε ένας νέος ήχος πάλι. [Γελά]. Αυτό ήταν μια πάρα πολύ βαριά δόνηση, όπως τις δονήσεις που ακούμε όταν γίνονται έργα στους δρόμους με κάτι μεγάλα τρυπάνια να τρυπούν το δρόμο αλλά μεγεθυμένος χιλιάδες φορές. Αντιληφθήκαμε ότι ήταν μεγάλα άρματα μάχης του τουρκικού στρατού τα οποία είχαν μπει στην Κερύνεια  και προχωρούσαν από τον κύριο δρόμο που βρισκόταν περίπου 100 μέτρα από το σπίτι μας. Περνούσαν από τον κεντρικό δρόμο της Κερύνειας και σιγά, σιγά ακλουθώντας τον ήχο αντιληφθήκαμε ότι έστριψαν βόρεια να παν προς το δρόμο Κερύνειας Λευκωσίας, παρακάμπτοντας το κέντρο της Κερύνειας. Εμείς καταλάβαμε ότι αυτό σημαίνει οι δυνάμεις που προστάτευαν την Κερύνεια είχαν ήδη αχρηστευθεί, κατάφερε ο στρατός εισβολής να μπει μέσα στην Κερύνεια και να προχωρήσει … προς τα νότια… Οπότε τέθηκε το θέμα πρέπει να δραπετεύσουμε τώρα ειδάλλως θα μείνουμε εγκλωβισμένοι για πάντα.… Έκαναν σύσκεψη οι ενήλικες άντρες [γελά] και έριξαν την ιδέα να πάμε να δούμε τι γίνεται στο ξενοδοχείο  «Ντόουμ» (Dome) το οποίο ήταν πάλι 100, 200 μέτρα μακριά από μας σε ευθεία γραμμή αλλά με αυτοκίνητο έπρεπε να παρακάμψεις ένα κόλπο περίπου πέντε, δέκα λεπτά με το αυτοκίνητο. Στο «Ντόουμ» είχε ανακοινωθεί από το ΒΒC και από κάποια άλλα ξένα πρακτορεία ότι θα γινόταν διάσωση των ξένων που είχαν παγιδευτεί στην Κερύνεια τουρίστες, εργαζόμενοι κλπ, οι οποίοι ήταν  ίσως μερικές εκατοντάδες... Είχαν ειδοποιηθεί να μαζευτούν σιγά, σιγά στο «Ντόουμ» όπου θα γινόταν η εκκένωση των ξένων…….Μπήκαμε λοιπόν σε δύο, τρία αυτοκίνητα και οδηγήσαμε να πάμε στο «Ντόουμ». Θυμάμαι ότι σταθμεύσαμε απέναντι από το ξενοδοχείο που ήταν παραλιακό και μπροστά του ο παραλιακός δρόμος……Ο πατέρας μου ήταν πολύ ενθουσιασμένος με την ιδέα ότι μπορεί να διασωθούμε πηγαίνοντας  στο ξενοδοχείο. Βγήκαν δύο, τρία άτομα από την μπροστινή είσοδο να μας δουν και όταν τους είδα εγώ αντιλήφθηκα ότι κάποια αρρωστημένη κατάσταση επικρατούσε μέσα στο πλήθος αυτό. Περπατήσαμε μαζί, εγώ αμέσως ένιωθα μια τεράστια δυσφορία, είπα του πατέρα μου, ‘νομίζω δεν είναι καλή ιδέα να πάμε εδώ’. Μου λέει, ‘όχι να πάμε να εξηγηθούμε’. Μπήκαμε μέσα, ζήτησε και μίλησε με κάποιον ίσως τον ιδιοκτήτη ή τον διαχειριστή του ξενοδοχείου. Ήρθε πίσω κάπως συγχυσμένος ή απορημένος, δεν ήταν καθαρό το τι είχε αποκομίσει από τη συνομιλία του. Εκείνο που είχα αποκομίσει εγώ ήταν ότι οι άνθρωποι που ήταν εκεί ήταν σε σύγχυση, οι ξένοι ήταν αρκετά…φοβισμένοι, αλλά τέλος πάντων επειδή είχαν ακούσει από το ράδιο ότι  θα γινόταν διάσωση ίσως από κάποιες δυνάμεις του ΝΑΤΟ, δεν ήξεραν ακριβώς πώς θα γινόταν αυτό το πράγμα αλλά είχε ακουστεί ότι θα περάσει ένα βρετανικό αντιτορπιλικό να τους διασώσει. Ήταν αρκετά ήρεμοι αλλά είχαν μαζευτεί και αρκετοί Κύπριοι …στο ξενοδοχείο οι οποίοι ήταν…  κάποιοι καλοί άνθρωποι που γνώριζα αλλά και αρκετοί που ήταν γνωστοί σαν καιροσκόποι, άνθρωποι … …που προσπαθούσαν να εκμεταλλευτούν την κατάσταση με διάφορους τρόπους. Ένιωθα μεγάλη ανασφάλεια να εμπλακούμε εμείς μέσα σε αυτό το… σουλούπι και είπα στον πατέρα μου ότι, ‘εγώ αποκλείεται να μείνω και σε παρακαλώ να φύγουμε’. Ο πατέρας μου ήθελε να το ξανασκεφτούμε, έκαναν σύσκεψη οι άντρες που είχαν πάει εκεί, έμειναν αβέβαιοι από τη σύσκεψη τους και εγώ έκαμα ένα ας πούμε συναισθηματικό εκβιασμό και είπα ότι, ‘αποκλείεται εγώ να μείνω, θα επιστρέψω πίσω στο σπίτι’. Κάπως παρασύρθηκαν και οι υπόλοιποι και πήγαμε πίσω στο σπίτι όπου ξαναέκαμαν μια σύσκεψη οι ενήλικες και είπαν ότι είναι η τελευταία μας ευκαιρία να φύγουμε να πάμε στη Λευκωσία….Ο ιδιοκτήτης του σπιτιού, που λυπούμαι αλλά δεν θυμάμαι το όνομα του, ήταν ένας από τους Κύπριους οι οποίοι αναλαμβάνουν μέσω διάφορων επαφών να είναι πρόξενοι κάποιων ξένων χωρών. Συνήθως είναι έμποροι, βιομήχανοι, δικηγόροι και γενικά υπάρχουν διάφοροι συμπατριώτες μας που κάμνουν αυτή τη δουλειά. Οπότε αυτός ο κύριος ήταν πρόξενος …της Σουηδίας ή της Νορβηγίας, δεν θυμούμαι ποιας Σκανδιναβικής χώρας  και τότε ξεκαθάρισε στο μυαλό μου ο λόγος που είχαν σκεφτεί να πάμε σε αυτό το σπίτι. Ήταν επειδή υπήρχε η σημαία αυτής της χώρας σε κάποιο σημείο του σπιτιού που εγώ δεν το είχα αντιληφθεί και θεωρούσαν ότι ίσως θα ήταν λιγότερο στόχος εφόσον ήταν σημείο με διπλωματική ας πούμε ιδιότητα, ως κατοικία προξένου……Κάποιοι είχαν την ιδέα να πιάσουν τη σημαία της χώρας να τη δέσουν πάνω στη στέγη ενός από τα αυτοκίνητα και να κάμουμε αυτοκινητοπομπή τέσσερα, πέντε αυτοκίνητα όσοι είχαμε και όσοι μπορούσαμε …να τα γεμίσουμε και να φέρουμε λίγα πράγματα μαζί μας, να μπει μπροστά το αυτοκίνητο με τη σημαία και πίσω οι υπόλοιποι μας για να πορευτούμε προς τη Λευκωσία. Το οποίο και συμφωνήθηκε να γίνει…Μπήκαμε στα αυτοκίνητα, ακολουθήσαμε το αυτοκίνητο …που είχε μπροστά τη σημαία δεμένη πάνω στη στέγη, μας πήρε από διάφορες γειτονιές…του κέντρου της Κερύνειας με σκοπό….να αποφευχθεί ο κεντρικός δρόμος που θεωρούσαμε ότι ήταν επικίνδυνος, υπό κατάληψη από τα άρματα μάχης του στρατού κατοχής. Τότε δεν είχαμε τη λέξη στρατός κατοχής ήταν…εισβολής…
Ερευνήτρια: Θυμάσαι ποιας χώρας ήταν η σημαία;
Π. Ευδόκας: Ναι, ή Σουηδία ή Νορβηγία.…. Αν τη δω ίσως την αναγνωρίσω αλλά δεν θυμάμαι ακριβώς. Περάσαμε λοιπόν από τις μικρογειτονιές του κέντρου της Κερύνειας, βγήκαμε… στον κεντρικό δρόμο κοντά στα δικαστήρια. Ο δρόμος περνά από το κέντρο, δικαστήρια, το νοσοκομείο της Κερύνειας και προχωρήσαμε προς τα ανατολικά για να βγούμε πάνω στο νέο δρόμο Κλεπίνης, Πενταδάκτυλου, Λευκωσίας .…Για να είμαι ειλικρινείς η εντύπωση που έχω, χωρίς να είμαι σίγουρος για αυτό το πράγμα, είναι ότι κάπου χαθήκαμε με τα αυτοκίνητα την πομπής διότι μπορεί να μην ήμασταν σε πομπή διαρκώς σε όλη τη διαδρομή. Θυμάμαι σε αρκετά σημεία να κοίταζα μπροστά και πίσω πού ήμασταν με το αυτοκίνητο με τον πατέρα μου χωρίς να βλέπω άλλα αυτοκίνητα της ομάδας μας.
Ερευνήτρια: Ήσασταν στο αυτοκίνητο με τη σημαία εσείς;
Π. Ευδόκας: Ο πατέρας μου και εγώ ήμασταν είτε το δεύτερο είτε το τρίτο αυτοκίνητο που ακολουθούσε το αυτοκίνητο με τη σημαία, αλλά φυσικά όταν βγήκαμε από την Κερύνεια ήδη όλοι ξέραμε το δρόμο, δεν χρειαζόταν να ακολουθούμε ο ένας τον άλλον, είχαμε πει ότι θα ήμαστε μαζί για ασφάλεια, με τη θεωρία ότι αν είμαστε δίπλα από τη σημαία αυτή δεν θα μας κτυπήσουν. Βγαίνοντας έξω από την…Κερύνεια …αραιώνουν τα σπίτια, αρχίζουν περιοχές που ήταν άδεια χωράφια …μερικά αμπέλια, υπάρχει κάποια περιοχή με μικρά δάση κλπ, και ύστερα αρχίζει ο Άγιος Επίκτητος. Στην είσοδο του Άγιου Επίκτητου είδαμε φλόγες, καπνούς και αντιληφθήκαμε ότι δεξιά και αριστερά που ήταν μεγάλες εκτάσεις ελαιώνες υπήρχε μια στρατιωτική μονάδα της εθνοφρουράς, ήταν μια φάλαγγα, στρατιωτικά αυτοκίνητα τα οποία ήταν όλα πεσμένα, καίγονταν και ήταν πτώματα μέσα στα χωράφια, άνθρωποι που είχαν σκοτωθεί και αντιληφθήκαμε ότι μόλις είχε γίνει αυτό το πράγμα, ήταν οι ρουκέτες που είχαν περάσει πάνω από τη κεφαλή μας και είχαν εξολοθρεύσει αυτούς τους ανθρώπους τελείως…
Ερευνήτρια: Ελληνοκύπριοι, στρατός.
Π. Ευδόκας: Ναι.…Ήταν…οργανωμένο μέρος της εθνοφρουράς, ήταν όλοι στρατιώτες με στολές, όλοι νέοι άνθρωποι. Δεν ήταν μια μονάδα εφέδρων ή εθελοντών πολιτών κλπ, …Θυμάμαι χαρακτηριστικά ήταν μια μεγάλη ελιά… ίσως τριάντα, σαράντα μέτρα έξω από το δρόμο, δίπλα της υπήρχαν…αναποδογυρισμένα αυτοκίνητα με καπνούς και ο τροχός του ενός γύριζε ακόμη. Για μένα ήταν από τη μια φρικιαστικό και από την άλλη είχα ήδη μπει σε μια ψυχική κατάσταση όπου τα βίωνα σαν να ήταν …ένα έργο κινηματογράφου δηλαδή…μπαίνεις σε μια φάση που δεν είσαι σίγουρος αν σου συμβαίνουν αυτά τα πράγματα ή όχι. [Γελά]. …Διασχίσαμε την περιοχή…
Ερευνήτρια: Κανένας δεν ήταν ζωντανός; Δεν κατεβήκατε;…
Π. Ευδόκας: Δεν είδαμε κάποιον ζωντανό. Διασχίσαμε την περιοχή του Άγιου Επίκτητου προχωρήσαμε προς την Κλεπίνη. Εκεί αρχίζει το δάσος του Πενταδακτύλου, …Μόλις μπήκαμε στο δάσος …μας περιέβαλε ομίχλη πράγμα απρόσμενο και πολύ χαμηλά, δεν μπορούσαμε να καταλάβουμε τι συνέβαινε οπότε αντιληφθήκαμε ότι ήταν καπνός από το δάσος που καιγόταν.…. Είχαν καεί περίπου  τρία τέταρτα …του δάσους ολόκληρου του Πενταδακτύλου, ο καπνός από τις φωτιές που καιγόταν από τη Δευτέρα ως την Κυριακή δέθηκαν με την υγρασία της περιοχής και είχε καθήσει χαμηλά μέσα στο δρόμο ανάμεσα στα δάση. Σχεδόν δεν βλέπαμε να οδηγήσουμε. Ανεβήκαμε με αργή ταχύτητα. Όταν βγήκαμε αρκετά ψηλά όπου φυσά, καθάρισε η περιοχή και είδαμε ότι πολλά από τα δέντρα γύρω μας ήταν καμένα, ο δρόμος μας έφερε  πάνω…Το είδος της τοποθεσίας στην κυπριακή διάλεκτο το λέμε «Σελλάδι» επειδή μοιάζει με τη σέλλα και έτσι τα αυτοκίνητα ακολούθησαν αυτό το «Σελλάδι» που σε φέρνει πάνω, κοντά …στα πέντε δάκτυλα του Πενταδακτύλου. …Είδαμε ότι στον ουρανό υπήρχαν στρατιωτικά αεροπλάνα της Τουρκίας τα οποία κτυπούσαν διάφορες περιοχές στη Μεσαορία όπου γίνονταν μάχες… Συμφωνήσαμε με τον πατέρα μου ότι αν προσπαθήσουν να μας κτυπήσουν να προσπαθήσει να επιταχύνει και ύστερα να βγει από το δρόμο έτσι ώστε [να αποφύγουμε τα αεροπλάνα]. Ξέρουμε ότι τα αεροπλάνα παίρνουν μια πορεία και πολυβολούν και δεν μπορούν να στρίψουν να ακολουθήσουν μικρές λεπτομερείς κινήσεις  ενδεικτικό του [γελά] τι αναγκαζόμασταν να εφευρίσκουμε, τι μανούβρες πρέπει να κάνει κάποιος για να αποφύγει ένα αεροπλάνο την ώρα που τον πολυβολεί [συνεχίζει να γελά]. Σαν να… έπρεπε να γεννιέσαι με αυτές τις γνώσεις. Έπρεπε όμως να τα βρούμε εκείνη τη στιγμή. Τι να κάναμε. Οπότε με αυτή τη συμφωνία, προχωρήσαμε, κατεβήκαμε …τη διαδρομή από τον Πενταδάκτυλο προς τη Μεσαορία, ο δρόμος κατεβαίνει προς την περιοχή της Κυθραίας όπου είδαμε μεγάλες εκτάσεις καμένες, είδαμε να βγαίνουν καπνοί από την περιοχή Μιας Μηλιάς. Θυμηθήκαμε ότι στο ράδιο είχαν πει την προηγούμενη μέρα ότι  οι κάτοικοι της Μιας Μηλιάς είχαν βγει έξω το πρωί του Σαββάτου όταν έπεσαν αλεξιπτωτιστές Τούρκοι στρατιώτες στην περιοχή και με γεωργικά εργαλεία τους πολέμησαν χέρι με χέρι και τους εξολόθρευσαν. Και για αυτό το λόγο ως την επόμενη μέρα που περάσαμε είδαμε ότι είχαν ισοπεδώσει τη Μια Μιλιά  σε αντίποινα. Προχωρώντας φτάσαμε στον κύριο δρόμο που συνδέει την Αμμόχωστο με την Λευκωσία,  στρίψαμε προς τα δεξιά, δυτικά, δηλαδή, για να πάμε Λευκωσία και είδαμε ότι στο δρόμο υπήρχαν άνθρωποι διαφόρων σκηνών απροσδόκητων, ήταν άνθρωποι πάνω σε τρακτέρ, πάνω σε …θεριστικές μηχανές με κοντά παντελόνια, με φλιπ-φλοπ, άλλοι με τα μαγιό τους και γέμιζε σιγά, σιγά ο δρόμος από αυτό το είδος κυκλοφορίας. Αντιληφθήκαμε ότι ήταν πρόσφυγες όπως εμάς, άνθρωποι που έτρεχαν να σωθούν διότι παντού γινόταν πόλεμος….Σιγά, σιγά γίνονταν μπουλούκια τα αυτοκίνητα και τα οχήματα και  εμείς προσφεύγαμε προς τη Λευκωσία, φτάσαμε στην είσοδο της όπου θυμάμαι κοντά στο εργοστάσιο του «Μπάτα» (Bata) υπάρχει ένας μεγάλος κυκλικός κόμβος. Εκεί υπήρχε, δεν ξέρω αν υπάρχει ακόμα,…ένας πυροσβεστικός σταθμός  και είδα το εξής παράξενο. Έναν πυροσβέστη με το όπλο στον ώμο και συνειδητοποίησα για πρώτη φορά ότι ήταν αλήθεια αυτό που είπαν στο ραδιόφωνο την προηγούμενη μέρα ότι, ‘καλούνται όλοι όσοι μπορούν να φέρουν όπλα να βοηθήσουν στην άμυνα’. Είχε αρχίσει να το υλοποιεί ο κόσμος, δηλαδή, παντού όσοι μπορούσαν να φέρουν όπλα, πήραν τα όπλα και οι πυροσβέστες που συνήθως τους βλέπουμε σαν ανθρώπους  που κάνουν διασώσεις, σβήνουν τις φωτιές κλπ, εμπλάκηκαν και εκείνοι μέσα σε αυτό το έργο του πολέμου. Ήταν και εκείνο ένα συμβολικό, παράξενο πράγμα και…
Ερευνήτρια: Ήταν εδώ πιο κάτω δηλαδή στο ράουνταμπαουτ (roundabout) του «Μπάτα» που ακόμα υπάρχει;
Π. Ευδόκας: Ναι, σωστά ένα χιλιόμετρο από εδώ. Και λοιπόν αυτός χαιρετούσε τον κόσμο και… μας καλωσόριζε στη Λευκωσία όπου θεωρήσαμε θα υπήρχε κάποια ασφάλεια……
Ερευνήτρια: Νιώσατε ή καταλάβατε δηλαδή με το που φύγατε και περάσατε το σημείο τώρα που χωρίζει και είναι η πράσινη γραμμή ότι μπήκατε πλέον σε πιο ασφαλισμένη περιοχή;
Π. Ευδόκας: Από τη στιγμή που φύγαμε από τον Άγιο Επίκτητο που ήταν τα τελευταία σημάδια μάχης που είδαμε αισθανθήκαμε κάποια ασφάλεια εκτός από το ότι υπήρχαν αεροπλάνα γύρω που βομβάρδιζαν μέσα στη Μεσαορία και μόνο όταν φτάσαμε στη Λευκωσία αισθανθήκαμε ότι υπάρχει ασφάλεια. Φυσικά ήταν εικονική ασφάλεια διότι πολλά σημεία μέσα στη Λευκωσία κτυπιόνταν. Ακόμα και την ώρα που μπήκαμε μέσα. Από αεροπλάνα, από βλήματα πυροβόλων και γίνονταν μάχες στη Λευκωσία. …Το βόρειο μέρος της Λευκωσίας το οποίο ήταν ήδη ένοπλος θύλακας της ΤΜΤ… είχε εξοπλιστεί με τις νέες δυνάμεις των αλεξιπτωτιστών που είχαν κατεβεί στην περιοχή  …πιο δυτικά από τη Μια Μηλιά στην Αγύρτα… οπότε εκείνος ο θύλακας ήδη τις τελευταίες ώρες είχε μεγαλώσει και γίνονταν μάχες σε όλη την περιοχή της πράσινης γραμμής. Αλλά τέλος πάντων ήταν ψυχική η αίσθηση ασφάλειας, δεν ήταν βασισμένη σε οτιδήποτε ρεαλιστικό [γελά]. Και πήγαμε στο σπίτι μας…

Ερευνήτρια: Εντάξει. Μου έδωσες…αρκετές λεπτομέρειες για όλα όσα συνέβηκαν, δηλαδή μπορούσα να δω πραγματικά μπροστά μου τις εικόνες. Εκείνο που σκεφτόμουν όσο μιλούσες ήταν το πώς ένιωθες. Τι ήταν πιο έντονο και ενοχλητικό; Οι ήχοι ή οι εικόνες; Απλά επειδή εσύ ήσουν στο σημείο εκεί που γίνονταν οι μάχες και ακούατε συνέχεια να περνούν σφαίρες από πάνω σας, βλήματα κλπ. Εικόνες είχατε δει πολλές πέραν του ότι προσπαθούσατε να δείτε πώς θα σωθείτε, πού να πάτε. Είχατε άλλες εικόνες με σκοτωμένους, ή με κόσμο να τρέχει εκτός από αυτά που μου περιέγραψες ήδη;
Π. Ευδόκας: …Νομίζω τα πράγματα που περιέγραψα ήταν…εκείνα που αποτυπωθήκαν πιο έντονα στη μνήμη μου  και οι ποιότητες στον ήχο και οι εικόνες που αποτυπωθήκαν, έχει η κάθε μια …το χαρακτήρα της. Δεν ξέρω πώς να ζυγίσω ποιο είναι πιο δυνατό ή πιο ενοχλητικό. Ίσως το πιο ενοχλητικό είναι η επίγνωση του τι σημαίνουν. Δηλαδή όταν ακούς έναν ήχο με 20, 40 άρματα μάχης να περνούν από τη γειτονιά σου, γνωρίζεις ότι κατασφάχτηκε η χώρα σου. Εκείνος ο ήχος εμπεριέχει εκείνη τη γνώση. Άμα βλέπεις πεθαμένους μέσα στα χωράφια, τότε ξέρεις ότι εκείνοι οι άνθρωποι πέθαναν για σένα προσπαθώντας να σε προστατεύσουν. Αυτό το πράγμα με αναστατώνει. Επειδή είναι κάτι που δεν μπορείς να το διαγράψεις.
Ερευνήτρια: Στα δεκαέξι σου όταν συμμετείχες στην οργάνωση ήξερες γιατί συμμετείχες; Ή νιώθεις ότι έκανες πράγματα τα οποία δεν γνώριζες ή ήταν απλά πάνω στον ενθουσιασμό.
Π. Ευδόκας: Ευχαριστώ, αυτή είναι πολύ καλή ερώτηση. Δυστυχώς ή ευτυχώς βρέθηκα στην πολιτική πολύ νωρίς και έτσι άρχισα γύρω στις ηλικίες 11, 12 χρόνων ελαφριά σαν ένα παιδί που μόλις μισοκαταλάβαινε τον κόσμο του, αλλά σύντομα ήταν η εποχή τέτοια σχεδόν που όλη η νεολαία σε ολόκληρο τον κόσμο ήμασταν σε μια μεγάλη κινητοποίηση, γινόταν μια παγκόσμια επανάσταση και ο καθένας στον τόπο του επωμιζόταν κάποια καθήκοντα. Και η φύση των καθηκόντων που περιέγραψα πριν λίγο νομίζω εξηγεί ότι δεν μπορείς να επωμιστείς τέτοια καθήκοντα αν δεν γνωρίζεις τι κάνεις…Δεν είναι το είδος της εμπλοκής που άντε να πάμε να δείρουμε τους τάδε σαν ανεγκέφαλοι. Είναι το είδος της εμπλοκής που χρειάζεται συναίσθημα, φρόνημα, ήθος, ανάλυση, καθοδήγηση, συνεργασία, αφοσίωση, εχεμύθεια. Αυτά τα πράγματα δεν μπορείς να τα επωμιστείς με ρηχή προσέγγιση ή ανεγκέφαλα. Και έτσι ναι, είχα  αρκετά βαθιά αντίληψη του τι γινόταν, πως εγώ συμμετείχα μέσα σε αυτό το πράγμα, ποιες ήταν οι ευθύνες μου, τα καθήκοντά μου, πράγματα που μπορούσα να επωμιστώ, πράγματα που δεν μπορούσα να επωμιστώ, αντίληψη του τι έκαναν άλλοι οι οποίοι ήταν μέσα στον περίγυρο των εργασιών μου, η αίσθηση συλλογικότητας που δημιουργείτο με αυτή τη συνεργασία με ανθρώπους οι οποίοι ήταν…κάποιοι επιφανείς άνθρωποι του δημόσιου βίου που διώκονταν για τα φρονήματά τους, κάποιοι ήταν καταζητούμενοι, κάποιοι ήταν στις φυλακές, κάποιοι ήταν άτομα που υπέστηκαν βασανιστήρια κλπ. Μου έτυχε πάρα πολλές φορές να περιθάλψω ανθρώπους οι οποίοι είχαν υποστεί βασανιστήρια. Το σπίτι μας ήταν γνωστό…  κέντρο… της αντιπολίτευσης και συχνά κατάφευγαν κοντά μας άνθρωποι που μόλις τους είχε ξυλοκοπήσει η αστυνομία και τους πέταξαν στο δρόμο οπότε ήρθαν σπίτι μας για να βρουν λίγη φροντίδα. Έχασα λίγο τον ειρμό των σκέψεων μου εδώ, αλλά εκείνο που ήθελα να πω είναι ότι μέσα από όλο αυτό το πράγμα δημιουργείται μια αγωνιστική συνειδητότητα που δεν μπορείς να βιώσεις τα πράγματα με ελαφρύ τρόπο.
Ερευνήτρια: Τα υπόλοιπα μέρη της οικογένειας απουσίαζαν; Βασικά μου είπες για σένα και τον πατέρα σου μόνο.
Π. Ευδόκας: Όχι, ευχαρίστως. Όλα όσα λέω… έχω άδεια να τα πω και εύχομαι να χρησιμοποιηθούν για δημόσια κατανάλωση αν θα βοηθήσει τον κόσμο μας να αντιληφθεί καλύτερα τι μας συνέβη.
Η οικογένεια μου είχε την εξής ιδιομορφία. Η μια πτέρυγα της ήταν ξενιτεμένη στις Ηνωμένες Πολιτείες, την εποχή που έγιναν τα γεγονότα. Η μητέρα και ο αδερφός μου είχαν πάει για επίσκεψη στους συγγενείς μας στην Αμερική. Εκ των υστέρων όταν επανενωθήκαμε μας είπαν ότι…την ημέρα που έγινε η εισβολή πήραν ένα τηλεφώνημα ότι κάτι γίνεται στην Κύπρο, άναψαν την τηλεόραση και είδαν τις ειδήσεις και την εισβολή. Μάλιστα είχαν δει μια σκηνή που τράβηξαν τα συνεργεία του τουρκικού στρατού για να την χρησιμοποιήσουν για σκοπούς προπαγάνδας στην Τουρκία που …ήταν μέσα από ένα αποβατικό σκάφος, ανοίξε η πόρτα του σκάφους και βγαίνουν οι στρατιώτες και το σκάφος είναι γυρισμένο έτσι ώστε να φαινόταν το διαμέρισμα μας [γελά] απέναντι. Η μητέρα μου και ο αδερφός μου έβλεπαν αυτό το πράγμα και ήξεραν ότι ο πατέρας και αδερφός τους ήταν μέσα σε εκείνο το κτήριο. Και αυτοί οι στρατιώτες κατέβαιναν για να παν  προς το σπίτι μας. Που είναι αρκετά τραυματικό και φρικιαστικό για αυτούς τους ανθρώπους να κάθονται αβοήθητοι μακριά. Τότε όταν μας…είπαν εκ των υστέρων ότι έκαναν διαβήματα προσπαθώντας, λόγω του ότι εγώ έχω διπλή υπηκοότητα, να βάλουν πιέσεις μέσω του υπουργείου εξωτερικών των ΗΠΑ και μέσω της πρεσβείας  των ΗΠΑ στην Κύπρο να με βρουν ως Αμερικανός πολίτης που χάθηκε. Η δε πρεσβεία απάντησε στην οικογένεια μου, ‘δεν γνωρίζουμε για τον πατέρα διότι είναι Κύπριος υπήκοος, αλλά για τον Πέτρο ο οποίος είναι Αμερικανός υπήκοος γνωρίζουμε ότι είναι ασφαλής’, που ήταν παντελώς ψέμα αφού εγώ ήμουν υπό βομβαρδισμούς [γελά]. Δεν είχαν ιδέα ούτε ήξεραν τίποτα.
Ερευνήτρια: …Πότε επανασυνδεθήκατε με την οικογένεια σου;
Π. Ευδόκας: ...Η υπόθεση της επανασύνδεσής μας ήταν η εξής. Καταλάγιασε κάπως η… στρατιωτική πλευρά των συγκρούσεων. Την Κυριακή νύχτα, την δεύτερη μέρα της εισβολής … έγιναν πάρα πολύ μεγάλες μάχες …σε μεγάλο μέρος της Κύπρου κυρίως στον άξονα Λευκωσίας-Κερύνειας. Σε αυτούς τους δύο χώρους γίνονταν σφοδρότατες μάχες, όλη τη νύχτα της Κυριακής ακούγονταν κανονιοβολισμοί και γίνονταν εκρήξεις. Θυμάμαι είχα βρει ένα… κερί, δεν είχαμε ρεύμα, γιατί…είχε κοπεί ο ηλεκτρισμός. Και παρενθετικά να πω ότι όταν επιστρέψαμε πίσω στη Λευκωσία επανενώθηκα με φίλους και γείτονες, ανταλλάξαμε τα νέα μας, που είναι ο τάδε κλπ και όταν νύχτωσε βγήκαν ομάδες από νεαρούς της γειτονιάς μαζί τους και εγώ. Έλειπα την προηγούμενη νύχτα οπότε εκείνη τη νύχτα ήταν η πρώτη φορά που συμμετείχα σε αυτό. Είχαμε επωμιστεί το εξής καθήκον. [Γελά]. Είχε κλείσει …η παροχή ρεύματος στη Λευκωσία, αλλά κάποιες γειτονιές για κάποιο λόγο άγνωστο είχαν ακόμα τα φώτα των δρόμων αναμμένα. Και για λόγους επιβίωσης έπρεπε να γίνει συσκότιση για να μην μπορούν τα αεροπλάνα να κτυπούν στόχους μέσα στη Λευκωσία και έτσι πηγαίναμε από τόπο σε τόπο και κτυπούσαμε τις λάμπες να τις σβήσουμε, να τις σπάσουμε για να μην υπάρχει φως. Ήταν μια από τις ηλίθιες δραστηριότητες που έχουμε όταν ήμασταν μικροί, να ρίχνουμε πέτρες να σπάζουμε πράγματα, αυτή τη φορά ήταν χρήσιμο [γελά] και με μεγάλο ενθουσιασμό εμείς μπήκαμε σε αυτό το δύσκολο καθήκον για την πατρίδα να σπάζουμε τις λάμπες στους δρόμους [γελά]. Έτσι λοιπόν γύρω στις έντεκα, δώδεκα ή μια, δεν θυμούμαι τι ώρα ακριβώς, εξαντλημένοι όλοι πήγαμε στα σπίτια μας να κοιμηθούμε. Υπήρχε πλήρης συσκότιση στη περιοχή μας. Εγώ είχα ένα μικρό διακοσμητικό κεράκι  που είναι κάτι σαν γλυπτό, το άναψα και ξάπλωσα στο κρεβάτι μου και ακούγονταν συνέχεια κανονιοβολισμοί. Ήταν ένα από τα πιο παράξενα συναισθήματα στη ζωή μου διότι ήμουν υποτίθεται ασφαλής στο κρεβάτι μου, στο σπίτι μου και κάθε λίγο ακουγόταν ένα τεράστιο μπουμ που δονούσε όλη τη γειτονιά και σιγά, σιγά μέσα σε αυτό το πράγμα αποκοιμήθηκα.
Το άλλο πρωί ξυπνήσαμε …είχαν ξανά καταλαγιάσει οι μάχες γύρω…στις τελευταίες δυο-τρεις ώρες της νύχτας με την αυγή ξανάρχισαν μάχες αλλά ακούσαμε στα νέα ότι γίνονταν διαπραγματεύσεις στη Γενεύη για να γίνει κατάπαυση του πυρός. Ανακοίνωσαν γύρω στα μέσα του πρωινού ότι… τσακώνονταν στη Γενεύη για τι σχήμα θα έχει το τραπέζι. Αν θα είναι τριγωνικό, αν θα είναι τετραγωνικό ή πενταγωνικό ή κυκλικό ανάλογα με το πόσες δυνάμεις θα εκπροσωπούνταν. Εμείς…ζούσαμε υπό το καθεστώς [γελά] βομβαρδισμών και αυτοί διαπληκτίζονταν για το τι σχήμα θα έχει το τραπέζι. Τέλος πάντων τα βρήκαν και συμφώνησαν να γίνει κατάπαυση του πυρός, μας το ανακοίνωσαν από το ράδιο γύρω στις τέσσερεις το απόγευμα…Θυμάμαι ότι  μερικές ώρες μετά από την κατάπαυση πυρός ίσως πέντε-έξι το απόγευμα  καθόμουν με τους φίλους μου γείτονες στο απέναντι σπίτι με τον  πατέρα της οικογένειας. Δεν θυμούμαι πού ήταν η μητέρα εκείνη τη στιγμή αλλά εμφανίστηκε ένα αεροπλάνο της τουρκικής αεροπορίας πάνω από τη γειτονιά μας και πολυβολούσε ένα μακρινό σημείο  κάπου στις παρυφές της γειτονιάς μας. Είδαμε ότι ένας άλλος μας γείτονας είχε βάλει ένα πολυβόλο πάνω στη στέγη μιας πολυκατοικίας της περιοχής εφτά-οχτώ ορόφους ύψος, περίπου πενήντα μέτρα μακριά από εμάς, και παρακολούθησε το αεροπλάνο και προσπαθούσε να βρει κάποια καλή γωνιά να το κτυπήσει ώσπου σε κάποια στιγμή το αεροπλάνο γύρισε προς εμάς και αμέσως όλοι σκορπίσαμε και φωνάζαμε του πατέρα της οικογένειας, κύριου Νίκου να φύγει διότι καθόμασταν όλοι στη βεράντα και φαίνονταν οι πολυβολισμοί που έρχονταν προς το σπίτι μας, προς το σπίτι των γειτόνων μας. Τρέξαμε όλοι πέρασε το αεροπλάνο και βγήκαμε έξω και είδαμε ότι ο κύριος Νίκος καθόταν στην καρέκλα χωρίς να ταράξει. Και του λένε τα παιδιά του—τρεις γιοί—‘Μπαμπά τι κάνεις;’ Και απάντησε ο κύριος Νίκος, ‘εάν η σφαίρα έχει το όνομα μου δεν θα μπορούσω να την αποφύγω. Φαίνεται καμιά δεν είχε το όνομα μου πάνω’. [Γελά με μικρή παύση]. Την επομένη βγήκαμε πάνω στις στέγες των σπιτιών μας και ξεθάψαμε σφαίρες που είχαν κτυπήσει τα σπίτια μας, είχαν καρφωθεί μέσα  στην άσφαλτο που χρησιμοποιούσες σαν μόνωση πάνω στις ταράτσες…
Δεν υπήρχαν τηλεφωνικές επικοινωνίες με το εξωτερικό οπότε δεν μπορούσαμε να επικοινωνήσουμε με την μητέρα και τον αδερφό μου. Τις επόμενες τρεις-τέσσερεις βδομάδες οι τουρκικές δυνάμεις παραβίασαν την εκεχειρία , σε δύο-τρία μεγάλα κύματα παραβιάσεων, [βήχει] και η περιοχή την οποία είχαν υπό τον έλεγχο τους επεκτάθηκε, ήταν πολύ μικρή στην αρχή, μόνο η βόρεια Λευκωσία, ο μικρός διάδρομος  του δρόμου Λευκωσίας Κυρηνείας και η περιοχή της Κερύνειας. Άρχισαν να κινούνται …πλευρικά προς τα έξω παραβιάζοντας τη Συνθήκη που υπόγραψαν στη Γενεύη έτσι σε περίπου 10 μέρες η περιοχή που έλεγχαν είχε καλύψει…  την περιοχή Καραβά Λαπήθου, προς τα δυτικά και την περιοχή Αγίου Επίκτητου προς τα ανατολικά. Μετά από τρεις-τέσσερεις βδομάδες επέκτειναν ξανά την….προέλαση, έπιασαν ένα μεγάλο μέρος της βόρειας ακτής συν διευρύνθει δεξιά και αριστερά του δρόμου Λευκωσίας-Κερύνειας, ίσως μερικά χιλιόμετρα πλάτος, ο χώρος που έλεγχαν. Φτάσαμε στις…αρχές Αυγούστου, με κάποιο τρόπο ο πατέρας μου επικοινώνησε με το εξωτερικό  νομίζω είχε αποκατασταθεί η τηλεφωνία … διευθετήθηκε να συναντηθούμε με τη μητέρα μου, τον αδερφό μου και τον παππού μου, πατέρας της μητέρας μου, ο οποίος ήταν από τον Άγιο Επίκτητο και για πολλά χρόνια κάτοικος στη Νέα Υόρκη, να συναντηθούμε στην Αθήνα. Θεωρήσαμε ότι είχαν καταπαύσει οι στρατιωτικές συγκρούσεις, ότι θα τηρούνταν τέλος πάντων με κάποιο τρόπο οι συμφωνίες. Να υπενθυμίσω, δεν ξέρω…αν είναι γνωστό, ότι η Κύπρος τότε τον μήνα Ιούλιο-Αύγουστο ήταν υπό αποκλεισμό δηλαδή υπήρχαν έξι στρατιωτικοί στόλοι που είχαν περιβάλει την Κύπρο και μας είχαν υπό αποκλεισμό. Δεν επέτρεπαν σε πλοία να μπαίνουν και να βγαίνουν. Ήταν ο τουρκικός στρατός κυρίως στα βόρεια με κάποιες … εισχωρήσεις που έκαμναν προς τα νότια, ήταν ο έκτος αμερικανικός στόλος που είναι ο στόλος των Ηνωμένων Πολιτειών που συνήθως έχει το χώρο δράσεων στη Μέση Ανατολή και Μεσόγειο, ήταν ο βρετανικός στόλος, ο γαλλικός στόλος και ο σοβιετικός στόλος και μερικά πολεμικά πλοία από την Ελλάδα τα οποία ήταν τα πιο μακρινά από εμάς διότι όλοι οι άλλοι κρατούσαν τα πλοία από την Ελλάδα σε απόσταση. Και δεν επέτρεπαν ούτε επιβατικά, ούτε εμπορικά πλοία να έρχονται και να φεύγουν από την Κύπρο. Γύρω στα μέσα Αυγούστου έγιναν κάποιες διαπραγματεύσεις και επιτράπει να ανοίξει και να λειτουργήσει μια γραμμή των Φέρυ που υπήρχε μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου. Οπότε νομίζω ήταν… το πρώτο ταξίδι που θα γινόταν…
Ερευνήτρια: Ήταν πριν τη δεύτερη εισβολή είπες;
Π. Ευδόκας: Εκεί καταλήγουμε.
Ερευνήτρια: Ναι.
Π. Ευδόκας: Οπότε διευθέτησε ο πατέρας μου να έχουμε θέση πάνω σε αυτό το πρώτο πλοίο που θα έφευγε. Εκ των υστέρων αντιλήφθηκα ότι …μου το είπε μετά όταν ήμασταν πάνω στο πλοίο ότι, όπως όλοι τότε, προσπάθησε να συμβάλει και ο ίδιος στις διάφορες …προσπάθειες που γίνονταν για να γλυτώσει η Κύπρος. Ο πατέρας μου δεν ήταν στρατιωτικός, δεν μπορούσε να πάει να πολεμήσει ήταν όμως πολιτικός και προσπάθησε να συμβάλει με τον δικό του τρόπο στις προσπάθειες που κάναμε όλοι για την Κύπρο τότε. Οπότε του είχε ανατεθεί να πάει για επαφές με κάποιους… πολιτικούς, στρατιωτικούς κύκλους στην Αθήνα που είχαν να κάνουν με… τις ανάγκες της Κύπρου για τις διαπραγματεύσεις που γίνονταν στα Ηνωμένα Έθνη και στις χώρες όπως τη Γενεύη κλπ… για το…τι θα γίνει με τους εγκλωβισμένους, με τις …γραμμές αντιπαράταξης, με την παρουσία των στρατών των Ηνωμένων Εθνών κλπ. Για όλα αυτά γίνονταν συνέχεια διασκέψεις και έτσι είχε επωμιστεί κάποια καθήκοντα που εγώ δεν ήξερα από πριν. Μου τα εξήγησε πάνω στο πλοίο  και μου είπε ότι το πλοίο φεύγει 14 Αυγούστου. Πακετάραμε λοιπόν να πάμε μερικές μέρες στην Αθήνα όπου θα συναντούσαμε την οικογένεια μου.
Ερευνήτρια: Κατάφερε ο πατέρας σου να επικοινωνήσει δηλαδή προηγουμένως;
Π. Ευδόκας: Ναι. Ο πατέρας μου επικοινώνησε και νομίζω είχε αποκατασταθεί η τηλεφωνία……γιατί θυμάμαι να μίλησα με άτομα δικά μου από το τηλέφωνο ίσως δέκα μέρες μετά από την εισβολή ή κάτι τέτοιο.
Μπήκαμε λοιπόν στο πλοίο τη νύχτα της 14 Αυγούστου… Βγήκαμε ανοιχτά της Κύπρου… ξαπλώσαμε να κοιμηθούμε, γύρω στην αυγή στις 5 ξυπνούμε  σε μια φουρτούνα… Ήταν δύσκολη φουρτούνα, δηλαδή τόσο δύσκολη που δεν μπορούσες να περπατήσεις στο…πάτωμα. Κινείτο με βία, χτυπιόσουν πάνω στους τοίχους προσπαθώντας να  περπατήσεις. Ανεβήκαμε πάνω να δούμε τι συμβαίνει διότι ήταν καλοκαίρι και η διαδρομή μεταξύ Κύπρου-Πειραιά είναι πάντα ήσυχη. Δεν έχει φουρτούνες. Μόλις βγήκαμε έξω είδαμε ότι από πάνω μας υπήρχαν αεροπλάνα της τουρκικής αεροπορίας που έκαναν βυθίσεις πάνω από το πλοίο, γύρω μας υπήρχαν διάφορα πολεμικά πλοία αγνώστου… ταυτότητος και κοντά μας υπήρχε περισκόπιο ενός υποβρυχίου το οποίο μας έβλεπε, εμείς αντιληφθήκαμε ότι ήρθε η ώρα μας, θα μας τορπιλίσουν και τελειώσαμε. 
Ερευνήτρια: Ήταν λίγο έξω από την Κύπρο όταν απέπλευσε το πλοίο;
Π. Ευδόκας: Ναι. Ήταν ανοιχτά της Πάφου. Νομίζαμε ότι ήταν ανοιχτά της Πάφου. Σε λίγο απομακρύνθηκαν τα πλοία ή εμείς απομακρυνθήκαμε από τα πλοία, δεν ξέρω ακριβώς τι έγινε, το πλοίο συνέχιζε να πηγαίνει και σε κάποια στιγμή μας ανακοινώθηκε ότι άρχισε η μεγάλη στρατιωτική αντιπαράθεση στην Κύπρο. Ότι γινόταν ο δεύτερος γύρος της εισβολής και ότι ο καπετάνιος του πλοίου ανησυχούσε πάρα πολύ για την ασφάλεια μας δεδομένου ότι μας παρακολουθούσαν στρατιωτικά πλοία, έκαναν βυθίσεις τα στρατιωτικά αεροπλάνα χωρίς να μας κτυπούν. Τότε είχε βάλει πλώρη για τη Κρήτη. Η θάλασσα μεταξύ Κύπρου-Κρήτης είναι πάντα άγρια. Και γι’ αυτό είχαμε βρεθεί σε φουρτούνα. Ξεκίνησε…θεωρώντας ότι η Κρήτη ήταν ο πιο σύντομος προορισμός για να φτάσουμε σε ασφάλεια. Κράτησε για αρκετές ώρες αυτή η… φουρτούνα οπότε σε κάποια στιγμή καταλήξαμε είτε στο λιμάνι των Χανιών είτε του Ηράκλειου. Δεν θυμάμαι που ακριβώς. Αυτό όμως που θυμάμαι καθαρά ήταν μια γυναίκα έγκυος πάνω στο πλοίο που είχε ταλαιπωρηθεί τόσο πολύ έτσι ώστε ξεκίνησε να γεννά. Την κατέβασαν αμέσως για να την πάρουν στο νοσοκομείο. Μείναμε αρκετές ώρες …στην Κρήτη περιμένοντας νέα, οδηγίες. Σε κάποιο σημείο ο καπετάνιος είπε, ‘εντάξει έχουμε ασφάλεια να κινηθούμε’, οπότε ξανάκλεισαν το πλοίο και φτάσαμε αισίως στον Πειραιά.
Ερευνήτρια: Ήταν όλοι Ελληνοκύπριοι πάνω στο πλοίο;
Π. Ευδόκας: Ναι. Υπήρχαν και κάποιοι Ελλαδίτες……Να πω όμως αυτή τη λεπτομέρεια. Το Σάββατο 20 Ιουλίου που ήταν η μέρα που έγινε η εισβολή επρόκειτο να απολυθεί μια ολόκληρη σειρά εθνοφρουρών. Ήταν η μέρα που τέλειωνε η στρατιωτική τους θητεία. Εκείνη την εβδομάδα, δεν θυμούμαι ακριβώς πότε ίσως μια βδομάδα πριν, ήταν η ημερομηνία που θα άλλαζε το προσωπικό Ελλαδιτών αξιωματικών του στρατού και ίσως κάποιο μέρος της ΕΛΔΥΚ που είναι η Ελληνική Δύναμη της Κύπρου, η οποία με βάσει της Συμφωνίας της Ζυρίχης στάθμευε στην Κύπρο και είχε κάποια τακτά διαστήματα που ανταλλάζονταν, άλλαζε η σειρά τους. Λόγω των επεισοδίων που έγιναν, πρώτα το Πραξικόπημα και ύστερα η εισβολή όλοι αυτοί οι Ελλαδίτες στρατιωτικοί παγιδεύτηκαν στην Κύπρο, η πλειονότητα τους πολέμησε με το λαό της Κύπρου, κάποιοι εμπλάκηκαν σε προδοσίες, ατασθαλίες, εγκατάλειψη θέσεως κλπ, αλλά οπωσδήποτε όταν ξεκίνησε αυτό το καράβι από την Κύπρο να πάει στον Πειραιά, υπήρχαν και κάποιοι Ελλαδίτες που είτε ήταν η σειρά τους να πάνε να τους αλλάξουν είτε αντικαθιστούνταν από κάποιους είτε επωμίζονταν κάποιες αποστολές. Οπότε ήμασταν ως επί το πλείστον Ελληνοκύπριοι συν κάποιοι Ελλαδίτες…. Φτάσαμε στον Πειραιά, μπαίνοντας είδαμε το πιο μεγάλο σκάφος που είδα στη ζωή μου, το οποίο ήταν ένα τεράστιο …αεροπλανοφόρο του έκτου αμερικανικού στόλου που στάθμευε…εκεί. Υπενθυμίζω ότι το τι είχε γίνει στην Ελλάδα τότε ήταν ότι μόλις έγινε η εισβολή στην Κύπρο, κατέρρευσε η Χούντα και ευτυχώς… οι ηλίθιοι συνταγματάρχες κάλεσαν τους πολιτικούς και είπαν δεν μπορούμε να αντεπεξέλθουμε. Να αναλάβετε εσείς. Και με πολλές κινητοποιήσεις του λαού γίνονταν διαδηλώσεις, κάθε μέρα απεργίες κλπ και είχε γίνει ανεπίσημα μια στάση του στρατού, ένα μέρος κυρίως. Ο στρατηγός Ντάβος νομίζω ήταν το όνομα του… ήταν διοικητής ίσως του ενός τρίτου ή του μισού στρατεύματος, κινήθηκε με τα στρατεύματα του και άρχισε να κατεβαίνει από τα βόρεια προς την Αθήνα. Εκεί οι συνταγματάρχες αντιλήφθηκαν ότι πλέον δεν μπορούσαν να αφήσουν την εξουσία και κάλεσαν τους πολιτικούς. Οι κινητοποιήσεις του λαού εδραίωσαν τη δημοκρατία οπότε είχε πέσει το στρατιωτικό καθεστώς και ήταν στη διαδικασία που…ονομάστηκε μεταπολίτευση. Διαδικασία κατάρρευσης της δικτατορίας και σιγά, σιγά εγκαθίδρυσης μιας αστικής δημοκρατίας, τέλος πάντων. Είπα στην αρχή φαινόταν να είναι… στα χέρια των αυταρχικών δεξιόφροφων δυνάμεων και σιγά, σιγά πήγε πιο προοδευτικά… στα χέρια πιο λαϊκών δυνάμεων.
Φτάσαμε στην Αθήνα, μείναμε σε ένα ξενοδοχείο κοντά στο…κέντρο το οποίο δεν θυμούμαι ποιο ακριβώς ήταν, αλλά θυμούμαι κάθε μέρα γίνονταν διαδηλώσεις, συμπλοκές στους δρόμους. Τα κατάλοιπα της Χούντας που είχαν στα χέρια τους τον έλεγχο της αστυνομίας και κάποια μέρη του στρατού συγκρούονταν στους δρόμους με φοιτητές, με εργαζόμενους και απλούς ανθρώπους από τις γειτονιές οι οποίοι έρχονταν έξω να τους αντιμετωπίσουν. Οπότε  σε αυτό το σκηνικό μετά από περίπου μια βδομάδα επέστρεψε η οικογένειά μου, οι υπόλοιποι από την Αμερική και συναντηθήκαμε με τον αδερφό μου, τη μητέρα μου και τον παππού μου. Τα σχέδια όμως ότι θα συναντιόμασταν για να επιστρέψουμε μαζί στη Κύπρο ναυάγησαν, γιατί  αμέσως η Κύπρος αποκλείστηκε ξανά από τους έξι στόλους που περικύκλωναν το νησί, οι διεθνείς συγκυρίες ήταν πάρα πολύ δύσκολες …παρόλο που είχαν κερδηθεί δύο ψηφίσματα ήδη στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών που καταδίκαζαν την Τουρκία για την παράνομη εισβολή στη Κύπρο. Αμέσως μόλις έγινε η εισβολή είχαν περάσει αυτά τα ψηφίσματα. Η Τουρκία τα παραβίασε…και ξανά στις 15 του μηνός έκανε το δεύτερο γύρο της εισβολής.  [Κατά τη διάρκεια] των μαχών ξαναπέρασαν ομόφωνα ψηφίσματα καταδίκης  του Συμβουλίου Ασφαλείας αλλά να υπενθυμίσουμε ότι η Τουρκία ήταν εξοπλισμένη από τις Ηνωμένες Πολιτείες, είχε τη διπλωματική τους ανοχή,…χρηματική, πολιτική και διπλωματική βοήθεια, μαζί τους το Ηνωμένο Βασίλειο, η Αγγλία και με κάποιο τρόπο δρούσαν χωρίς καμιά ενόχληση. Ήταν τότε που κατελήφθη η Αμμόχωστος,  η Μόρφου, ολόκληρη η Μεσαορία και ο Πενταδάκτυλος με τη βόρεια ακτή και δημιουργήθηκε το σχήμα που ξέρουμε σήμερα της κατοχής. Συνεχίστηκαν οι μάχες για αρκετές μέρες και έτσι εμείς στην Αθήνα δεν ξέραμε τι να κάνουμε. Όταν ήρθε η οικογένειά μου και σμίξαμε όλοι μαζί αντιληφθήκαμε ότι θα χρειαστεί να μείνουμε για αρκετό καιρό, γιατί …δεν γίνονταν καν ταξίδια.  Ο παππούς μου ήταν επίσης γιατρός, ο οποίος είχε περάσει …ένα μεγάλο μέρος της ζωής του στη Νέα Υόρκη, ήταν δραστήριο μέλος της κοινότητας της ομογένειας εκεί. Αναγκάστηκε να αφήσει το ιατρείο του για να μείνει μαζί μας για αρκετές εβδομάδες. Οι γονείς μου…με τη βοήθεια φίλων, συγγενών βρήκαν ένα μικρό διαμέρισμα όπου εγκατασταθήκαμε για να μην μένουμε στο ξενοδοχείο  και μετά γύρω στον...ίσως Σεπτέμβριο ο παππούς μου επέστρεψε στην Αμερική, οι… γονείς μου… Μπερδεύτηκα λίγο τώρα, οι αναμνήσεις μου μπλέχτηκαν.

…Τέλος πάντων, σε κάποιο σημείο γύρω στον Οκτώβριο οι γονείς μου αναγκάστηκαν να μας αφήσουν στην Αθήνα. Ο αδερφός μου ήταν 13 ή 14 χρονών, εγώ 16. Ο πατέρας μου επέστρεψε στην Κύπρο, νομίζω η μητέρα μου επέστρεψε μαζί του, αλλά μπορεί να πήγε με τον πατέρα της στην Αμερική να το κάνει αυτό, δεν είμαι σίγουρος. Ξανάρχισαν περιορισμένα δρομολόγια μεταξύ Αθηνών-Πειραιώς-Λεμεσού.…. Οπότε μείναμε για μερικές βδομάδες οι δύο μας σε αυτό το διαμέρισμα με την … κοντινή παρουσία συγγενών και φίλων της οικογένειας στην Αθήνα…και επιστρέψαμε ξανά όλοι μαζί στην Κύπρο τον Ιανουάριο του ’75.
Ερευνήτρια: Στη Λευκωσία στο σπίτι σας.
Π. Ευδόκας: Ναι.…Η περιοχή όπου πήγαμε  για να κατοικήσουμε προσωρινά  ονομάζεται Χολαργός.…Πήγαμε σχολείο σε αυτή την περιοχή. Τα σχολεία περνούσαν και εκείνα την περίοδο της μεταπολίτευσης οπότε σχεδόν κάθε μέρα ή κάθε μερικές μέρες γίνονταν…μαθητικές απεργίες, ο κόσμος κατέβαινε σε διαδηλώσεις, γίνονταν συμπλοκές, έγιναν οι εκλογές,…επίσης έγινε δημοψήφισμα για το…αν θα επιστρέψει ο Βασιλιάς ή όχι. Ευτυχώς ο λαός ψήφισε να μην επιστρέψει.…Και τελικά επιστρέψαμε τον Ιανουάριο του ’75  και πρέπει να πω επίσης ότι μπερδεύτηκα για το αν επιστρέψαμε λίγο πριν ή λίγο μετά  από το άλλο μεγάλο γεγονός το οποίο ήταν η αποχώρηση των Τουρκοκυπρίων από τις περιοχές που δεν είχαν καταληφθεί ακόμα. Οι  Ελληνοκύπριοι που έμεναν στις κατεχόμενες περιοχές ήταν εγκλωβισμένοι,…ήταν διαρκώς υπό την απειλή  του στρατού κατοχής, των τρομοκρατών της ΤΜΤ…και κάποιων ….μικροσκοπικών αριθμών εποίκων και διαρκώς κτυπιόνταν με διάφορους τρόπους…Κάποιοι σκοτώνονταν, κάποιοι βασανίζονταν, κάποιοι υπόκειντο κλοπές των περιουσιών τους, εκβιασμούς, φυλακίσεις, στέρηση τροφής, στέρηση επαφής με τον Ερυθρό Σταυρό, στέρηση φαρμακευτικής περίθαλψης …όλα τα βασικά που χρειάζεσαι να ζήσεις. Δηλαδή…σιγά, σιγά ο στρατός κατοχής τα αφαίρεσε. Από… αφαίρεση ζωής μέχρι αφαίρεσης βασικής ασφάλειας και των απαραίτητων για τη ζωή. Αυτό χρησιμοποιήθηκε σαν μηχανισμός πίεσης για να εξαναγκαστεί η κυβέρνηση της Κύπρου να δεχτεί να αποχωρήσουν οι Τουρκοκύπριοι  και να παν στις κατεχόμενες περιοχές το οποίο και έγινε.…Η πλειονότητα των Τουρκοκυπρίων αξαναγκάστηκε μέσα από τις πολιτικοποιημένες δομές, κυρίως τους άξονες της ΤΜΤ που υπήρχαν μέσα στις τουρκοκυπριακές κοινότητες, να συμφωνήσει να πακετάρουν όλοι τα πράγματα τους και σιγά-σιγά να μετακόμισαν στις κατεχόμενες περιοχές  με κάποιες εξαιρέσεις. Υπάρχουν οικογένειες Τουρκοκυπρίων που έμειναν … στις νότιες περιοχές διότι είχαν καλές σχέσεις και καλούς δεσμούς με τους γείτονες ή συναδέλφους τους. Και λυπούμαι που δεν θυμούμαι αν ήταν αμέσως πριν ή αμέσως μετά από την επιστροφή μας όταν συνέβη αυτό.
Ερευνήτρια: Μάλιστα. Εντάξει… Ίσως έτσι πριν κλείσουμε μια ερώτηση. Νομίζεις ότι ήταν απαραίτητο να γίνουν όλα αυτά που έγιναν; Καταλαβαίνεις γιατί έγιναν;
Π. Ευδόκας: Καταλαβαίνω γιατί έγιναν [γελά]…
Ερευνήτρια: …Θα γίνονταν έτσι και αλλιώς; Δηλαδή ξέρεις ότι ήταν κάτι που θα ήταν αναπόφευκτο; Και ποιο ήταν το πιο μεγάλο μάθημα που έχεις πάρει…από αυτή την κατάσταση;
Π. Ευδόκας: Να σου πω την αλήθεια δεν ξέρω αν μπορώ να πω ότι πήρα το τάδε μεγάλο μάθημα. Ήταν μαθήματα και δεν μπορώ να τα αξιολογήσω σε βαθμό σημασίας ή σπουδαιότητας. Το αν ήταν αναπόφευκτα τα γεγονότα μπορώ να πω ξεκάθαρα ότι δεν ήταν αναπόφευκτα. Σε πολλά στάδια…της προηγούμενης μας ιστορίας, …τα προηγούμενα μερικά χρόνια…ο λαός μας είχε ευκαιρίες να αποφύγει …τις εξελίξεις όπως έγιναν. Το πιο σημαντικό πράγμα…που οδήγησε στη καταστροφή ήταν η διχόνοια. Όταν φθάρηκε η ενότητα του λαού σε βαθμό που αλληλοσκοτωνόμασταν…ήταν το τελευταίο στοιχείο που κατέστρεψε κάθε τοίχος άμυνας. Και στρατιωτικής άμυνας στο τέλος αλλά πολύ πιο νωρίς  η πολιτική ενότητα κατεστράφη και πριν από εκείνο είχε καταστραφεί η ηθική ενότητα. Ήδη από …το τέλος της δεκαετίας του ’60 είχε δημιουργηθεί στην Κύπρο μια κουλτούρα  όχι όσο μεγάλη όσο υπάρχει σήμερα, μια μανία, μια μέθη με τα προϊόντα, με την ευμάρεια κλπ. Σήμερα είναι σε τεράστια έξαρση αλλά τότε είχε αρχίσει για πρώτη φορά αυτό το… κοινωνικό φαινόμενο. Η Κύπρος τότε έκανε τη μετάβασή της από τις μεσαιωνικές της κοινωνικές δομές και σιγά-σιγά έμπαινε στον 20ο αιώνα και αυτό έγινε με μια απώλεια του ήθους που είχε ο κόσμος… Και μέσα από αυτό έγινε μια αρκετά βαθιά φθορά των κοινωνικών αξιών και…όταν χάθηκε … ο κοινωνικός ιστός που συνδέει τους ανθρώπους…μετά από αυτό ήταν εύκολο για την πολιτική διχόνοια να οδηγήσει σε πολιτική βία και στον σχεδόν εμφύλιο πόλεμο που είχαμε. Αυτός ο εμφύλιος πόλεμος άνοιξε τις πύλες για την εισβολή … οπότε δεν ξέρω. Ίσως το πιο τρομακτικό από αυτά είναι το  πόσο τεράστια ευθύνη έχουν οι άνθρωποι που δεν άκουσαν τον πόθο του λαού για ενότητα. Νομίζω είναι αξιοσημείωτο το ότι  …παρόλο που ήμασταν σε επίπεδο εμφυλίου πολέμου …τον Ιούλιο του ’74 μόλις εκδηλώθηκε η εισβολή ο λαός από μόνος του παραμέρισε όλους τους πολιτικούς αρχηγούς οι οποίοι είχαν επενδύσει για χρόνια στο να βάλουν τον κόσμο να σκοτώνεται και σφυρηλάτησαν μια καταπληκτική ενότητα…στις γειτονιές, στους χώρους εργασίας, στα πεδία των μαχών, άνθρωποι οι οποίοι ως την προηγούμενη μέρα σκότωναν ο ένας τον άλλο ή βρίζονταν ή κτυπιόνταν στα καφενεία αρχίζοντας από το πρωί της 20ης Ιουλίου. Ο λαός σφυρηλάτησε μια καινούργια ενότητα η οποία ήταν καταπληκτική και έδειξε ότι κάπου στον κόσμο μας υπάρχει ένα μεγαλείο το οποίο όταν υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες μπορεί να έρθει στην επιφάνεια. Αλλά τις περισσότερες φορές…οι επιτήδειοι και οι μεγάλες δυνάμεις που είναι πίσω τους καταφέρνουν τον κόσμο να είναι παρασυρμένος σε ανώμαλα πράγματα που μας κάνουν εμάς ζημιά. Αυτή η καταπληκτική ενότητα εμφανίστηκε από την πρώτη μέρα της εισβολής, διήρκεσε για μερικές βδομάδες  μέχρι τις πρώτες μέρες του Αυγούστου  και λυπούμαι που δεν θυμούμαι την ημερομηνία όταν έγινε…απόπειρα φόνου του Βάσου Λυσσαρίδη. Η απόπειρα φόνου νομίζω ήταν η πρώτη βδομάδα του Αυγούστου, ήταν ένα τεράστιο πλήγμα στην ενότητα, ήταν μια προσπάθεια σαφώς να ξαναξεκινήσει ο κύκλος βίας ανάμεσα μας και να εμφανιστεί ξανά το επίπεδο διχόνοιας που υπήρχε  μέχρι πρότινος.… Κλονίστηκε πάρα πολύ … το εσωτερικό μέτωπο με τρόπους απρόσμενους. Στην απόπειρα αυτή σκοτώθηκε  ο Δώρος Λοΐζου, ποιητής που ήταν οδηγός του Λυσσαρίδη.…. Ο Λυσσαρίδης όμως έκανε κάποιες σωστές δηλώσεις ακριβώς ίσως δέκα λεπτά μετά από … τον σκοτωμό. …Εμφανίστηκε στην τηλεόραση το βράδυ…απευθύνοντας το λόγο στο λαό και λέγοντας ότι, ‘δεν θέλω αντίποινα, πρέπει να διατηρήσουμε την ενότητα’. Ήταν… πάρα πολύ σοφές οι δηλώσεις του, βοήθησαν ώστε…να μην κατρακυλήσουμε πάλι σε αυτό το φαινόμενο. Αμέσως πριν ή αμέσως μετά, και λυπούμαι που πάλι δεν θυμούμαι τη σειρά των γεγονότων, είχε γίνει μια τεράστια διαδήλωση στην πρεσβεία των Ηνωμένων Πολιτειών για το ρόλο που είχαν οι Ηνωμένες Πολιτείες στο να εξοπλίσουν τις δυνάμεις του Αττίλα  και να δώσουν πολιτική, διπλωματική και οικονομική βοήθεια στην εισβολή στην οποία πάλι ο λαός έδειξε μια τεράστια ενότητα. Σε αυτή την τεράστια διαδήλωση εμφανίστηκαν άνθρωποι από όλες τις παρατάξεις. Ήταν διαδήλωση με χαρακτηριστικά τα οποία σήμερα με τις συνθήκες που ζούμε είναι σχεδόν αδιανόητο να τις οραματιστούμε. Ήταν σχεδόν όλος ο λαός οπλισμένος τότε λόγω των συμπλοκών και άνθρωποι έρχονταν με τα όπλα στους ώμους όπως λέει και το τραγούδι και πήγαιναν στη διαδήλωση η οποία ήταν παντελώς ειρηνική. Ήταν άνθρωποι που έδιναν το μήνυμα στους πολιτικούς ότι, ‘δεν πρόκειται να σας αφήσουμε να μας χωρίσετε’. Αλλά δυστυχώς πάλι έγινε δολοπλοκία σε αυτή την τεράστια διαδήλωση. Τεχνηέντως δημιουργηθήκαν κάποια επεισόδια μπροστά από την πρεσβεία,…ακουστήκαν πυροβολισμοί  και ξαφνικά βγήκαν άνθρωποι από την πρεσβεία και φώναζαν, ‘σκοτώθηκε ο πρέσβης, σκοτώθηκε ο πρέσβης!’ και πράγματι ο πρέσβης των Ηνωμένων Πολιτειών Ντέιβις (Davis) ήταν νεκρός. Αμέσως ειπώθηκε ότι κάποιοι τρομοκράτες υποτίθεται τον πυροβόλησαν από τα απέναντι κτήρια για να τον σκοτώσουν. Η έρευνα που έγινε απέδειξε ότι …ο φόνος έγινε με την ίδια μαγική σφαίρα που χρησιμοποιήθηκε στο φόνο του προέδρου Κένεντυ (Kennedy) στις Ηνωμένες Πολιτείες, με άλλα λόγια για να μπορούσε να είχε κτυπηθεί από έξω ο πρέσβης η σφαίρα έπρεπε να είχε μπει από ένα παράθυρο, να ακολουθήσει το μήκος ενός διαδρόμου, να περάσει από δεύτερο παράθυρο το οποίο ήταν πάνω σε μια πόρτα έτσι, να στρίψει ενενήντα μοίρες, να πάει κάτω σε ένα άλλο διάδρομο, να μπει μέσα από μια πόρτα και να κτυπήσει τον πρέσβη που καθόταν στο γραφείο του. Πράγμα που δεν μπορεί να κάνει μια σφαίρα… Όλες οι πληροφορίες που έχουμε είναι ότι ο πρέσβης εκτελέστηκε από κάποιο δικό τους διότι ήξερε πάρα πολλά, ήταν ο ίδιος όπως τον κύριο ηλικιωμένο πράκτορα που του φώναζε η γυναίκα τους στις σκάλες…το πρωί της εισβολής. Ο… πρέσβης Ντέιβις είχε παρόμοια καριέρα με τον κύριο στις σκάλες, είχε περάσει από χώρες όπου είχαν γίνει πραξικοπήματα στα τελευταία δύο-τρία χρόνια της καριέρας του και…όλα συγκλίνουν στο ότι κάποιος μάλλον μέσα στο γραφείο του τον εκτέλεσε, κατά πάσα πιθανότητα γιατί είχε ήδη επωμιστεί πάρα πολλές αποστολές για τις δυνάμεις κατασκοπείας και ασφάλειας της Αυτοκρατορίας οπότε του έκλεισαν το στόμα. Οπωσδήποτε δημιουργήθηκε…  μια μυθολογία γύρω από τον φόνο του πρέσβη και…το καθεστώς …ενώ τότε ήταν σε μια πορεία να προσπαθεί να συγκρατεί τις διάφορες παρατάξεις από το να μην σκοτώνονται, να μην εχθρεύονται η μια την άλλη, ξανάρχισε το παραμύθι του ότι υπάρχουν τρομοκράτες, πρέπει να παταχθούν κλπ και άρχισε να διοχετεύετε ένα πνεύμα διχόνοιας ανάμεσα στο λαό. Πάλι όμως με τον δεύτερο γύρο της εισβολής ο λαός ξαναήρθε μπροστά, προσπέρασε τους πολιτικούς και έφερε μια νέα καταπληκτική ενότητα πάλι στα πεδία των μαχών και ήταν πανευτυχές αυτό το πράγμα. Αν μπορούμε να το διατηρήσουμε νομίζω  υλοποιούμε ένα από τα μαθήματα εκείνης της εποχής.
Ερευνήτρια: Μάλιστα. Εντάξει. Εγώ νιώθω ικανοποιημένη. Δεν ξέρω αν έχεις εσύ κάτι τελευταίο να…[προσθέσεις], κάτι που νιώθεις ότι έμεινε, που δεν είπες και είναι σημαντικό.
Π. Ευδόκας: …Οι ιστορίες αυτές δεν μπορούν να έχουν έναν επίλογο όπως μια κατακλείδα ενός ανέκδοτου και να πάρεις μια ανακούφιση…Παραμένουν τραγικά τα πράγματα… Δεν μπορώ να προσποιηθώ ότι έχω μια ατάκα σοφίας να δώσω στο τέλος. …Ξέρω ότι μιλώντας είχα παράλληλες αναμνήσεις, μικροπεριστατικά τα οποία κάποια μπορεί να έχουν αξία, κάποια μπορεί να είναι άσχετα… Αλλά ήθελα να σε ενθαρρύνω αν υπάρχουν ερωτήσεις, κάποια πράγματα που θέλουν διευκρίνιση ή γεγονότα τα οποία ανέφερα που μπορεί να μην είναι καθαρό, που ταιριάζουν μέσα στο ιστορικό είναι ευχαρίστηση μου. Ή τώρα ή άλλη φορά τα ξαναλέμε.
Ερευνήτρια: Σε follow up…Ναι. Ευχαριστώ πάρα πολύ.
Π. Ευδόκας: Εγώ ευχαριστώ. Ευχαριστώ για την υπομονή σου που με άκουσες.
Ερευνήτρια: Να’ σε καλά.